Çıldır Eyaleti

Eyalet-i Çıldır Osmanlı İmparatorluğu Eyaleti [[Guria Prensliği|←]]   ← 1 Temmuz 1579–1867 [[Trabzon Eyaleti|→]]   [[Erzurum Eyaleti|→]]   [[Rusya İmparatorluğu|→]] Çıldır Eyaleti (1609) Merkez Çıldır 1578-1628; Ahıska 1628-1829 Oltu 1829-1845 Government Paşalık Tarih  - Kuruluş 1 Temmuz 1579  - Kaldırılış 1867 Bugün parçası Türkiye Gürcistan

Çıldır Eyaleti veya Çıldır Beylerbeyliği, 16. yüzyılda Çıldır, Ardanuç, Şavşat, Oltu yöresiyle Gürcistan'ın Ahıska ve civarını içine alan Osmanlı Devleti eyaleti.

Türk ordusu, 1548-49 Osmanlı-İran Savaşı sırasında Samtshe-Cavaheti'nun batısını ele geçirmiş, 1578'de de bölgenin doğusunu Osmanlı topraklarına katmışlardır. 1579'da, Samtshe-Saatabago'nun değişik zamanlarda ele geçirilen yerleri birleştirilerek Çıldır Eyaleti kurulmuştur.

Tarihi

Alınışı

Çıldır eyaletinin kurulduğu bölgede "Atabeg" adı verilen Hristiyan Kıpçak Beyleri hüküm sürmekteydi. "Atabegler Yurdu" olarakta adlandırılan bölge 1540'da başlayan Osmanlı-Safevi mücadelesinde 1554'de Meskhia (Kür Boyları) Safevilerin, Tav-Eli (Çoruh Boyları) da Osmanlıların egemenliğinde kaldı. Atabeg IV. Kvarkvare (1574-81) ve kardeşi Manuçar, Osmanlı politikalarına karşı çıktılarsa da bir sonuç alamadılar. 1578’de Atabeg topraklarında yaşanan Osmanlı-Safevi savaşının, Lala Mustafa Paşa komutasındaki Osmanlı güçlerinin zaferiyle sonuçlanmasıyla Manuçar (Menuçehr/Minûçihr) Osmanlılar'a itaatini bildirdi. Böylece yaklaşık 300 yıldır bölgede hüküm süren beylik son buldu. Tüm Atabegler Yurdu'nun ele geçirilmesiyle 1 Temmuz 1579' da "Çıldır Eyaleti" kuruldu. Eyaletin ilk beylerbeyi de Müslüman olarak "Mustafa" adına alan "Atabeg Manuçar" oldu. Çıldır Eyaleti beylerbeyleri çoğunlukla Müslüman olan Atabegler'den seçildi^[1].

Eyalet oluşu

Çıldır Eyâleti ilk kurulduğunda Arpalı, İmirhev, Pertekrek, Ardanuç, Çeçerek, Aspinze ve Ude sancaklarından oluşurken, 1582’de de Livane Sancağı'da eyalete bağlandı. Sınır bölgesinde olmasından dolayı yapılan savaşlarla eyalet bazen büyüdüğü gibi bazende küçüldüğünden sancak sayısı da değişmekteydi. Eyaletin merkezi de bazen Çıldır bazen de Ahıska olmuştur. 1592 yılı kayıtlarına göre Çıldır eyaleti; Ahıska, Altunkale, Osıkha, Çeçerek, Aspinze, Hırtıs, Ahılkelek ve Posthof (Posof) olmak üzere 8 sancağa sahipken, 1595'de Ahıska, Bedre, Osıkha, Hırtıs, Ahılkelek ve Posof sancaklarına sahipti^[2].

1631-32 kayıtlarına göre eyalet; Ahıska, Acara, Acara-i Süflâ, Acara-i Ulyâ, Altunkale, Ardanuç, Asentuşah, Emirhoy, Beterek, Hacerek, Hartos, Livâne, Mahcil (Macahel), Penek ve Şavşat sancaklarından oluşmaktaydı^[3].

Osmanlı-Safevi savaşı sırasında eyalete bağlı Ahıska 1635 yılında Safevilerin eline geçerken, sancakların çoğuda tahribata uğradı. 1639 yılında imzalanan Kasr-ı Şirin Antlaşması ile Ahıska, yeniden Osmanlı topraklarına katıldı. 17. yüzyıl ortalarında eyalet; Ahıska, Ardahan-ı Büzürg, Oltu, Ardanuç, Penek, Hırtıs, Çeçerek, Posof, Macahel, Acara, Ahılkelek, Livâne, Şavşat ve Pertekrek sancaklarından oluşmaktaydı^[2].

1717-1730 Osmanlı kayıtlarında eyalet Acara, Acara-i Süflâ, Acara-i Ulyâ, Altunkale, Ahılkelek, Ardahan-ı Büzürk, Ardanuç, Astere, Astaha, Çıldır, Emirhoy, Hacerek, Hartus, Keskim, Macahel, Nısf-ı Livane, Pertek, Pertekrek, Penek, Posthov ve Şavşat'tan oluşan 22 sancağı bulunmaktaydı.

1828–29 Osmanlı-Rus harbinde Ahıska ve Ahılkelek, Ruslar'ın eline geçmiş ve Edirne Antlaşması ile Ruslar'ın hakimiyeti tanınmıştır. Tanzimat Fermanı sonrasında yeniden idari düzenleme neticesinde 1867 tarihinde sancak haline getirilerek eyalet statüsü kaldırıldı. Merkezi Oltu kazası olan Çıldır sancağı da Erzurum Eyaleti'ne bağlandı.

Sancakları

1582'de eyaletin sancakları:

1. Arpalı Sancağı
2. İmirhev Sancağı
3. Pertekrek Sancağı
4. Ardanuç Sancağı
5. Çeçerek Sancağı
6. Aspinze Sancağı
7. Ude Sancağı
8. Livane Sancağı

1592 yılı kayıtlarına göre eyaletin sancakları;

1. Ahıska Sancağı
2. Altunkale Sancağı
3. Osıkha Sancağı
4. Çeçerek Sancağı
5. Aspinze Sancağı
6. Hırtıs Sancağı
7. Ahılkelek Sancağı
8. Posthof Sancağı

1631/32'de eyaletin sancakları:

1. Acara Sancağı
2. Acara-i Süflâ Sancağı
3. Acara-i Ulyâ Sancağı
4. Altunkale Sancağı
5. Ardanuç Sancağı
6. Asentuşah Sancağı
7. Emirhoy Sancağı
8. Beterek Sancağı
9. Haçerek Sancağı
10. Hartos Sancağı
11. Livane Sancağı
12. Mahcil Sancağı
13. Penek Sancağı
14. Şavşat Sancağı

1682-1702 yılları arasında eyaletin sancakları;

1. Acara Sancağı
2. Acara-i Süflâ Sancağı
3. Acara-i Ulyâ Sancağı
4. Altunkale Sancağı
5. Ahılkelek Sancağı
6. Ardahan-ı Büzürk Sancağı
7. Ardanuç Sancağı
8. Astere Sancağı
9. Astıha Sancağı
10. Çıldır Sancağı
11. Emirhoy (İmirhev?)Sancağı
12. Haçerek Sancağı
13. Hartos Sancağı
14. Keskim Sancağı
15. Mahcil Sancağı
16. Nısf-ı Livane Sancağı
17. Nısf-ı Livane ve Pertek Sancağı
18. Oltu Sancağı
19. Pertekrek Sancağı
20. Penek Sancağı
21. Posthof Sancağı
22. Şavşat Sancağı

1722-1730 yılları arasında eyaletin sancakları;

1. Acara Sancağı
2. Acara-i Süflâ Sancağı
3. Acara-i Ulyâ Sancağı
4. Altunkale Sancağı
5. Ardahan-ı Büzürk Sancağı
6. Ardanuç Sancağı
7. Aspinza Sancağı
8. Haçerek Sancağı
9. Hartos Sancağı
10. Emirhoy Sancağı
11. Mahcil Sancağı
12. Mamervân Sancağı
13. Nısf-ı Livane Sancağı
14. Nısf-ı Livane ve Pertek Sancağı
15. Oltu Sancağı
16. Penek Sancağı
17. Posthof Sancağı
18. Şavşat Sancağı
19. Pertekrek Sancağı

Kaynakça

1. Kılıç, Ü., "Oltu'da Arslan Paşa Külliyesi". Karadeniz Araştırmaları, Cilt:5, Sayı: 17, Sayfa:113-131, 2008. URL:http://www.karam.org.tr/Makaleler/528299854_kilic.pdf. Erişim: 2016-09-25
2. Emecen, F., "Çıldır Eyaleti". Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt:8, Sayfa:300-301, İstanbul 1993. URL:http://www.tdvia.org/dia/ayrmetin.php?idno=080300. Erişim: 2016-09-25
3. İnbaşı, M., "XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Çıldır Eyaleti ve İdarecileri". Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:7, Sayı:1, Erzurum 2006. URL:http://e-dergi.atauni.edu.tr/ataunisosbil/article/viewFile/1020000308/1020000303. Erişim: 2016-09-25