Kazaklar

Kazaklar
Toplam nüfus
16 milyon
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Kazakistan Kazakistan 10.098.600
Özbekistan Özbekistan 2.500.000[1]
Çin Halk Cumhuriyeti Çin 2.200.000[2]
Rusya Rusya 1.310.000[3]
Moğolistan Moğolistan 100.000
Türkmenistan Türkmenistan 120.000
Afganistan Afganistan 45.000
Kırgızistan Kırgızistan 45.000
Türkiye Türkiye 30.000
Almanya Almanya 17.000
Tacikistan Tacikistan 15.000
İran İran 15.000
Ukrayna Ukrayna 15.000
Fransa Fransa 15.000
Amerika Birleşik Devletleri ABD 10.000
Beyaz Rusya Belarus 5.000
Kanada Kanada 5.000
Azerbaycan Azerbaycan 3.000
Gürcistan Gürcistan 3.000
Moldova Moldova 3.000
Pakistan Pakistan 3.000
Birleşik Krallık Büyük Britanya 2.000
Litvanya Litvanya 2.000
Ermenistan Ermenistan 1.000
Estonya Estonya 1.000
İsveç İsveç 1.000
Diller
Kazakça
Din
Çoğunluk; İslam (Sünni)
Azınlık olarak; Hıristiyanlık

Kazaklar, (Kazakça: Қазақтар, UFA: [qɑzɑqtɑr]), Kazakistan'da yaşayan Türk halkı. XV. yy'da Kuzey Türkistandan, Deşti Kıpçaktan Kıpçak Türklerinin güneye göçüşü sırasında bir kısımları ayrılıp bu göçe iştirak etmemiş ve bu sebep ile Kazak ismiyle anılır olmuşlardır. Dilleri Kazakçadır.

Kırgızca, Nogayca, Karakalpakça, Başkurtça ve Tatarca ile akraba olan ve Kıpçak bölümüne giren Kazakça'yı konuşurlar.

Kazaklar Kazakistan, Türkiye, Moğolistan, Özbekistan, Kırgızistan, Afganistan, Çin, Rusya, Türkmenistan ve AB'de de yaşar. Çin'de Kazakların çoğunluğu 1.110.800 Kazak, kuzey Sincan-İli Kazak Özerk İli (Çin'deki en büyük özerk bölge) ve Mori ile Barköl ilçelerinde yaşamaktadır.

Abay Kunanbayoğlu, Muhtar Avezov, Şekerim Kudayberdioğlu, Mağcan Cumabayulı gibi şairler, yazarlar ve düşünürler yetiştirmiştir.

Ruslar tarafından "Kırgızlar" denilen Kazaklar (Buhara)
Kazak kültürünü resmeden bir pul

13. yüzyılda Altınorda Hanlığı topraklarının doğu kanadını oluşturan Deşt-i Kıpçak ahalisinde yaşayan ve Moğol istilasından etkilenmiş Türk boyları bir araya gelerek Kazak Hanlığı etrafında toplandılar. Söz konusu hanlığın yapılanmasında bazı Kırgız boyları ile kadim Kıpçak boylarının ardılları rol oynadı.

Kazaklar; Kırgızlar, Kıpçaklar, Nogaylar gibi boyların birleşimi ile ortaya çıkmış bir Türk Uruğu 14. yüzyıldan sonra yeni bir boy olarak Orta Asya arenasında yerini almıştır. Orta Asya'da Ruslar ile ilk teması kuran Türk topluluğu Kazaklar olmuştur.

Kazaklarda Türklük Bilinci

Kazaklar, Asya'nın ortasında Türk Dünyasının göbeğinde yer almaktadır. Gerek Doğu Türkistan'ın kuzeyindeki Altay bölgesi, gerek Moğolistan'ı batısındaki Altay ve Bayan-Ölgey bölgesi, gerek Altay Cumhuriyetinin sahası Kazak Türkleri ile meskundur. Kazak Türkleri, Türk toplulukları arasında en çok soykırıma uğramış bir halktır. Bu sebeple de Orta Asya Birliği fikri Kazakistan'da ortaya çıkmıştır. Sultanmhamut Toraygırov'un Kazak Türkçesindeki bir şiirde Türklük bilinci şöyle belirtilmiştir.

KirilLatinSözcüğü Sözcüğüne Aktarım
Мен Қазақ, Қазақпын Деп Мақтанамын

Ұранға Алаш Деген Атты Аламын
Сүйгенім Қазақ Өмірі, Өзім Қазақ
Мен Неге Қазақтықтан Сақтанамын
Ер Түрік Ұрпағымын Даңқы Кеткен
Бір Кезде Европаңды Ті Тіреткен
Кіргені Есік, Шыққаны Тесік Болып
Күнбатыс, Күншығысқа Әмірі Жеткен
Кешегі Хан Шынғыстың Ұрпағына
Талай Царь, Талай Князь Тәжім Еткен
Мен Қазақ, Қазақпын Деп Мақтанамын
Ұранға Алаш Деген Атты Аламын
Сүйгенім Қазақ Өмірі, Өзім Қазақ
Мен Неге Қазақтықтан Сақтанамын
(С. Торайғыров)

Men Qazaq, Qazaqpın Dep Maqtanamın

Uranğa Alaş Degen Attı Alamın
Süygenim Qazaq Ömiri, Özim Qazaq
Men Nege Qazaqtıqtan Saqtanamın
Er Türik Urpağımın Dañqı Ketken
Bir Kezde Evropañdı Ti Tiretken
Kirgeni Esik, Şıqqanı Tesik Bolıp
Künbatıs, Künşığısqa Ämiri Jetken
Keşegi Khan Şınğıstıñ Urpağına
Talay Carʹ, Talay Knyazʹ Täjim Etken
Men Qazaq, Qazaqpın Dep Maqtanamın
Uranğa Alaş Degen Attı Alamın
Süygenim Qazaq Ömiri, Özim Qazaq
Men Nege Qazaqtıqtan Saqtanamın
(S. Torayğırov)

Ben Kazak, Kazak'ım diye övünürüm

Uranıma Alaş denilen adı almaktayım
Sevdiğim Kazak yaşantısı, kendim Kazak
Ben niye Kazaklıktan sakınayım
Yiğit Türk neslindenim ki şanı bilinir
Bir geçmiş zamanda Avrupayı tirtir titretmişti
Kirgeni esik şıqqanı tesik bolıp
Batıdan doğuya egemenliği ulaşmıştır
Keşegi xan Şıngıstıng urpağına
Talay tsar' talay knyaz' tæjim etken
Men Qazaq Qazaqpın dep maktanamın
Uranğa alaş degen attı alamın
Süygenim Qazaq ömiri, özim Qazaq
Men nere Qazaqtıqtan saktanamın
(Sultanmahmut Toraygırov 1893-1920)[4]

Kazak sözünün anlamı

"Kazak" kelimesinin anlamı konusunda ilk defa araştırmalar, Rusyada 18. yüzyıl ortasından itibaren yayın görmeye başlamış. Bu tarihten itibaren 2,5 yüzyıl geçmiş, konuyu tarihçilerden başka her çeşit ilim dallarına mensup olan kişiler araştırarak kendi görüşlerini öne sürmüşlerdir. Şimdiki zamanda "Kazak" kelimesine ilişkin araştırma yapan veya fikrini belirten araştırmacıların ve bilim adamlarının eserlerini toplamak işi bile çetin ve zor olmuş. Ama bunların içinde sadece tarihçilerin ve toplum bilimleri uzmanlarının fikirleri önem taşır. "Kazak" kelimesini araştırırken tarihçiler Kazak milletinin tarih sahnesine çıkışı ve tam ayrı bir millet olarak kuruluş tarihi hakkında kendi bilgilerini eklemiştir. Dolaysıyla burda konu 3 meseleye değinecek.

Konu hakkında ilk fikirlerini söyleyen G.F.Miller, İ.P.Rychkov, V.N.Tatişev, İ.G.Georgiy, İ.G. Andreyev, N.M.Karamzin. Bu bilim adamlarının tarihi eserleri 18 yy. 50y. - 19 yy. 30 y. kadar bir peryot içerisinde Rusyada yayınlamış ve ilmi çevrelerde itibar kazanmıştır. Bunlarin Kazak sözünün anlamıyla ilgili ilmi görüşlerinde bile hata ve noksanlar ziyade. Mesela P.İ. Rıçkov yanlış bir yol ile giderek milletin adını "kırgız kaysak" şeklinde anlatmış ve "kırgız" ve "kaysak" sözlerinin anlamını bulmaya çaba harcamış. Rıçkova göre "kırgız" evsiz, bozkırda gezen kişi demek imiş, "kazak" tek başına serbest, toplumdan ayrılmış kişi anlamına geliyormuş. Kazakların soyunun ise Alataw kırgızlarından çıktığı tartışma kabül etmez diyor.

Efsanelerde kazakların atası Kazak Han olarak kabul edilir. O da, Alaş Han’ın oğludur. Kazak Han'ın üç oğlu vardır:

  1. Bakarıs: Neslinden gelenler Uluğ Cüz’ü oluştururlar. (‘Sol Kazakları’ veya ‘Büyük Otağ’.)
  2. Akarıs: Soyundan gelenler Orta Cüz’ü oluştururlar. (‘Orta Kazakları’ veya ‘Orta Otağ’.)
  3. Yanarıs: Soyu Küçük Cüz adıyla anılmıştır. (‘Sağ Kazakları’ veya ‘Küçük Otağ’.)[5]

V.N. Tatişev ise "Kazak" sözünü kaçaklar olarak anlatmış. Kazak kelimesi Türkiye'de yiğit,cesur manalarına gelir. Ayrıca ilk anlaşılan anlam olarak da kalın giyim akla gelir.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. Edebiyat 6, Jalpı bilim beretin mekteptin 6-sınıbına arnalgan okuvlık. Atamura yayınevi. Almatı 2006, s. 85
  2. Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0)

Dış bağlantılar

This article is issued from Vikipedi - version of the 12/27/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.