Urumlar

Urumlar
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Ukrayna Ukrayna 40.000[1]
Diller
Urumca
Din
Rum Ortodoks Kilisesi
İlgili etnik gruplar
Rumeyler, Kırım Tatarları

Urumlar ya da Urum Türkleri (Urumca урумлар Urumlar), daha çok Ukrayna'da Mariupol'da, daha az olarak da Gürcistan'da Parmaksız (Tsalka), Rusya, Kazakistan ve Yunanistan'da yaşayan Kıpçakların/Oğuzların bir kolu olan Rum Ortodoks Hristiyan Türk halkı[2][3] 1779-80 yıllarında, Rus Çarlığı’nın Hıristiyan Osmanlı tebaası politikaları gereği, II. Yekaterina’nın iradesi ile Kırım’dan tehcir edilmişlerdir. Ukrayna hükümeti hem Urumların hem de Rumeylerin azınlık haklarını tanımış ve güvence altına almıştır.[4] Adları olan Urum kelimesi ses türemesi yoluyla Rum kelimesinden türetilmiştir. Bu ön türeme Urum < Rum örneğine benzer biçimde Urus < Rus örneği verilebilir.[5] Kuzey Kafkasya'da Çerkesçe konuşan Urımlar (Çerkes Rumları) ile karıştırmamak gerekir.

Resmî kayıtlarda Yunan olarak adlandırılan Urumlar, kendilerini asla Yunan olarak görmemekte ve Yunanlardan dinî inançları hariç tamamen farklı olduklarını açıkça vurgulamaktadırlar.[6] Türk dilli Urumlar ile Yunan dilli Rumeyler birbirine karıştırılmakta ve her ikisi birlikte Greko-Tatarlar (ya da Azakönü Grekleri Греки Приазов'я) adıyla da anılmaktadırlar. Bugün Greko-Tatarların nüfusu yaklaşık olarak 120 ile 130 bin civarında olup, bunların % 60-65'i Urum, geriye kalanları ise Rumey'dir.[7] Urum ve Rumeylerin 2001 yılındaki nüfusları ayırtetmeksizin birlikte 77,5 bin kişidir.[8] Kırımda yaşarlarken eskiden Rumeylere Tat, Urumlara ise Bazaryane adı da verilmiştir.[7] Urumlar arasında Tat balası, Urum belası («Rum çocuğu, Urum belâsıdır») atasözü kullanılır.[9]

Aile yapısı, gelenekleri ve geleneksel uygulamaları Anadolu ve çevresinde yaşayan diğer Türk halklarıyla benzerlik gösterir. Düğünlerdeki oyunlar Kırım Tatar Türklerinin oyunları gibidir.[10]

Ukrayna Urumları

Ukrayna Urumları (Kırım Urumları ile Azak Urumları) günümüzde Donetsk vilayetine bağlı 29 köyde mesken kurmuşlardır. Ayrıca Zaporojye vilayetinin de bir köyünde ve de Mariupol şehrinde oturmaktalar.[1] Ukrayna'da 2001 yılında yapılan Ukrayna toplu sayım istatistiklerine göre Urum Türklerinin sayısı 40 bin civarındadır.[1]

Gerek Elensoylu (Greko-Elen) Rumeyler ve gerekse Türksoylu (Greko-Tatar) Urumlar 1780'li yıllara kadar Kırım'da yaşarlarken, II. Katerina döneminde Kırım'dan çıkarılarak önce Ukrayna'nın orta ve kuzey taraflarına yollanmış ve daha sonra da kendi irade ve istekleriyle Azak Denizinin kıyılarına gelip yerleşmişlerdir.[7] Ortodoks Karamanlılar ile ilgi kurulabileceği ileri sürülmektedir.[11][12]

Gürcistan Urumları

Gürcistan Urumları ya da Kafkasya Urumları: Gürcistan’ın güneyinde Kvemo Kartli bölgesinde bulunan Tsalka (Parmaksız) şehrinde yaşayan ve 18. yüzyıldan 20. yüzyılın başlarına kadarki dönemde Osmanlı İmparatorluğundan göç eden Ortodoks Hristiyan Türklerdir. Ana dillerine bizim dilca adını verirler. 1979 sayımına göre Gürcistan'daki Urumların sayısı 30.811 kişidir.[13]

Urum Türkçesi konuşan topluluklar bölgeye iki dalga halinde gelmişlerdir. İlk dalga 18. yüzyılın ikinci yarısında Gürcistan’daki madenlerde çalışmak üzere Türkiye’den göç etmiştir. İkinci kafile ise 19. yüzyılda gelip Abhazya ve Türkiye’ye göç eden Müslüman Çerkeslerin yerine Kuban Bölgesi’nde yerleşmiştir.[14]

Tahminen 1821-1825 yıllarında Trabzon, Giresun, Erzurum ve Kars illerinden Gürcistan’ın Tselka bölgesine göçen ve oradan da 1981-1986 yıllarında Kırım, Donetsk ve Dnipropetrovsk’a yerleşen 2-3 bin civarında Urumdan da söz edilmektedir.[9] Türkçe konuşan Trabzon Grekleri olarak bilinen bu grup, kendilerinin Karadeniz’in kuzeyinden Balkanlar’a yayılan Kıpçak, Peçenek ve Hazar Türklerinin Hristiyanlaşan kalıntıları olduklarını iddia etmektedirler.[9]

Dil

Güney Azak Deniz'in etrafında yayılmış olan Urum Türklerinin 4 tane ağzı vardır: Kıpçak-Polovets, Kıpçak-Oğuz, Oğuz-Kıpçak, Oğuz. Bu ağızlarlardakı varolan leksik özellikler dilciler tarafından tam da ele alınıp incelenmemiş, bu yüzden bilim dünyası için araştırılması gereken bir alan sayılmaktadır.[1]

Kırım çıkışlı Urumlar, Kırım Tatar Türkçesine çok yakın olan Urum Türkçesini konuşmaktadırlar. Anadolu çıkışlı olan Urumların dili ise Urum Türkçesinden farklı olup daha çok Oğuz grubu lehçelerine ve Anadolu’nun Kars, Erzurum ağzına yakındır.[9] Sonradan, Anadolu çıkışlı Urumların diyalektleri Kars, Erzurum diyalektindedir. Kırım çıkışlı Urumların diyalektleri ise Kırım Tatar Türkçesindedir. Bir farkla ki, Kırım Tatar Türkçesi’nde ilk hece k sesi t sesine dönüşmediği hâlde Urum Türkçesinde ilk hece k sesi t sesine dönüşmektedir.[15]

A. Garkavets'e göre Ukrayna'daki Urumların dili dört gruba ayrılır:[7]

1. Büyük Yanisol, Beşev, Manguş: Oğuz unsurları çok az.
2. Kermençik, Bagatır, Ulaklı: Oğuz unsurları az belirgin.
3. Karan, Laspi, Kamar, İgnatyevka: Oğuz unsurları belirgin.
4. Mariupol, Starıy Kırım: Oğuz unsurları Kıpçak unsurlarıyla karışık

Urum giysileri

Urum ve Rumeylerin kıyafetleri de tıpkı genetik yapıları gibi karışıktır. Komşu oldukları kültürlerden pek çok unsuru üzerlerinde taşımaktadırlar. Bu kültürleri Antik Bizans’dan, Osmanlı, Kıpçak ve Slav kültürleri ile Kırım halkları olarak sayabiliriz.[16]

Erkek giysileri: hem erkek hem de kadınlarda gömlek (kelek, kolmek, golmek) kullanılır ve bunlar eskiden desenli ve işlemeliydi. Pantolon/şalvar (tuman, şalvar) genelde krem rengi olup uzun, geniş ve paçaları bağcıklıdır. Pantolon üstüne takılan kuşaklar/kemerler (huşah) dar olur. Geniş pantolonlar için uçkur (oçkur, uçkur) kullanılır. Kalpakları/şapkaları (halpah) kuzu derisinden silindir biçimli olur. Çizmeyi (çizma, tızma, cizma) kendileri yapmaz satın alırlardı.[16]

Kadın giysileri: kadın elbiseleri (fistan) olarak en belirgini şalvar (şalvar) adı verilen alt giyimidir. Tunik şeklinde olanlarına fistan ya da urba denir. Fistanın altına kölmek denen gömlek giyilir. Fistan üzerine eglük, üglük, öglük denen önlük/peşkir takılır. Başörtüsü (baş yavluh) havlu biçiminde olursa marama adını alır.[16]

Kaynakça

  1. 1 2 3 4 Пономарьова Ірина (2008). Вплив етнічних процесів на урумську мову греків Приазов’я (Azov'daki Helenlerin konustugu Urum dilinin etnik manadaki sürece tesiri). Круглий стіл: «Тюркомовні народи України» (мови та культури татар, гагаузів, урумів, караїмів і кримчаків)» (ІІ. Ukrayna'dakі Türkçe Konuşan Halklar Paneli (Gagauz, Urum, Karay, Kırımçak ve Kırım Tatarları'nın eğitim sorunları) Panelі.). – К.: Видавничий Дім Дмитра Бураго, 2008. sayfa: 149-168 (Ukraynaca)
  2. ↑ Uyanık, Osman (2010). Urum Türkçesinin Türk Dili Sınıflandırmalarındaki Yeri. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2010,(27):45-56
  3. ↑ Anzerlioğlu, Yonca (2008). “Kırım’ın Türkçe Konuşan Hıristiyanları: Urumlar”, II. Uluslar arası Türkoloji Kongresi-Kırım Tatarlarının Dünü, Bugünü, Yarını, 22-24 Mayıs 2008, Kırım, UKRAYNA, Yay.Haz. Fahri Unan, TİKA, 2009, s.437-441.
  4. ↑ Altınkaynak, Erdoğan. Mazlum Türk halklarından Urumlar
  5. ↑ Hatiboğlu, Vecihe (1979). Türk Tarihinin başlangıcı, Türkoloji dergisi, C. VIII, Ankara 1979
  6. ↑ Tekin, Feridun (2007). Urum Türkçesi sesbilgisi üzerine. Karadeniz Araştırmaları/ Balkan, Kafkas, Doğu Avrupa ve Anadolu İncelemeleri Dergisi, sayı:14, sayfa: 93-100, Yaz 2007
  7. 1 2 3 4 Altınkaynak, Erdoğan (2004). Ukrayna'daki Hristiyan Türkler "Urumlar". Karadeniz Araştırmaları, S. 1, Bahar/2004, KaraM, 37-54.
  8. ↑ Про кількість та склад населення України за підсумками Всеукраїнського перепису населення 2001 року
  9. 1 2 3 4 Kasapoğlu Çengel, Hülya (2004). Ukrayna'daki Urum Türkleri ve Folkloru. Milli Folklor, 2004, Yıl. 16, S. 16, s. 59
  10. ↑ Altınkaynak, Erdoğan (2007). Urumlarda Aile, Gelenekleri ve Kurumsal Yapısı. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 2/4, sayfa: 98-105, Fall 2007
  11. ↑ Anzerlioğlu, Yonca (2011). “Ortodoks Karamanlı Urum Türkleri”, I. Uluslararası Karadeniz Kültür Kongresi, 06-09 2011, Sinop.
  12. ↑ Anzerlioğlu, Yonca (2002). “Karamanlılar, Gagauzlar ve Urumlar Arasında Tarihi ve Sosyo-Kültürel Bağlar Var mıdır ?”, Çağdaş Türklük Araştırmaları Sempozyumu, Ankara Üniversitesi Çağdaş Türk Lehçeleri Bölümü, 8-10 Mayıs 2002.
  13. ↑ Urum documentation project at http://urum.lili.uni-bielefeld.de/
  14. ↑ Peler, Gökçe Yükselen Abdurrazak (2013). Kafkasya’da Türk Lehçelerinin Fonksiyonları. Karadeniz Araştırmaları, Kış 2013, sayı: 36, sayfa: 163-188
  15. ↑ Altınkaynak, Erdoğan (2003). Ukrayna'dan Hristiyan Türkler: Urumlar ve onların folklor ürünlerinden örnekler. Hacı Bektaş Velî Dergisi Sayı No: 27, sayfa: 141-154
  16. 1 2 3 Altınkaynak, Erdoğan (2007). Urum giysileri. Bal-Tam Türklük Bilgisi 7, Prizren, 242 - 254 (2007)
Tarihteki ve Günümüzdeki Türk halkları
This article is issued from Vikipedi - version of the 3/24/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.