Türkistan
Türkistan (Farsça: ترکستان Torkestān; anlam: Türklerin oturduğu yer Arapça: Bilad al-Turk), Orta Asya'da batıda Hazar Denizi ve Aşağı Volga'dan başlamak üzere doğuda Moğolistan'daki Altay Dağlarına, güneyde Kopet - Hindukuş - Kuenlun dağlarına, kuzeyde Aral ve Balkaş göllerinin ötesinde Kırgız bozkırına kadar uzanan yüzölçümü 6 milyon km²'den geniş coğrafi ve tarihi bölge.[1] Nüfusu 2001 yılı itibarıyla 43.210.802.
Coğrafi konum
Bölge Batı ve Doğu Türkistan olarak ikiye ayrılmaktadır.
Batı Türkistan
Batı Türkistan; bugünkü Özbekistan, Türkmenistan, Kırgızistan, Tacikistan'ın tamamı ile Kazakistan'ın büyük bir bölümü ve Afganistan'ın bir kısmını kapsamaktadır. Batı Türkistan'ın Afganistan'da bulunan bölümü Afgan Türkistanı olarak anılır ve Mezar-ı Şerif ve civarından oluşur.
Bunun dışında Anadolu ile Batı Türkistan arasında kalan İran'ın kuzey bölgesine de İran Türkistanı denmektedir. Aras ırmağının Hazar denizine döküldüğü noktadan başlayarak İran'ın kuzeybatı, kuzey ve kuzeydoğu bölgeleri olan Azerbaycan, Mazenderan, Türkmen sahrası ve Horasan'ı da içine alan bölge yaklaşık 800 bin km² olup 40 milyona yaklaşan Türk nüfus yaşamaktadır.
Kuzeyde Doğu Rusya'dan başlayıp Ural dağlarına, güneyde Aras Irmağı ve Karadeniz sahillerine, batıda Moldova Gagauzeli ve doğuda Ural dağları ile Hazar denizinin sınırlarını oluşturan bölgeye de Türkeli denmektedir. Bazı coğrafyacılar Türk Dünyasını Türkiye ve Türkistan olarak iki ana bölgeye ayırmaktadır. Türkeli olarak anılan bölge ise daha çok Türkiye'nin etki alanı olarak kabul edilmektedir.
Doğu Türkistan
Doğu Türkistan, Çin Halk Cumhuriyeti'ne bağlı olan daha çok Uygur Türklerinin yaşadığı Sincan Uygur Özerk Bölgesi topraklarına verilen isimdir.
Etnik gruplar
Nüfusun çoğunluğunu bölgenin asli unsuru olan Türk halkları (Türkmenler, Özbekler, Kazaklar, Uygurlar, Kırgızlar, Karakalpaklar) ve ikinci sırada İran halkları (Tacikler, Afganlar, Farslar) oluşturur. Bunun haricinde uzun süren Rusya İmparatorluğu hakimiyeti boyunca yerleşen Ruslar, Ukraynalılar, Almanlar ve SSCB döneminde sürgün edilerek yerleştirilen Kırım Tatarları, Ahıska Türkleri gibi pek çok etnik grup yaşamaktadır. Çin tarafından ise Doğu Türkistan'ın kontrolü için çok sayıda Çinli bölgeye yerleştirilmiştir.[2] Bütün istila, işgal, sömürgelere rağmen yine de Türkistan coğrafyasında Türkler nüfus çoğunluğuna sahiptir. Kazakistan'da Türk nüfusu hızlı artış[3] gösterip % 70'i geçmiştir. Özbekistan'da % 90'ı, Kırgızistan'da % 90'i, Türkmenistan'da % 95'i, Tacikistan'da % 25'i, Doğu Türkistan'da % 55'i, Tuva'da % 85'i aşmış durumda bulunan Türk nüfus oranı yer alır.[4]
Tarihçe
Rusya İmparatorluğu
Çarlık Rusya bölgeden bir dönem Туркестан (Okunuşu=Turkéstan) diye bahsetmiştir.[5]
Rus Devrimi
1917'de eski Buhara, Hive ve Hokant hanlıkların topraklarında Türkistan adında özerk yapı oluşturmuşlardı.
Şiirlerde Türkistan
Kazak Türklerinin milli şairi Magcan Cumabay'ın Türkistan[6] şiiri bütün Türkistan coğrafyası ve Türk Dünyasında iyi bilinir. Mehmet Buğra'nın Vatan Bizimdir (Vatan Bizningdir)[7] adlı şiirinde de Türkistan en iyi şekilde tasavvur edilir.
Galeri
Rusya İmparatorluğunun Türkistan Genel Valiliği (1900)
Ayrıca bakınız
- Soğdiana
- Maveraünnehir
- Harezm
- Horasan
- Oğuzlar
- Türk halkları
- Türk dilleri
- Türk devletleri
- Türk dünyası
- Türk birliği
Kaynakça
- ↑ Cevat R. Gülsoy, 'Türkistan', Türk Ansiklopedisi, C. 32, Milli Eğitim Basımevi, Ankara, 1983, s. 309.
- ↑ "Doğu Türkistan'ı tanıyor muyuz?". Yeni Şafak. 11 Temmuz 2009. 13 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130313032755/http://yenisafak.com.tr/Yorum/?t=11.07.2009&i=197881. Erişim tarihi: 1 Mart 2012.
- ↑ Kazakistan nüfus değişimi http://web.firat.edu.tr/sosyalbil/dergi/arsiv/cilt11/sayi1/099-114.pdf
- ↑ Ülke wikipedileri
- ↑ http://en.wikipedia.org/wiki/Turkestan_Autonomous_Soviet_Socialist_Republic)
- ↑ Türkistan şiiri http://www.turkbirlik.gen.tr/lang-tr/medeniyet/siir/122-kazakca-siirler/485-turkistan.html
- ↑ http://turkistan.ihh.org.tr/mars.html
