Kıpçak grubu
Kıpçak grubu veya Kıpçak dilleri, Türk dillerinin bir koludur. Yaklaşık 30 milyon kişi bu gruba ait dillerden birini konuşur. Avrupa, kuzey Orta Asya, Kafkasya, Sibirya ve Kırım, Kıpçak dillerinin konuşulduğu bölgelerin başında gelir. Adını Kıpçakların dili Kıpçakçadan alır.
Sınıflandırma
Eski Kıpçakça
13-17 yüzyıllarda üç kolda ilerleyen Eski Kıpçakça geriye dönük Kıpçak dilleri sınıflandırmasında Kıpçak-Kuman kolunda ele alınır :
- 1. Kumanca ya da Altınordu Kıpçakçası veya Bozkır Kıpçakçası
- 2. Memlûk Kıpçakçası ya da Arap harfli Kıpçak Türkçesi
- 3. Ermeni Kıpçakçası ya da Ermeni harfli Kıpçak Türkçesi
Yeni Kıpçakça
Yeni Kıpçakça dönemi çağdaş Kıpçak dilleri üç ana kolda sınıflandırılır:
- Kıpçak–Bulgar (Kuzey Kıpçak, Ural-Hazar): Başkurtça, Tatarca
- Kıpçak–Kuman (Batı Kıpçak, Karadeniz-Hazar): Karaçay-Balkarca, Kumukça, Karaimce, Krımçakça; Oğuz dilleri ile karışık: Urumca, Kırım Tatarcası
- Kıpçak–Nogay (Doğu Kıpçak, Aral-Hazar): Kazakça, Karakalpakça, Nogayca
- Kırgız–Kıpçak: Kırgızca, Altayca
Tasnif tarihi
Türk dillerinin sınıflandırması (tasnifi) henüz tam olarak yerine oturmuş değildir. Çok çeşitli lehçe ve şivelere ayrılan, yeryüzünde yaklaşık 200 milyondan fazla bir nüfusa sahip Türk boyları tarafından konuşulmakta olan Türkçenin fonetik ve morfolojik özelliklere göre tam bir sınıflandırmasının yapılabilmesi için karşılaştırmalı dil araştırmalarının derinleştirilmesi, her lehçe ve şivenin özelliklerinin tam olarak ortaya konulması gerekmektedir.[1]
Türk dili araştırmaları tarihinde Kıpçak dillerinin sınıflandırılması:[1]
- Wilhelm Radloff (1882), Kırgız, Kazak, Karakalpak, Tatar, Başkurt dillerini Batı diyalektleri; Karaçay, Balkar, Kumuk, Karaim dilleri ise Oğuz dilleri ile birlikte Güney diyalektleri adı altında sınıflandırır.
- Aleksandr Samoyloviç (1922), Tav grubu (Kıpçak-Kuzeybatı) adı altında ele alır.
- Lajos Ligeti, Kıpçak dilleri olarak sınıflandırır.
- Nikolay Baskakov, Batı Hun kolunun Kıpçak grubu içinde Tatar, Başkurt, Kuman, Karaim, Kumuk, Nogay, Kazak, Karakalpak dillerini, Doğu Hun kolunun Kırgız-Kıpçak grubu içinde ise Kırgız ve Altay dillerini ele alır.
- Reşid Rahmeti Arat, tav-grubu içinde sınıflandırır.
- Johannes Benzing ve Karl Heinrich Menges, Batı Türkçesi (Kıpçak-Kuman dilleri) olarak sınıflandırır.
Karakteristik özellikleri
Kıpçak Türkçesinin karakteristik özelliklerinden biri de ünlüler arasında bulunan /-t-/ seslerinin tonlulaşmamasıdır (yani tonlulaşıp /-d-/ sesine dönüşmemesidir)[2]
Konuşanların sayısı
| Dil | Konuşanların sayısı | konuşulduğu ülkeler (ve sayıları) |
| Karaimce | ölmek üzere † | Litvanya 20, Ukrayna <10, Polonya <10 |
| Kumukça | 280.000 | Rusya (Dağıstan) |
| Karaçay-Balkarca | 250.000 | Rusya (Karaçay-Çerkesya, Kabardey-Balkarya) |
| Kırım-Tatarcası | 500.000 | Ukrayna 200.000, Özbekistan 190.000, Kırgızistan 40.000 |
| Tatarca | 7,5 milyon | Rusya 5.500.000 Özbekistan 470.000, Kazakistan 330.000, Kırgızistan 70.000, Tacikistan 80.000, Türkmenistan 50.000, Ukrayna 90.000, Azerbaycan 30.000 etnik olarak Tatarlar: 6,6 milyon |
| Başkurtça | 2.2 milyon | Rusya 1,7 milyon, Özbekistan 35.000, Kazakistan 20.000 |
| Nogayca | 70.000 | Rusya (Kuzeykafkas) |
| Karakalpakça | 400.000 | Özbekistan |
| Kazakça | 14-16 milyon | Kazakistan 8 milyon, Çin 1 milyon, Özbekistan 800.000, Rusya 650.000, Moğolistan 100.000 |
| Kırgızca | 5.4 milyon | Kırgızistan 3,3 milyon, Özbekistan 200.000, Çin 200.000 |
Kaynakça
- 1 2 Tavkul, Ufuk (2003). Türk lehçelerinin sınıflandırmasında bazı kriterler. Kırım Dergisi, 12 (45), 2003, 23-32.ss
- ↑ Eker, Süer (1998). Kıpçak Grubu Türk Dillerinin Karşılastırmalı Ses Bilgisi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 1998
Dış bağlantılar
- Sinan, Ahmet Turan (2000). "Kıpçak Türkçesi Bibliyoğrafyası", F.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi Prof. Dr. Şaban Kuzgun Armağanı, S. 5, Elazığ, sayfa: 421-435.
| |||||||||||||||||||||||||||