Ahıska Türkleri

Ahıska Türkleri
Toplam nüfus
400.000[1]-425.000[2]-500.000[3][4]-629.000[5]
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Kazakistan Kazakistan 150.000[6]
Azerbaycan Azerbaycan 90.000-110.000[7]
Rusya Rusya 3.257[8]-70.000-90.000[6]
Kırgızistan Kırgızistan 33.327[9]-50.000[6]
Türkiye Türkiye 40.000[6]
Özbekistan Özbekistan 15.000[6]
Amerika Birleşik Devletleri ABD 9.000-12.000[6]
Ukrayna Ukrayna 10.000[6]
Gürcistan Gürcistan 600-1.000[6]
Diller
Türkçe (anadil), Rusça, Azerice (bölgesel), Özbekçe (bölgesel)
Din
İslam
İlgili etnik gruplar
Kıpçaklar, Gürcüler, Anadolu Türkleri
1926 yılında Ahıska Türklerinin yerleşim alanları.
Tarihi Ahıska bölgesi bugün Gürcistan'ın Samtshe-Cavaheti bölgesinin bir parçası.

Ahıska Türkleri,[10][11][12][13] Osmanlı İmparatorluğu'nun zamanında Rusya'ya vermek zorunda kaldığı, günümüzde Gürcistan topraklarında yer alan Ahıska bölgesinde yaşayan Türk asıllı Müslüman nüfusa verilen addır. Rusların bu bölgeye verdiği coğrafî isim, Meshetya'dir. Bundan dolayı Meshetya Türkleri olarak da bilinirler.

Kökene dair tezler

Ahıskalıların kökeni hâlen keşfedilmemiş olup oldukça da itilaflıdır. İki ana tez üzerinde durulmaktadır:

  1. Türk tezi: Meshetilerin (Ahıskalılar) kimisi Gürcü asıllı olup etnik Türktürler.[14]
  2. Gürcü tezi: Epeyden beri Gürcü târihinde istişare edilen bir konu olan Türkçenin Kars ağzını konuşan Hanefi Sünni Mesheti Türklerinin kökeni Osmanlı idaresinde kalmış olan Meskheti-Dzhavakheti bölgesinde oturan Gürcülerden gelmekte olup 16. asirda İslam'a girmesi ile başlamış, 1829'a kadar sürmüştür.[15] Diğer yandan, Anatoly Khazanov meselenin bu kadar basit olamayacağını ileri sürmüştür.[15]

Din

Ahıskalıların küçük bir kesimi Şii olmakla beraber büyük çoğunluğu Sünni mezhebine tâbidir.[16]

Sürgün

1829 yılında tazminat olarak Çarlık Rusyasına verilinceye kadar Ahıska bölgesi Osmanlı sınırların dahilinde idi. Bu olaydan sonra Ahıska Türklerinin yarısı sınırı geçerek Türkiye'ye geldi, diğer yarısı ise Gürcistan'da kaldı. İkinci Dünya Savaşı sırasında Ahıska Türklerinin gençleri savaşa katılmak için cepheye gitti, geride kalan eşleri, çocukları ve yaşlı Ahıska Türkleri ise 1944 yılında Stalin tarafından iki saat içinde tren vagonlarına doldurularak, kapalı tren vagonlarında Orta Asya'ya sürülerek: Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan’a yerleştirildi. Bu sürgünün Stalin'in Karadeniz kıyılarını Türklerden temizleme operasyonunun bir parçası olduğu Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra açıklanan arşivlerde ortaya çıkmıştır. Aynı kaderi paylaşan Kırım Tatarları ve Ahıska Türklerinin bu hazin sürgününde binlerce insan yolda öldü. 1945 yılında savaş bittikten sonra savaştan dönen Ahıska Türkleri de ailelerinin sürgün edildiği bölgelere gönderildiler.

Fergana olayları

Sovyetler Birliği'nin son yıllarında, Özbekistan’ın Fergana vadisinde yaşayan Ahıska Türkleri, 1989 yılında, etnik bir gerilim sonrasında büyük bir şiddete uğradı ve bölgedeki nüfusun büyük bir kısmı Özbekistan'dan göç etmek zorunda kaldı.

Geri dönüş

Azerbaycan, 1989 yılında Özbekistan'ın Fergana vadisindeki şiddetden kaçan Ahıska Türklerinin bir kısmını kabul etti ve topraklarına yerleştirdi. Sonrasında Ermenistan ve Karabağ'dan sürülen Azeri nüfusla ilgili sorunlar ortaya çıktığından yerleştirme işlemi tamamlanamadan 1994 yılında durduruldu.

Gürcistan, 1990'larda etnik olarak Gürcü kökenli olan Meshileri ülkeye yerleştireceğini duyurdu. Bu karar, Samtshe-Cavaheti bölgesinde yaşayan Ermeniler arasında tepkiye yol açtı.[17]

Öte yandan Türkiye, az sayıda Ahıska Türkünü ülkenin doğusuna yerleştirdi. Rusya Federasyonu'nun Krasnodar bölgesine yerleştirilen Ahıska Türkleri, Rus Kazaklar'ın Türk karşıtı tepkileriyle yüz yüze kaldı, bu yüzden Krasnodar'daki Ahıska Türklerinin 9.000 kadarı ABD'nin çeşitli kentlerine yerleştirildi.[6]

1999 yılında Gürcistan, Avrupa Konseyi’ne üye olurken Ahıska Türklerinin geri dönüşleriyle ilgili yükümlülük üstlenmiştir. Buna yükümlülüğe göre Gürcistan, 1999’dan itibaren üç yıl içinde Ahıskalıların dönüşlerini başlatacak ve 12 yıl içinde, yani 2011 yılında dönüş işlemini bitirecekti. Eğer Gürcistan süre sonunda yükümlülüğünü yerine getirmezse Ahıska Türkleri, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne dava açabilecek ve bu yolla vatanlarına dönmeyi talep edebileceklerdi. Ama üste beliritilen sorunlar ve engeller yüzünden herhangi bir geri dönüş gerçekleşemedi.

Gürcistan Ahıska Türklerinin geri dönüşüne şartlı izin vermiştir. Şartlardan birincisi, geleceklerin sadece Ahıska bölgesine değil, tüm Gürcistan topraklarına yerleşmeleridir. Gürcistan bu şartı, Ahıskalıların bölgeden 91 bin kişi çıkmasına karşın bugün dönecek olan rakamın çok olması ve bölgenin bunu kaldıramayacağı savına bağlamaktadır. İkinci şart, Türklere verilecek kimliklerde Türk ve Müslüman yazmayıp Gürcü ve Hristiyan yazacaktır. Gürcistan’ın bu şartının altında ise bölge halkının aslında Türk olmayıp, Meshi denen Gürcüler olduğu, zamanla ve zorla Osmanlılar tarafından Müslüman yapılarak Türkleştirildikleri savı yatmaktadır.

Beş ilçe ve 200 köyden meydana gelen Mesheti bölgesinde şu an daha çok Gürcüler ve Ermeniler yaşamaktadır. 100'e yakın köy ise Türklerin sürgününden günümüze kadar hala boştur.

Haziran 2002’de Krasnodar’da bulunan Ahıska Türkleri seslerini duyurabilmek için açlık grevi yapmışlardır. Krasnodar'da yaşayan Ahıska Türkleri, 'yasa dışı mülteciler' olarak adlandırılmakta ve yeni bir sürgüne gönderilmeleri istenmektedir.[18]

Gürcistan parlamentosu uzun bir çalışma sonrasında 2007 yılında Ahıska Türklerinin Gürcistan’a dönmelerini ön gören bir yasayı kabul etti. Ancak çalışmalar yeterli olmamakta, sürgünden önce Ahıska Türklerine ait olan mal varlıklarının Ahıska Türklerine iadesi Gürcistan hükümeti tarafından bazı ekonomik gerekçeler gösterilerek engellenmektedir. Herhangi bir geri dönüş gerçekleşmediği gibi, malları ve mülkleri elinde bulunduran yerel Gürcü ve Ermeni halk da bu geri dönüşe karşı çıkmaktadır.

Nüfus

Ahıska Türkleri, bugün eski Sovyetler Birliği coğrafyasına ve Türkiye'de dağınık olarak yaşamaktadırlar. Ahıska Türkleri etnik olarak Kıpçak Türklerindendir.[19][20] Toplam nüfusunun 350.000-400.000 arasında olduğu tahmin edilmektedir.[6]

Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve diğer eski Sovyet cumhuriyetlerinin nüfus sayımlarında Ahıska Türkleri için "Türkler" terimi kullanılmaktadır.

Dili

Ahıska Türkleri'nin ana dili Türkçe'dir. Konuşma şivesi Mesheti bölgesine komşu olan Ardahan ve Artvin illerindeki ağızın bir kısmına ve Azerice'ye çok benzer. Ahıska Türkçesi Ardahan, Olur, Oltu Şenkaya ve Göle'de konuşulan ağzın aynısıdır. Tortum ve İspir ağzına ise çok benzer. Posof, Artvin, Şavşat, Ardanuç, Yusufeli ağzına biraz daha uzaktır.[21] Eğitimlerini çoğunlukla Rusça aldıklarından dolayı, çoğu birincil dil olarak Rusça'yı kullanmaktadırlar. Gürcüce konuşan Ahıska Türkleri'nin sayısı oldukça azdır ve günümüzde Gürcistan'da yaşamaktadırlar.

Kültür

Kurban ve Ramazan bayramları onlar için oldukça önemlidir. Bu bayramlarla birlikte Nevruz bayramını da coşkulu bir biçimde karşılarlar. Ahıska Türkleri'nde edebiyat dili oluşmamıştır ve halk edebiyatı türleri başlıca edebiyat anlayışlarını ortaya koyar.[22]

Ayrıca bakınız

Gürcistan Kıpçakları

Kaynakça

  1. ↑ Ayşegül Aydıngün, Çiğdem Balım Harding, Matthew Hoover, Igor Kuznetsov, and Steve Swerdlow. "Meskhetian Turks". 14 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20120514074836/http://www.cal.org/co/pdffiles/mturks.pdf. Erişim tarihi: 2009-01-25.
  2. ↑ The European Centre for Minority Issues Annual Report 2011 (Release Date: 10-05-2012)
  3. ↑ Todays ZAMAN. "Will the Meskhetian Turks return to Georgia?". 9 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20071009211626/http://www.todayszaman.com/tz-web/yazarDetay.do?haberno=117479. Erişim tarihi: 2009-01-27.
  4. ↑ EveryCulture. "Meskhetians". 3 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150203093818/http://www.everyculture.com/Russia-Eurasia-China/Meskhetians-Orientation.html. Erişim tarihi: 2009-03-22.
  5. ↑ THE DIPLOMATIC OBSERVER. "AHISKA TURKS WİLL RETURN TO THEIR HOMELAND". 10 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20061010084036/http://www.diplomaticobserver.com:80/news_read.asp?id=1266. Erişim tarihi: 2009-06-17.
  6. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Ayşegül Aydıngün, Çiğdem Balım Harding, Matthew Hoover, Igor Kuznetsov, and Steve Swerdlow (2006), "Meskhetian Turks"
  7. ↑ The Baku Institute of Peace and Democracy,2001
  8. ↑ http://www.perepis2002.ru/index.html?id=17
  9. ↑ Kırgızistan nüfus sayımı
  10. ↑ Şurəddin Məmmədli (1991), Paralanmış Borçalı... və ya Ermənilər 1918-də Borçalının güney qismini işğal etmişlər (Azerice)
  11. ↑ Fahri Valehoğlu (Haciyev) (2009), Gürcistan Coğrafyasında Eski Türkler: Buntürklerden Karakalpaklara, I. Uluslararası Uzak Asya’dan Ön Asya’ya Eski Türkçe Bilgi Söleni, 18-20 Kasım 2009, Afyonkarahisar (Azerice)
  12. ↑ Gürcüstanda repatriant qanunu dəfn olundu
  13. ↑ Quzey Qafqazda Ahısqa Türkləri üçün yeni problemlər
  14. ↑ Helmut Glück: Metzler Lexikon Sprache, 2005, s. 774
  15. 1 2 Khazanov 1995, 195.
  16. ↑
  17. ↑ "Ermeni diasporası, Ahıskalıların dönüşüne karşı". Zaman. 2 Nisan 2013. 25 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151125153524/http://www.zaman.com.tr/dunya_ermeni-diasporasi-ahiskalilarin-donusune-karsi_2073133.html. Erişim tarihi: 12 Haziran 2013.
  18. ↑ http://www.gurcukulturmerkezi.org/index.php?option=com_alphacontent&section=5&Itemid=
  19. ↑ Yunusov, Arif. The Akhiska (Meskhetian Turks): Twice Deported People. "Central Asia and Caucasus" (Lulea, Sweden), 1999 # 1(2), p. 162-165 (Rusça)
  20. ↑ Tombuloğlu, Tuba (2003). Kafkasya'nın etnik ve kültürel yapısı'nın oluşumunda Türklerin rolü. T.C. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Bölümü (Genel Türk Tarihi) Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans tezi, danışman: Saadettin Gömeç, Ankara.
  21. ↑ Prof. Dr. Leyla Karahan'ın Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması (Türk Dil Kurumu yayınları: 630, Ankara 1996)
  22. ↑ http://www.turkishstudies.net/Makaleler/637969420_37yuzbeyirade.pdf

Dış bağlantılar

Ülkelerine göre Türkler
Afrika
Amerika
Asya
Avrupa
Okyanusya
Ayrıca bakınız
This article is issued from Vikipedi - version of the 12/31/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.