Tipili, Tortum
| Tipili | |
| — Mahalle — | |
 |
|
| Ülke |  Türkiye |
|---|---|
| İl | Erzurum |
| İlçe | Tortum |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| Nüfus (2000) | |
| - Toplam | 227 |
| Zaman dilimi | UDAZD (+3) |
| İl alan kodu | 0442 |
| İl plaka kodu | 25 |
| Posta kodu | 25430 |
| İnternet sitesi: | |
Tipili, Erzurum ilinin Tortum ilçesine bağlı bir mahalledir.
Tarihçe
Tipili’nin tarihi konusunda gerekli olan yazılı belgelere henüz ulaşabilmiş değiliz. Bu konuda ciddi araştırmaların yapılması gerekmektedir. Bununla birlikte mahallenin coğrafî konumu dikkate alındığında, özellikle motorlu taşıtların kullanılmadığı zamanlarda Tortum’u Ovacık Bölgesi Ahırcık mahallesi üzerinden İspir’e, oradan da Ovit Dağı ve Rize üzerinden Karadeniz’e bağlayan bir noktada bulunduğu görülmektedir. Böyle bir güzergâhta bulunuşu, oradan geçen özellikle atlı, yaya ve kağnı arabasıyla taşımacılık yapan yolcular için bir konaklama mahallesi konumunda oluşu tarihî açıdan büyük önem taşımaktadır. Diğer yandan mahallenin 17 km yakınında ve aynı güzergâhta bulunan, tarihî kalesiyle meşhur eski bir yerleşim yeri olan Tortumkale mahallesine yakınlığı ve mahallesimüz civarındaki harabe (peg) haline gelmiş eski yerleşim yerleri dikkate alındığında eski bir tarihe sahip olduğu açıkça anlaşılmaktadır. Örneğin; mahallenin güney karşısında bulunan Tamberes mevkiindeki üç harabe mahallenin bulunuşu bu konuda önemli bir fikir vermektedir. Eski büyüklerimizin anlattıklarına göre burada yaşayan kişiler, zaman zaman köye gelerek ihtiyaçlarını görür tekrar mahallelerine geri dönerlermiş. 16 Şubat 1916 yılında Erzurum’a giren Ruslar, 1917 yılında memleketlerinde çıkan Bolşevik İsyanı sonucu komünist ihtilâl olunca, silah ve malzemelerini Ermenilere bırakarak Erzurum’dan çekilmişlerdir. 1917 yılından, 1918 yılının 12 Mart’ına gelinceye kadar devam eden Ermeni katliâm ve zulümleri, tarihin şâhit olduğu en büyük insanlık suçlarından biridir. Bu yıllarda bölgeyi istila eden Ruslar ve Ermeniler Tipili’ye de gelmiş; mahallesi ve civar köyleri talan etmiş ve kadın, çocuk demeden bildik eziyetlerde bulunmuşlardır. Bu sırada erkeklerden eli silah tutanların cephede oluşu, diğerlerinin bir kısmının seferberlik emri üzerine mahalleden ayrılmış olmaları; özellikle kadın ve çocuklar açısından hayatı çekilmez kılmış ve âdetâ ölümü bir şans haline getirmiştir!…
Kültür
Mahallenin gelenek, görenek ve yemekleri hakkında bilgi yoktur. mahallesimüzde bir gelenek kışın yemek için özenle beslenen bir büyük baş hayvan kesilir ve kavurma pişirerek tenekelere konarak saklanır. Kavurma pişerken mahallenin gençleri etin piştiği bacadan aşağıya bir ipe bağlanmış bir sepet veya kova asıp, içine azda olsa bir şeyler koyarlar. Eti pişiren gelen sepetin veya kovanın içine pişen kavurmadan koyar ve aşağıdan çekin diye bağırır. Eğer boş gönderirse bacadan aşağıya toprak taş atarlar. Her yıl mahallede tipili mahallesi derneği piknik düzenler bütün Tipili hemşehrileri piknikte tanışıp kaynaşır.
Coğrafya
Köyümüz Tortum’a 29, Erzurum’a 81 kilometre mesafede bulunmaktadır. Yolun 14 kilometresi stabilize, diğer kısmı asfalttır. Asfaltlama çalışmalarının tamamlanması için gerekli girişimler sürdürülmektedir. Köy yolu güzergâhı; Erzurum – Artvin karayolunun 60. kilometresinden batıya doğru ayrılmakta, 21 kilometre batıya doğru devam ederek sırasıyla; Tortumkale – Esendurak – Alapınar – Kapıkaya köylerini takip ederek köye ulaşılmaktadır. Her gün sabahleyin mahalleden kalkan minibüs Erzurum’a gitmekte, öğleden sonra tekrar köye dönmektedir. Ulaşım açısından bir problem yoktur. Hava DurumuKöyümüz, Doğu Anadolu Bölgesi’nin en soğuk bölümlerinden biri üzerinde bulunduğundan sert karasal iklimin etkisi altındadır. Bundan dolayı kış mevsimi uzun ve soğuk geçer. Kış mevsiminde yağışlar genelde kar şeklindedir ve oldukça sert geçer. Karın yerde kalma süresi ve don olayı fazladır. Yaz mevsimi ise serin ve kısadır. Erzurum için ölçülen ortalama değerleri hatırlamak bir fikir vermesi bakımından uygun olacaktır: Sıcaklık kışın -40 dereceye kadar düşer. Yazın 20 derecenin üzerine çıkar. Yıllık sıcaklık farkı 30 dereceden fazladır. Sıcaklık ortalaması 6 derece dolayındadır. En çok yağış ilkbahar ve yaz aylarında düşer. Yıllık yağış miktarı merterekareye 35 – 37 santimetre civarındadır. (Karşılaştırma açısından köy rakımının Erzurum’dan 200 – 250 metre daha yüksek olduğu tekrar hatırlanmalıdır.) Bilindiği gibi her biri üçer aylık süreleri kapsayan dört mevsim vardır. Ancak yöremizde Ekim ayının sonlarında başlayan kış mevsimi bazen Nisan ayının sonlarına kadar devam etmektedir. Bu durumuyla altı ay gibi çok uzun bir süre kış mevsimini yaşamaktayız. Yılın yarısında kış mevsimi, diğer yarısında ise ilkbahar, yaz ve sonbahar mevsimleri hüküm sürmektedir. Bu durumda ilkbahar mevsimi Mayıs, yaz mevsimi Haziran – Temmuz – Ağustos, sonbahar mevsimi ise Eylül aylarıdır. Bir bakıma ilkbahar ve sonbahar tadımlık mevsimlerdir. Bu durum; mahalledeki yaşantımızı tarım, hayvancılık, ulaşım, yiyecek, yakacak iş ve sağlık açısından önemli ölçüde olumsuz yönde etkilemektedir.
Bitki Örtüsü
Yöremizin doğal bitki örtüsü, sert karasal iklimin tabiî bir sonucu olarak genelde bozkırdır. Bundan dolayı özellikle dağ yamaçları, tepeler ve meralar bozkır görünümünde otlaklardan oluşur. Otlak alanlar geniş olmasına rağmen verim düşüktür. Daha çok Naldöken Dağı’nın yüksek kesimlerinde “çakrak” denilen kayalık alanlar oldukça fazladır. En verimli merası “Yurdun Düzü” ve “Çurman Deresi”dir. Vâdi tabanları boyunca uzanan sulak çayırlar yanında, dağ çayırları bakımından da zengindir. Dağ yöresinde yabani yonca ve gorunga bitkileri de oldukça yaygındır. Köyümüz çiçek bakımından da zengindir. Botanikçi uzmanların incelemesi gereken çok nâdir bitki örtüsü ve çiçek çeşitleri bulunur. Tipili ağaç bakımından normal bir imkâna sahiptir. Tahminen 1,5 – 2 kilometrekare kadar yaban kavağından oluşan ve parçalar halinde bulunan ağaçlık bölge mevcuttur. Çam oldukça azdır. Vâdiler boyunca -az da olsa- ekşi elma, armut gibi meyve ağaçları dikkat çeker. Gözeler muhitinde ziraata uygun elma bahçesi vardır. Bunun yanında yöremiz özellikle “kuşburnu, dağ eriği (salor), çilek ve çaşur” bakımından zengindir. Sayılan meyvelerin tümü organiktir. Özellikle bu meyvelerden marmelat ve reçel yapılır. Bunların bir kısmı evlerde tüketilirken, diğer bir kısmı yakınlara hediye olarak gönderilir veya satılarak ev bütçelerine katkı sağlanır. Bütün bunlara ilâveten vâdi tabanlarında ve su kıyılarında çalı ve bodur ağaçlarla kaplı fundalıklar dikkat çeker.
Nüfus
| Yıllara göre mahalle nüfus verileri | |
|---|---|
| 2007 | |
| 2000 | 227 |
| 1997 | 204 |
Ekonomi
Tarım Genel olarak yöre halkının ana geçim kaynağı tarım ve hayvancılığa dayanır. Özellikle iklim şartlarından ve toprak yapısından dolayı verim oldukça düşüktür. Köyümüz topraklarının tahminen %15 veya 20 kadarı ekim yapmaya uygundur. Sulak ekim alanları daha çok köy civarı ve vâdi tabanlarında yoğunlaşmıştır. Sulamaya müsait arazi yaygın olmakla birlikte, yaz mevsiminde -su azaldığı için- sulama sıkıntısı çekilmektedir. Bu ihtiyacın giderilmesi için âcilen bir gölet yapılması gerekmektedir. Daha çok buğday, arpa, çavdar ve fiğ yetişmektedir. Son yıllarda bu ürünlerin yerini daha çok yonca ve gorunga ekimi almıştır. Patates, soğan, pazı pancarı, bakla, fasulye ekimi için müsait olmasına rağmen, son yıllarda bu ürünlere talebin azaldığı dikkat çekmektedir. Mahallede yaşayan halkın tamamına yakını hazır un alarak tandır ekmeği yapmakta veya şehirden ekmek getirtmektedir. Eskiden hayvan gücüyle ve daha zor şartlarda ekim yapılan arazi bugün makinalı tarım imkânları olmasına rağmen adetâ terkedilmiştir. Halbuki mahallesimüzün yakın ve sulak arazisi makialı tarım için müsaittir. Köyümüzde -şimdilik- 2 traktör ve 2 kamyon bulunmaktadır. Bunların sayısının aratarak devam etmesi en büyük arzudur. HayvancılıkHayvancılık açısından da son yıllarda büyük bir gerileme olmuştur. Eskiden 5- 6 bölük küçükbaş hayvan, 4 bölük büyük baş hayvan ve at yetiştirilmesine rağmen gitgide bu sayı azalmış; günümüzde bunların numuneleri kalmıştır. Hayvanları otlatmak için çok geniş olan meralar değerlendirilememekte, bahar mevsiminde çoban bile bulunamamakta ve hayvan sahipleri tarafından sıra usûlü otlatılmaktadır. Çobanlık sırası, tarımsal çalışmanın aksamasına sebep olmaktadır. Bir de buna nüfus yetersizliği eklenince sıkıntı bir kat daha artmaktadır. Daha önce yaylaya çıkarak süt mamülleri üreten halk, son yıllarda çeşitli sebeplerden dolayı yaylaya çıkmayı terk etmiş, kendini adetâ köye mahkûm etmiştir. Hayvancılığı olumsuz yönde etkileyen hususlardan biri; kış mevsiminin ağır geçmesi ve uzun sürmesi sebebiyle yem, ot, saman gibi alaf sıkıntısı çekilmesidir. Öyle ki hayvanlar 6-7 ay hep ahır ve komlarda beslendiğinden maliyet artmaktadır. Daha önceleri süt sığırcılığı ve koyun yaygın olmasına rağmen son yıllarda bu sayı çok azalmış ve yerini kısmen besiciliğe bırakmıştır. Bugün ekmeğini bile şehirden getirten köylü; yağ, peynir ve yumurtasını da şehirden almaya başlamıştır. Süt mamülleri yanında et, deri ve yün gibi hayvan ürünlerinde de büyük bir gerileme olmuştur. Ayrıca hayvan ticareti de bu olumsuz gelişmelerden payını alarak gerilemiştir. Hayvancılığı olumsuz yönde etkileyen bir diğer konu ise, aşırı göç sebebiyle toprağı değerlendirip üretim yapacak ve hayvanlara bakacak gerekli insan gücünün oldukça azalmış olmasıdır. Bugün artık mahallede daha çok yaşlı ve güçsüz insanlar dikkati çekmekte, üretime katkı sağlayacak insan gücü gitgide daha da azalmaktadır.
Altyapı bilgileri
Köyümüzde 1980’li yıllardan beri elektrik, kanalizasyon ve su şebekesi hizmet vermektedir. Mahallenin ortasında yer alan cami önünde; köy ortamı için modern sayılabilecek, fayansla kaplanmış WC’ler, abdest alınacak musluklar ve gasilhâne bulunmaktadır. Bugün artık bütün evlerde modern şehir tuvaletleri ve şebeke suyu mevcuttur. Şebeke suyu 3-4 kilometreden gelmektedir. Çok soğuk ve lezzetlidir. Ayrıca son yıllar şofbenle de tanışan halk, şofben alımında da gayret göstermektedir. Tüm evlerde -çoğu tam otomatik olmak üzere- çamaşır makinası mevcuttur. Sabit telefonsuz ve televizyonsuz ev yoktur. Televizyonların tamamı uydu antenlidir. Cep telefonu kullanımı da bir hayli artmıştır. Köy merkezinde çekmeyen cep telefonları 1 kilometrelik yüksek bir mesafeden rahatlıkla çekmektedir. Kısacası altyapı ve haberleşmede bir problem yoktur.
Dış bağlantılar
| ||||||