İstanbul'da toplu taşıma

İldeki raylı sistemler ile metrobüs ağlarını gösteren harita.

Levent (M2) metro istasyonu

İstanbul'da bir kavşak

İstanbul'da toplu taşıma, 5.461 kilometrekarelik bir alana yayılan ilin, 14 milyondan fazla nüfusuna toplu taşıma hizmeti veren sistemlerdir. İldeki toplu taşıma işlemleri özel şirketlere ve kamuya ait otobüs ve metrobüs ağları, raylı sistemler, teleferik ağları ve deniz araçlarıyla gerçekleştirilmektedir.

Osmanlı İmparatorluğu'nun başkenti olarak İstanbul'da, Avrupa yakasında büyük bir tramvay şebekesi vardı. İlk olarak atlı tramvay olarak başlayan hatlar zamanla yerini elektrikli tramvayla değiştirdi ve İstanbul Elektrik, Tramvay ve Tünel işletmesi (İETT) kuruldu.

1920'de Istanbul'daki tramvay hatları

Nostaljik tramvay

1967'de İstanbul'da bir İETT otobüsü

Raylı sistemler

Tramvay

1874'te hizmete başlayan Tünel'in bir istasyonu

İstanbul kent içi ulaşımı 1869 yılında Dersaadet Tramvay Şirketi'nin kurulması ve Tünel Tesisleri'nin inşasıyla başlar. 1871 yılında şirket atlı tramvay olarak dört hatta taşımacılığa başladı. Bu hatlar Azapkapı-Galata, Aksaray-Yedikule, Aksaray-Topkapı ve Eminönü-Aksaray idi ve ilk sene 4,5 milyon kişi taşındı. Daha sonraki yıllarda yeni hatlar eklenmiştir. Bu hatlarda 430 at, 45 tramvay arabası 1 metre hat genişliği olan demiryolunda çalışmaktaydı. 1912 yılında atlı tramvay bir yıl süreyle çalışmasına ara verdi çünkü Savunma Bakanlığı, Balkan Savaşı sırasında tüm atları cepheye gönderdi. Tramvay ağı 2 Şubat 1914 tarihinde Katenersiz tel ile elektrikli hale getirildi. 8 Haziran 1928 tarihinde Tramvay Üsküdar ve Kısıklı arasında çalışmaya başladı. 1950'lere gelindiğinde, tramvay hatlarının uzunluğu 130 km'ye ulaşmıştı. 1956 yılında 56 hatta 270 tren ve 108 milyon yolcu ile zirve yıllarını yaşadı. 27 Mayıs ihtilali, sonrası şehirdeki tramvay hizmeti kapanmaya başladı. Hatlar sökülerek yerine o günün şartlarında daha hızlı ve seri hareket edebilen motorlu taşıtların ilerleyebileceği yollar inşa edildi. Eski Tramvaylar 12 Ağustos 1961 yılına kadar kentin Avrupa yakasında ve 14 Kasım 1966 yılına kadar Asya tarafında hizmet vermeye devam etti.

Tramvayla aynı zamanda, Tünel inşaatı da başladı, Pera ve Galata arasındaki füniküler hat 30 Temmuz 1871 tarihinde inşaatına başlandı. Füniküler 5 Aralık 1874'te, Londra metrosundan sonra dünyanın en eski ikinci metrosu olarak hizmete açıldı. Başlangıçta, sadece yük ve hayvan taşınan hatta, 17 Ocak 1875 günü, test çalışmaları tamamlandıktan sonra halka da açıldı. Bu hizmet halen devam etmektedir.

Ayrıca, banliyö hattı olarak 1872 yılında şehrin Avrupa yakasında Sirkeci- Hadımköy ve 1873 yılında Anadolu yakasında Haydarpaşa- İzmit arasında tren ile toplu taşımacılık yapılmaya başlanmıştır.

Kadıköy Moda tramvayı

Füniküler

Tünel, Londra metrosundan sonra Avrupa'nın ikinci, Atlantic Avenue Tunnel'den sonra da dünyanın üçüncü en eski metrosu olarak 1874'te hizmete başlamıştır. Kablolu asansör sistemine benzer bir füniküler sistemidir. Tünel hattında durak bulunmamaktadır, 573 metre uzunluğunda olup Karaköy ve Tünel Meydanı arasında 60 metrelik yükseklik farkı bulunmaktadır.

2006 Yılında hizmete giren Taksim-Kabataş füniküleri, M2 hattı ve Kabataş'taki vapur iskeleleriyle T1 hattı'nı birbirine bağlamaktadır. Tıpkı tünel gibi durağı olmayan sistemde günde 195 sefer yapılarak 30.000 yolcu taşınır.^[1]

Banliyö

Marmaray, temelleri 2004 yılında atılan ve inşaası tamamlanmış, Avrupa ve Asya yakasını İstanbul Boğazı'nın altından birleştirecek banliyö hattı iyileştirme projesidir.

İnşaat tamamlandığında Marmaray'a bağlı hat yaklaşık olarak 76,3 km uzunluğunda olması planlanmaktadır. Farklı kıtalardaki demiryolları İstanbul Boğazı'nın altından batırma tüp tüneller ile birleştirilecektir.

Metro

Aksaray-Havalimanı hattında çalışan metro.

Modern tramvay

İstanbul Metrosu ile ilgili yapılan son proje IRTC kapsamında 1987'de gerçekleştirilen çalışmadır. Bu konsorsiyum İstanbul Metrosu ile birlikte "Boğaz demiryolu tüneli" projesini de birlikte hazırlamıştır.

Bu etütte metro güzergahı 16.207 m olup istasyonları Topkapı-Şehremini-Cerrahpaşa-Yenikapı-Unkapanı-Şişhane-Taksim-Osmanbey-Şişli-Gayrettepe-Levent-4.Levent olan bir hat önermiştir.

İstanbul metrosunun inşaat çalışmaları 1992 tarihinde Taksim - 4. Levent arasında olmak üzere başlamıştır. 2000 Yılında hizmete giren hatta sonraki yıllarda Kuzey ve Güney yönlü ekler yapılarak hat bugünkü hâlini almıştır. Bugün, İstanbul'un ilk metrosu olan M2 hattı Yenikapı - Hacıosman arasında hizmet vermektedir. Hattın Güney kısmının İncirli'ye uzatılmasının çalışmaları da sürmektedir.

Var olan hatlar

Taksim-Kabataş hattında çalışan bir füniküler.

2015 yılında mevcut olan modern raylı sistemler;

• F1 hattı
• M1 hattı
• M2 hattı
• M3 hattı
• M4 hattı
• M6 hattı
• T1 hattı
• T2 hattı (Eski T5 hattı)
• T3 hattı
• T4 hattı

İnşaatı devam eden hatlar

• M4 hattı Tavşantepe - Sabiha Gökçen Havalimanı
• M5 hattı Üsküdar - Çekmeköy
• M7 hattı Kabataş - Mahmutbey
• TF3 hattı Hisarüstü - Aşiyan
• M8 Hattı Bostancı - Dudullu
• M9 hattı İkitelli Sanayi - Ataköy

Planlanan havaray hatları

• Ataşehir - Ümraniye
• Sefaköy - Havalimanı
• 4.Levent - Levent
• Zincirlikuyu - Sarıyer
• Beyoğlu - Şişli
• Kartal - D100
• Sabiha Gökçen Havalimanı - İstanbulpark
• Beyoğlu - Şişli

Lastik tekerlekli araçlar

2006-108 numaralı IETT otobüsü

Eski IETT Ikarus otobüsü

İETT

İstanbul'da otobüsle toplu ulaşım Beyazıt-Karaköy arasında dört adet Renault-Scania otobüsü ile 1926 yılında başladı. İETT filosu 1942 yılında 9, 1955 yılında 16 ve 1960 yılında 525 otobüse çıkmıştır.

Büyükşehir Belediyesi'ne bağlı olarak İstanbul'da toplu taşıma hizmeti veren İstanbul Elektrik Tramvay ve Tünel İşletmeleri (İETT), İstanbul'da otobüsle toplu ulaşıma Beyazıt-Karaköy arasında dört adet Renault-Scania otobüsü ile 1926 yılında başladı. İETT filosu 1942 yılında 9, 1955 yılında 16 ve 1960 yılında 525 otobüse çıkmıştır.

İETT, otobüs, tramvay ve tünel işletmeciliğinin yanında İstanbul Özel Halk Otobüsleri ve İstanbul Otobüs AŞ’nin yönetim, yürütüm ve denetiminden sorumludur. İETT ayrıca İstanbul`daki raylı sistemlerin (Metro, Hafif Metro) bir bölümünün yapımını (Eminönü-Kabataş, Sultançiftliği-Edirnekapı, Edirnekapı-Topkapı, Otogar-Başakşehir) üstlenmiştir.

Metrobüs

Mecidiyeköy Metrobüs Durağı

İstanbul'da ilk etabı E-5 yolu üzerinde Topkapı- Avcılar arasında çalışacak Metrobüs Projesi için Hollanda'nın Phileas firmasından 26 metrelik, 220 kişilik metrobüsleri alınması için görüşmeler yapılmaktadır. Yola döşenecek manyetik çivileri algılayarak sürücüsü olmadan da hareket edecek olan araçların karoserinde hiçbir bağlantı çivisi bulunmayacak, bunun yerine uçaklarda kullanılan yapıştırma teknolojisinden yaralanılacak. Metrobüs projesi Mecidiyeköy-Beylikdüzü arasında E-5 üzerinde yapılacak, çalışma Çobançeşme-Küçükçekmece, Topkapı-Çobançeşme, Mecidiyeköy-Cevizlibağ ve Küçükçekmece-Beylikdüzü etaplarından oluşacak. Metrobüs sistemi böylece Mecidiyeköy metro hattına bağlanacak. Birinci ve ikinci etap projelerde yer yer 2x2, 2x3 ve 2x4 şerit olan yolların tümünün 6x2’ye çıkarılacak ve ayrıca kavşak düzenleme çalışmaları yapılacak. Bu proje ile E-5’in ulaşım kapasitesinin yüzde 100 artacak. Projenin yaklaşık 75 milyon TL’ye malolacağı tahmin ediliyor.

Ayrıca Edirnekapı-Vezneciler ile Beşiktaş-Levent arasında da metrobüs sistemi uygulaması planlanıyor.

Troleybüs

İstanbul'a her iki yakada hizmet veren tramvayların 1960'larda kaldırılmasının akabinde; otobüslere oranla daha ekonomik olması da göz önüne alınarak troleybüs sisteminin kurulmasına karar verilir. Güç beslenmesi çift havai elektrik hattından sağlanan Troleybüsler için ilk hat Topkapı-Emönönü arasında döşenir. İtalyan Ansaldo San Giorgia firmasına 1956-57 yıllarında sipariş edilen Troleybüsler 27 mayıs 1961’de hizmete girer. Toplam uzunluğu 45 km. olan şebeke, 6 kuvvet merkezi ve 100 troleybüslük işletmenin maliyeti o günün rakamıyla 70 milyon TL'yi bulur. Şişli ve Topkapı garajlarına bağlı olarak hizmet veren ve kapı numaraları birden yüze kadar sıralanan araçlara 1968 yılında tamamen İETT işçilerinin üretimi olan ‘Tosun’ da katılınca araç sayısı 101 olur.

Elektrik kesintileri yüzünden sık sık yollarda kalan ve seferleri aksayan troleybüsler, trafiği engellediği gerekçesiyle 16 Temmuz 1984'te işletmeden kaldırılır ve araçlar İzmir Belediyesi’ne bağlı ESHOT Genel Müdürlüğü’ne satılır.

Denizyolu

Emin Kul vapuru

İDO'ya ait deniz otobüsü

Şehirde 1837 yılında tarifeli deniz toplu taşımacılığı yapılmaya başlanmıştır.

Türkiye'de kullanılan ilk feribot Suhulet'tir. Feribotlar ayrıca demiryolu taşıtlarının taşınması için de kullanılmaktadır.

Şehir Hatları

Şehir Hatları, İstanbul'da denizyolu ile taşımacılık alanında faaliyette bulunan ve sadece yolcu taşıyan kamu kuruluşudur.

İstanbul Deniz Otobüsleri

İstanbul Deniz Otobüsleri, 25 deniz otobüsü, 10 hızlı feribot ve 18 arabalı vapur ile denizyolu ile taşımacılığı yapan özel şirket.

Hızlı feribot

• Yenikapı - Bandırma Hızlı feribot hattı
• Pendik - Yalova Hızlı feribot hattı
• Yenikapı - Bursa Hızlı feribot hattı
• Yenikapı - Yalova Hızlı feribot hattı

Arabalı vapur

• Sirkeci - Harem Arabalı vapur hattı

Teleferik

• Eyüp-Piyerloti teleferiği
• Maçka-Taşkışla teleferiği

Kara, demir ve deniz yolları kullanım oranları

İETT'ye göre Kara, Demir ve Deniz yolları kullanım oranları şu şekildedir:^[2]

Günlük yolculukların ulaşım türlerine göre dağılımı

İşletme	Filo	%	Yolculuk/gün	%
KARA YOLU
İETT Metrobüs	334	0,02	715.000	5,28
İETT Otobüs	2.279	0,12	1.324.837	9,79
ÖHO	2.107	0,11	1.475.274	10,90
İstanbul Otobüs AŞ	240	0,01	106.797	0,79
Dolmuş Minibüs	6.361	0,34	1.850.000	13,67
Dolmuş Taksi	572	0,03	110.000	0,81
Servisler	30.159	1,60	1.950.000	14,41
Taksi	17.395	0,92	1.100.000	8,13
Özel Otomobil	1.821.694	96,79	3.182.534	23,52
DEMİR YOLU
TCDD Banliyö treni	58	0,003	144.801	1,07
Hafif Metro	80	0,004	289.47	2,14
Metro	124	0,007	268.659	1,99
Cadde Tramvayı	155	0,008	587.448	4,34
Nostaljik Tramvay	4	0,0002	5.000	0,04
Moda Tramvayı	8	0,0004	3.224	0,02
Tünel Füniküler	2	0,0001	14.000	0,10
Kabataş Füniküler	4	0,0002	54.808	0,41
Teleferik	8	0,0004	9.039	0,07
DENİZ YOLU
Şehir Hatları	34	0,002	146.798	1,08
İDO	54	0,003	94.806	0,70
Deniz Motorları	393	0,02	100.250	0,74
TOPLAM	1.882.065	100	13.532.745	100

Günlük yolculukların taşıma sistemine göre kamu/özel dağılımı

Sistem	Özel	Kamu	Toplam
Karayolu	72,23	15,07	87,3
Raylı sistemler	0,00	10,17	10,17
Deniz yolu	1,44	1,08	2,53
TOPLAM	73,67	26,33	100

Kaynakça

1. http://www.istanbul-ulasim.com.tr/rayl%C4%B1-sistemler/f1-taksim-%E2%80%93-kabata%C5%9F.aspx
2. İstanbul'da Toplu Taşıma

Dış bağlantılar

• Website of Municipal Transport Authority of Istanbul
• Website of Istanbul fast ferries
• The Istanbul metro at UrbanRail.net
• The Istanbul rail transit network at CityRailTransit.com
• Istanbul on TrainsofTurkey.com