Svanlar

Svanlar
Toplam nüfus
14.000[1] - 30,000[2]
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Gürcistan Gürcistan (Svaneti) 14.000[1]-30,000[2]
Rusya Rusya 45 (2010)[3]
Diller
Svanca, Gürcüce
Din
Ortodoks Hıristiyanlık
İlgili etnik gruplar
Megreller, Gürcüler, Abhazlar, Karaçaylar, Balkarlar
Mazeri köyündeki Dadişkiliyani ailesi. Feodal toplum yapısının hâkim olduğu Svanetya’da, Yukarı Svanetya’nın batısını Dadişkiliyani ailesi yönetirdi[4]
Svanlar, 1881

Svanlar ya da Svanetler, İsvanetler (Svanca tekil მუშჳა̈ნ Muşwän, çoğul შჳანა̈რ Şwanär ; Gürcüce: tekil სვანი, Svani, çoğul სვანები Svanebi ; Megrelce შონეფი Şonepi ; Karaçay-Balkarca Ebzele ; Abhazca tekil Ашәануа, çoğul Ашәануацәа, Ашәануақәа), Kafkas Dağları’nın güney yamaçlarındaki sarp ve ulaşılmaz bölgede Gürcistan'nın kuzeybatısındaki dağlık Svaneti'nin yerli halkı. Svanların konuştuğu Svanca (ლუშნუ ნინ Luşnu nin), Güney Kafkas dillerinden biri olup tehlike altındadır. Gürcistan'da yaygın biçimde resmi ideoloji doğrultusunda Gürcülerin bir alt etniği[5][6] olarak gösterilse de esasen onlara yakın fakat ayrı bir etnik gruptur.[5][6][7][8][9][10][11][12][13]

Tarih

Svanlar hakkında ilk bilgileri günümüzden iki bin yıl önce Yunan coğrafyacı Strabon verir. Svanları Soane[14] olarak adlandıran Strabon, yaşadıkları topraklar olarak da yaklaşık olarak bugünkü Svaneti (Svanetya)'yı gösterir. Strabon, bu halkı bir kral ve üç yüz kişilik bir konsey tarafından idare edilen güçlü bir millet olarak tanımlar. Ayrıca savaşta zehirli oklar kullandıklarını kaydeder. Ancak günümüzde birçok bilim adamı Strabon’un bahsettiği Soanların günümüzdeki Svanlar olduğu konusunda şüphelidir.[4]

Nüfus

Rusya’da 1897 yılında yapılan ilk genel nüfus sayımından iki yıl önce "Rusya İmparatorluğu’nda Yaşayan Halkların Alfabetik Listesi" başlığıyla bir ön çalışma yapılmış. 1895 yılında Petersburg’ta yayınlanan bu listede Rusya halklarının değişik yayınlarda yer alan ve farklı yıllara ait nüfus bilgileri derlenerek dilleri, dini inançları ve yaşadıkları bölgeyle ilgili kısa bilgiler verilmiştir. Buna göre Svanların (Сванеты = Svanetler) 1891 yılındaki nüfusu 14.035 kişidir.[15]

1926’daki Sovyet nüfus sayımında kendisini Svan olarak tanımlayan kişi sayısı 13.218 kişidir.[16] Gürcistan’da Gürcüler, Zanlar ve Svanlar 1930’lardan beri nüfus sayımlarında sadece Gürcü olarak kaydedilmektedir.[17] Bu sebepten dolayı Gürcistan’daki Gürcülerin, Zanların ve Svanların ayrı ayrı nüfuslarının ne olduğuna dair günümüzde resmi veriler yoktur.[17] Gürcü, Zan ve Svanların nüfuslarını net olarak bilmek veri yetersizliği ve resmi sınırlamalar sebebiyle güç bir sorundur.[17] 4,5 milyon nüfusa sahip Gürcistan'da Svanların sayısı 30 bin kişidir.[18]

Dil


 
 
 
 
 
 
Güney Kafkas dilleri
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Zan - Kartli
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Zan
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Svanca
 
Lazca
 
Megrelce
 
Gürcüce
 
 


Svanlar ikidilli bir halktır ve Luşnu nin dedikleri Svancanın yanı sıra Gürcüce de konuşurlar. Svanca, Gürcüce, Lazca ve Megrelce ile birlikte Güney Kafkas dillerini oluşturur. Gürcüce, Zanca (Megrelce ile Lazca) ve Svanca arasında tercümansız anlaşmak mümkün değildir.[17] Svanlar arasında Svanca’nın yerini giderek Gürcüce almaya başlamıştır. Gürcistan'da Svancanın resmî bir statüsü olmadığı gibi, devlet tarafından desteklenmediği için de giderek unutulmakta ve konuşanlarının sayısı her geçen gün azalmaktadır.[19]

Aile

Küçük aileler biçiminde yaşarlar ve koca ailenin reisi sayılır. Bunun yanı sıra Svanlar kadınlara büyük saygı gösterirler.[14]

Kan davası

Svanlar, kan davası gibi pek çok eski geleneği sürdürürler.[14] Çeçen kulelerinin bir benzeri de Svan köylerinde de görülen savunma kuleleridir. Svan köylerindeki dört-beş katlı, taş-kireç karışımı yapılardan oluşan bu savunma kulelerinin asıl amacı dış düşmanların saldırılarından korunmak değil, kendi içlerindeki kan davalılarının hücumlarından kendilerini savunmak içindir.[4] Yukarı Svanetya bölgesinde 80 tanesi tahrip edilmiş 200’den fazla kule yer almaktadır.[4]

Kültür

Svan halk oyunları

Svanlara özgü kültüre daha çok şarkılarda ve halk danslarında rastlanır. Gürcü çoksesli şarkıları, özellikle geleneksel Gürcü vokal müziği Svanlar arasında da yaygındır.

Nart destanları

Kuzey Kafkasya halklarının sözlü geleneği içerisinde anlatılan Nart destanları Svanlarda da görülür.[20][21]

Din

Paganlık

Karaçay-Malkarlıların av tanrısı Apsatı komşu Kafkas halklarının kültürlerinde de bulunmaktadır. Av tanrısı Apsatı’ya Osetler Afsatı, Svanlar Absastı derler.[22]

Hristiyanlık

Svanetya Roma İmparatorluğunun egemenliğine girdikten sonra Hıristiyanlık burada yayıldı. Bölgede bulunan kiliselerin mimarî tarzlarının Gürcistan’da yaygın olan mimarî tarza benzememesi, Hıristiyanlığın burada Gürcüler tarafından değil, doğrudan Romalılar tarafından yayıldığına delalet etmektedir.[4] Svanlar, 4-6. yüzyıllarda Hıristiyanlığı benimseyen Svanlar, bugün Ortodoks Gürcü Kilisesi’ne bağlıdırlar. Buna karşın pagan inancına özgü bazı gelenekleri bugün de sürdüren Svanlar, Gürcistan’ın koruyucusu Aziz Giorgi’yi en kutsal kişi kabul ederler.[14]

Komşuluk

  Svanlar (СВАНЫ) ve komşuları
ve Abhazya'da (Абхазия) Kodor Vadisindeki Svanca (сванский ) konuşulan bölge

Svanların kuzey komşuları Karaçay-Malkar Türkleri, batı komşuları Abhazlar (Mibhaz) ve Megreller (tekil მჷზან Mәzan, çoğul ზანა̈რ Zanär), doğu komşuları ise Gürcü Raçalardır.[4]

Karaçay-Balkar komşuluğu

Karaçay’dan Gürcistan’a geçmek için biri Baksan vadisi üzerinden, diğeri ise Kuban vadisi üzerinden olmak üzere iki güzergah vardır.[23] Tarih boyunca aralarında sürekli bir savaş ve mücadele ortamı yaşanan Svanlar (Karaçay-Balkarca Ebzele) ile Karaçay-Malkarlılar (Svancada her iki Türk halkına აწ Az ya da ოვს Ovs denir) arasında yakın etnik ve sosyal ilişkiler de kurulmuş, iki halk arasında akrabalıklar meydana gelmiştir.[4] Balkarlardaki Eristav, Karça, Gela, Kaygırmaz, Sardiyan, Kurdan, Otar, Mamaş, Rahay, Malkondu, Şahmurza, Atmurza, Teku, Tokuma gibi soylar ile Karaçaylardaki Özden, Arguyan, Goçiya, Ebze, Baykul, Lepşok, İja soylarının kökenleri Svanlara dayanmaktadır.[4] Svanlar arasında da Karaçay-Malkar kökenli soylar yaşamaktadır.[4] Karaçay-Balkar diline ait şahıs adlarına Svan dilinde de rastlanmıştır.[24]

Svanlar Karaçay-Malkar Türkçesinin etkileşim alanına giren halklardır. Karaçay-Malkar Türkçesi tarihî gelişimi içerisinde iki önemli diyalekte ayrılmıştır. Bunlar “Karaçay-Bashan-Çegem” ve “Çerek” diyalektleri olarak adlandırılırlar. “C” sesinin “sızıcı “z” sesine, “ç” sesinin sızıcı “ts” sesine dönüşmesi gibi, aslında Oset ve Svan dillerinin fonetik özelliklerini taşıyan Çerek diyalekti Malkar bölgesinin doğu ucunda, Osetya ve Svanetya bölgelerine sınır komşusu olan dağlık bölgede konuşulmaktadır.[25]

Kabardino-Balkarya cumhuriyet olmazdan önce Kabartay-Balkar Özerk Cumhuriyeti iken II. Dünya Savaşı sırasında Temmuz 1942 - Ocak 1943 arası Almanların işgaline uğramıştır. 1943 yılında cumhuriyetin Balkar bölümü kaldırılıp bir bölümü Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetine bağlanmış ve Almanlarla işbirlipi yaptıkları gerekçesiyle Kırgızistan SSC topraklarına sürülen Balkar Türklerinden boşalan yerlere de Svanlar yerleştirilmiştir. Balkarların hakları 1956'da iade edilince 9 Ocak 1957'de iki etnik ünvanlı Kabartay-Balkar Özerk SSC kurulmuş ve Svanlar tekrar Gürcistan'a gönderilmiştir.[26]

Abhaz komşuluğu

Abhazlar (Svanca tekil Mibhaz, çoğul აფხაზა̈რ Abhazär) ile Svanların (Abhazca tekil Ашәануа, çoğul Ашәануацәа, Ашәануақәа [27]) komşu olduğu ana yer tarihi Svaneti içinde yer alan Kodor Vadisi denen vadidir. Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti’nin güneyinde Tkvarçeli (Тҟәарчал) bölgesinin ise kuzeyinde yer alan Kodor'da 23 köy bulunur ve nüfusu 3 bin (Avrupa Konseyi raporuna göre 2.400 kişi Svandır) kişidir. Abhazya'ya göre Kodor vadisi, Abhazya’nın kendi kontrolünde olmayan tek toprak parçasıdır. Kodor’un yukarı kısımlarında Svanlar yaşar. Biraz da etnik kimliklere ilişkin resmi politikaların da etkisiyle Gürcü kaynakların, “Svan” yerine “Gürcü” kelimesini kullanması Kodor’un üst kısımlarındaki köylülerin “Gürcüler” olarak zihinlere yerleşmesine yol açmıştır.[28]

Gürcüleştirme

Sovyet döneminde 1930’lara değin Svanlar, Lazlar ve Megreller önceleri resmi olarak ayrı halklar halinde iken 1930 yılından itibaren Megreller ve Svanlar, 1938 yılından sonra da Lazlar Gürcü/Kartvel milletine dahil edilmişlerdir.[29] Gürcistan'daki resmî Kartvelist ideolojiye göre, Güney Kafkas dillerinin üç kolunu konuşan halklar (Svan, Laz-Megrel ve Gürcü=Kortu=Kartı=İberia) Kartveli (yani Gürcü) ulusunu meydana getirmektedir.[30] Gürcü kelimesinin Gürcüce söylenişinden türetilen Kartvel etnonimi dar anlamda Gürcüleri, daha geniş anlamda ise Gürcüler ve onlarla akraba olan Zan (Megrel ile Laz) ve Svan halklarını kapsar.[17] Kartvel tabiri otomatikman Gürcü (Kart) faktörünü vurgulaması ve Zanlarla Svanların Gürcülerden farklı halklar olduğu durumunu yadsıması sebebiyle nötr bir tabir olmamasına rağmen ilgili uluslararası literatürün bir bölümünde ve özellikle Gürcistan’daki gündelik resmi ve sosyal hayatta yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.[17] Kartveller (fiiliyatta Gürcüler) hakkındaki çok sayıda araştırmaya rağmen Zanları ve Svanları doğrudan ele alan araştırmaların sayısı azdır.[17]

Çok isabetli bir kullanım olmasa da Zanların ve Svanların Gürcülerin yakın akraba halkları olmaktan ziyade Gürcülerin alt-grupları veya boyları olarak sayılması Gürcistan’da sadece resmiyette değil anaakım Gürcü akademisyenlerinde ve popüler kültüründe çok sık rastlanılan bir durumdur.[17] Zanların ve Svanların Gürcülerle akraba ama sonuçta Gürcülerden farklı halklar olduğunu kabul etmenin Gürcülük/Kartvellik bilincinin yaygınlığını ve Gürcistan’ın toprak bütünlüğünü zedeleyeceğinden korkulmaktadır.[17] Gürcü terminolojisini aynen kullanan azınlıktaki bazı yabancı araştırmacılar da Zanları ve Svanları Gürcülerin altgrubu olarak saymaktadırlar.[17] Gürcüleşmeye karşı direncin Megreller ve Svanlar arasında düşük düzeyde olduğu gözükmektedir.[17]

Kaynakça

  1. 1 2 Joshuaproject. Svanetian, Mushwan
  2. 1 2 DoBeS (Dokumentation Bedrohter Sprachen, Documentation of Endangered Languages)
  3. ↑ Russian census 2010
  4. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Tavkul, Ufuk. Kafkas ötesinin dağlıları: Svanlar
  5. 1 2 Stephen F. Jones. Svans. World Culture Encyclopedia. Retrieved on March 13, 2011: «The Svans are one of the dozen or so traditionally recognized ethnic subgroups within the Georgian (Kartvelian) nation.»
  6. 1 2 The Svans Kevin Tuite Université de Montréal 1992: «The Svans are one of the dozen or so traditionally recognized ethnic subgroups within the Georgian (Kartvelian) nation.»
  7. ↑ Joshuaproject: Svanetian, Mushwan of Georgia
  8. ↑ Britannica. Caucasian peoples: «The Caucasian peoples ... The southerners, comprising the Georgians, the closely related Mingrelians and Laz, and the Svan, make up the Republic of Georgia and live in western Transcaucasia (the Laz live in Turkish territory).»
  9. ↑ R. Wixman. The Peoples of the USSR: An Ethnographic Handbook (p.181): «Svan ... The Svanetians are one of the Kartvelian peoples of the Georgian SSR»
  10. ↑ Levinson, David. Ethnic Groups Worldwide: A Ready Reference Handbook. Phoenix: Oryx Press, 1998. p 35
  11. ↑ D.N. Ushakov's Dictionary
  12. ↑ Modern Dictionary of Russian language. Efremova T.F. 2000
  13. ↑ Ethnologue. Language Family Trees-Svan
  14. 1 2 3 4 Gürcistan Dostluk Derneği : Samegrelo bölgesi
  15. ↑ “Алфавитный список народов, обитающих в Российской Империи”, Демоскоп Weekly, № 187 - 188, 24 января - 6 февраля 2005 ve buradan alınma olarak: Papşu, Murat. Rusya İmparatorluğu’nda Yaşayan Halkların Alfabetik Listesinde Kafkasyalılar
  16. ↑ lazca.org : Sovyetler Birliği Lazları
  17. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Başkan, Argun (2011). Kafkasya'da bütünleşme ve dağılma döngüleri içinde Gürcüler, Zanlar (Megreller ve Lazlar) ve Svanlar. Karadeniz Araştırmaları, Yaz 2011, Sayı 30, sayfa: 15-41
  18. ↑ Jonathan Wheatley (2009), Georgia and the European Charter for Regional or Minority Languages, ECMI Working Paper, No. 42, June 2009
  19. ↑ kolkhoba.org : Talihsiz Svanca
  20. ↑ Tavkul, Ufuk (2001). Karaçay-Malkar Nart destanlarında olağanüstü doğum motifi. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, (11), Bahar 2001, 166-190.ss
  21. ↑ Kafkaslar'dan Nart Destanları
  22. ↑ Tavkul, Ufuk (2001). Karaçay-Malkar kültüründe avcılık ve av tanrısı Apsatı. Kırım Dergisi, 9 (34), 2001, 36-41.ss.
  23. ↑ Hanafi Biciyev, XIV-XVII. Yüzyılda Karaçaylılar, Çeviren: Adilhan Adiloğlu, Kırım Dergisi, Sayı: 26, Ankara, 1999, s. 52-53
  24. ↑ Marine Janashia (yazan). Gürcü dilindeki Türkçe kökenli özel isimler (Turkuli Tsarmomavlobis Antroponimebi Kartulshi). Çevirenler: Ali Ertuğrul ve Alexander Chulukhadze. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 17, 2 (2010) 115-129
  25. ↑ Tavkul, Ufuk (2006), Kafkasya'da kınuşulan Türk lehçeleri. Kırım Dergisi, 15 (57), 2006, 38-49.ss
  26. ↑ kafkasevi.com : Kabardey-Balkar Cumhuriyeti
  27. ↑ В. А. Касландзия etc., Абхазско-русский словарь, Сухум 2005 {Abhazca-Rusça Sözlük}
  28. ↑ Taştekin, Fehim (2002). Abhaz-Gürcü sorununun kilit vadisi: Kodor. Kafkas Vakfı Raporları 5, Eylül 2002. İstanbul
  29. ↑ Wixman, Ronald (1984). The Peoples of the USSR. An Ethnographic Handbook, M. E. Sharpe, New York 1984 (sayfa: 124, 134, 181)
  30. ↑ Koçiva, Selma. lazuri.com : Gürcistan İzlenimleri
This article is issued from Vikipedi - version of the 11/26/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.