Ahmet Kazani

Ahmet Kazani
Doğum	1461 Kosonsoy, Türkistan
Ölüm	1542 Semerkand
Meslek	Din bilgini

Çin'de İslâm

Ahmet Kazani, (Arapça: مَكهدُمِ اَزَم ال خَسَنِ ال ضَهبِدِ, Makhdum-i A'zam al-Kasani al-Dahbidi veya "Makhdūm-i-Azam" tanılır.) 1461 - 1542 yılları arasında yaşamış ünlü bir Nakşibendi Sūfī Pir'idir. Hocaların Doğu Türkistan'da Türk toplumlarının içinde büyük etkinlikleri olmuştur.

Yaşamı

Ahmet Kazani günümüzde Fergana vadisindeki Kosonsoy ismiyle tanınan şehirde bir Seyyid aile'ye mensup 1461 yılında doğmuştur. Ahmet Kazani'nin soyağacı Karahanlılar'dan Burhan Kılıç (Burhān al-Dīn Qilīch)'a kadar geriye gider.^[1] Otuzun üzerinde dini araştırma kitab yazarı, siyasi savaşcı, ve Nakşibendi tarikatının iki önemli kolunun kurucu üyesi ve atasıdır. Gençlik yıllarında Taşkent'te Nakşibendi tarikatının disiplini Piri Muhammed Qazib'ten öğrenmiştir.

Kazani o sırada bulunduğu Semerkand yakınlarındaki Dahbid köyünde ölmüştür, gerisinde kutsal ve bilim, onun politik rolü, ve Maveraünnehir ile Altışehir^[2]'de (Altishahr (güney Sincan) onun waqf ait olan birçok mal , mülk bırakmıştır.

Yarkent Hanlığı (Seidiye Hanlığı) zamanında Ahmet Kazani'nin ikinci oğlu, Hoca Muhammed İshak Veli’nin oğulları İshakiyye veya Karatağlık adıyla, kardeşi Hoca Muhammed Emin Kalan’ın oğulları da Afakiyye veya Aktağlık adıyla ayrı görüşler savunan iki dini grup olarak kıyasıya mücadeleye girmeleri ülkeyi yeni bir devre sürüklemiştir ki bu devreye "Hocalar Devri" denmiştir.

Oğulları ve Nakşibendi tarikatı iki önemli kolu

Aktağlık

Afakiyye önderi Afak Hoca türbesi

Xibei San Ma bayrağı (önce Aktağlık (Afakiyye)'ın ve bugün Ningxia'nin sembolü)

Ahmet Kazani'nin en büyük oğlu Muhammed Emin'in (Muhammad Amīn veya Ishān-i Kalān tanılır.) oğlu Hoca Yusuf (Khoja Yūsuf, ? - 1652/53) Doğu Türkistan'a gelmiş ve onun destekçilere Aktağlık denilmiş ve Kaşgar'da güçlüydüler. Hoca Yusuf'un oğlu Afak Hoca'nın (sonra Hoca Hidāyat Allāh denilmiş), adından Afakiyye denilmiştir. Nakşibendi tarikatının iki önemli kolundan biri olan Afakiyye Qinghai ve Gansu'da yaşayan Salarlar ve Huiler'in çok önemli katkıları olmuştur.^[3]

• Ahmet Kazani ünvanı Hazrat-i-Makhdum-i-A'zam, (1461/2 - 1541/2).
• Muhammed Emin (Muhammad Amīn) ünvanı Ishān-i Kalān, (1520 - 1597/8).
• Muhammed Yusuf (1591/2 - 1653).
• Afak Hoca Khwāja Hidāyat Allāh ünvanı Hazrat Apak (? - 1694).
• Han Khwājam Yahya (1694 - 1696)
• Hasan Bugra Han (Hasan Bughra Khán) (? - 1725).
• Ahmad (~ 1713), Yahya'nın oğlu.
  • Kılıç Burhan ad-Din (波羅尼都) ünvanı Büyük Khwāja (? - 1759).
  • Khwāja Jahan Yahya (霍集占) ünvanı Küçük Khwāja (? - 1779).
• Qasim, Baha al-Din, Abd al-Khaliq, Muhammad Amin ünvanı Samsaq (薩木薩克, 1755 - 1809), Burhan ad-Din'nin oğulları
• Muhammad Yusuf (玉素普, ? - 1835), Jahangir (張格爾, 1790-1828) ve Baha ad-Din (巴布頂, 1793 - 1825), Samsaq'ın oğulları
• "Yedi Hocalar" bunlar:
  • Katta Tore (卡塔條勒, 1815 - 1869), Yichik Han ve Abd Allah, Muhammad Yusuf'un oğulları
  • Hakim ve Hashim Han, Katta Hanın oğulları
  • Buzrug Han (布素魯克), Jahangir'in oğlu
  • Evliya (Awliya, 呵里雅) ve Vali Han (倭里罕, 1825 - 1865), Baha ad-Din'nin oğulları
  • Tavakkul (Tawakkul), bir teyze çocuğu

Karatağlık

Ahmet Kazani'nin ikinci oğlu, Hoca Muhammed İshak Veli (Arapça: مُهَمَّد اِسهَق واَلِ, Muhammad Ishāq Walī, ? - 1599) birkaç yıllar Doğu Türkistan'da bulunmuştur. Onun taraftarları Karatağlık olarak bilirler. Karatağlık'lıların etkin oldukları şehir Yarkent'ir. İshak'ın adından İshakiyye denilmiştir. Yarkent Hanı İsmail Han'ın da desteğini almıştır.

• Ahmet Kazani ünvanı Hazrat-i-Makhdum-i-A'zam (1461/2 - 1541/2)
• Muhammet İshak Veli (? - 1599), 4. ve 7. önceki oğlu.
• ...
• Danyal^[4] (? - 1754)
• Yusuf (Kaşgar), Jagan (Yarkent), Eyyüb (Aksu), Abdullah (Hotan).

Hufiye

Hufiye Khufiya (虎夫耶, hŭfūyē)

• Ma Laichi (馬来遅, mǎ láichí) 1681 - 1766

Cahriye

Cahriye Jahriya (哲合忍耶, zhéhérĕnyē)

• Ma Mingxin (马明新 veya 马明心,mǎ míngxīn, 1719(?) - 1781) Nakşibendi tarikatlarından biri olan Cahriye kolunun kurucusudur.

Notlar

1. B.Babajanov. Biographies of Makhdum-i A'zam al-Kasani al-Dahbidi, Shaykh of the Sixteenth-Century Naqshbandiya sayfa 4 (İngilizce)
2. Altishahr; güney Sincan'da Hotan, Yarkent, Yengihisar, Kaşgar, Aksu, ve Uçturfan'dan oluşan altı şehirler.
3. Encyclopedia Iranica (İngilizce)
4. İbranice kökenli isim; 1.Kutsal kitapta adı geçen İsrail peygamberi. 2. İbranice de bu ad “Tanrı benim yargıcımdır” anlamındadır. Kişi Adları Sözlüğü

Kaynakça

• B.Babajanov. Biographies of Makhdum-i A'zam al-Kasani al-Dahbidi, Shaykh of the Sixteenth-Century Naqshbandiya (İngilizce)
• Encyclopedia Iranica (İngilizce)