Archytas

Tarantolu Arhitas
Doğum	MÖ 428 Taranto
Ölüm	MÖ 347
Milliyeti	Yunan
Dalı	Matematik, siyaset, felsefe
Etkilendikleri	Pisagor, Eflatun

Archytas veya Tarantolu Arhitas (Yunanca: Ἀρχύτας ο Ταραντίνος; d. MÖ 428; ö. MÖ 347), erken Pisagorcu geleneğin son önemli temsilcisi matematikçi, devlet adamı ve filozof. Taranto'da 7 kez ard arda komutan seçilmiş nüfuzlu bir siyaset adamı. Platon (Eflatun)'un arkadaşı.^[1] Pisagorcu filozoflar arasında yer alan ve Sokrates'ten sonra yaşamış olmasına rağmen Sokrates öncesi düşünürler içinde ismi yer edinmiş olan filozof. Pisagorcular evreni matematiksel bir dizgeyle açıklama eğilimde olmuşlar ve bu yönde bir tür sezgiciliğe ve mistisizme varmışlardır. Demokritos'un düşüncelerinin aksine Pisagorcular evreni madde ile bir sayma eğilimde olmuşlar ve duyumların yanıltıcılığını öne sürmüşlerdir. Bu yönde bir eleştirel yaklaşım Archytas ve yandaşlarında görülür. "Nesnelerin gerçek niteliklerini dokunma duyumuzla ya da başka duyumlarla bilemeyiz" önermesini geliştirmişlerdir. Matematik, fizik, müzik felsefesi, mekanik, siyaset alanlarında etkili olmuştur.

Yaşamı

Archytas Taranto'da doğmuş ve tüm yaşamını burada geçirmiştir. Bunun yanında Archytas'ın ailesi ve yaşamı hakkındaki bilgiler oldukca kısıtlıdır. Suda (10. yüzyıl Bizans Ansiklopedisi)'da Archytas'ın babasının adı Hestiaeus olarak geçmektedir. Eğitimini hangi eğitmenlerden aldığı hakkındaki kesin bilgiler de oldukca az olmakla birlikte Pisagorcu olduğundan dolayı muhtemelen o dönemin önemli Pisagorcu felsefecilerinden olan ve aynı dönemde Taranto'da bulunmuş olan Filolaos (MÖ 470 - MÖ 385) taranfından eğitildiği çıkarımı yapılmaktadır. Aynı çıkarımdan yola çıkarak Krotonalı Eurytus'tan da bir dönem eğitim aldığı tahmin edilmektedir. Bilinen tek öğrencisi Knidos (Datça Yarım adası, Muğla)'lu Eudoxus'tur. Archytas döneminin önemli devlet adamlarındandır. Yedi kez halk oylamasıyla generalliğe seçilmiştir. Bir gemi yollayarak Eflatun'u Siraküza tiranı Dionysius II'nin elinden kurtarmıştır (MÖ 361). Nasıl öldüğü ve ölüm nedeniyle ilgili kesin kayıt bulunmamaktadır.^[2]

Bilimsel katkıları

Archytas matematik prensiplerini mekaniğe uyguluyayan ilk kişidir. Bunu yaparken de problemleri sisteme indiregeyerek geometri yoluyla çözüm yolları aramıştır.^[3]

Delos Problemi

Archytas'ın geometriye bilinen en önemli katkısıdır. Delos problemi ya da Delian problemi bir antik Yunan efsanesine dayanmaktadır. Efsaneye göre Delos'ta bir salgın hastalık hüküm sürer ve halk bu hastalığa çare bulmak için Delfi kahinine başvurur. Kahinin verdiği yanıt eğer Delos'taki küp şeklindeki sunak'ın iki katı büyüklüğünde başka bir küp sunak yaparlarsa hastalığın adayı terk edeceğidir.^[4] . Archytas bu problemi üç boyutlu geometriyi kullanarak üç farklı yüzey vasıtasıyla çözmüştür. Yaşadığı çağ göz önüne alındığında Archytas'ın bu problemi çözüm yolu oldukca kayda değerdir.^[5]

Kaynakça

1. Huffman, Carl (2011). Zalta, Edward N.. ed. ""Archytas"" (İngilizce). The Stanford Encyclopedia of Philosophy Kış Baskısı. http://plato.stanford.edu/archives/fall2011/entries/archytas/. Erişim tarihi: 17 Ekim 2012. 
2. Huffman, Carl (2005) (İngilizce). Archytas of Tarentum: Pythagorean, Philosopher and Mathematician King. Cambridge University Press. s. 3-32. 
3. "THE LIVES AND OPINIONS OF EMINENT PHILOSOPHERS". Peithô's Web. 26 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20121126092322/http://www.classicpersuasion.org/pw/diogenes/dlarchytus.htm. Erişim tarihi: 17 Ekim 2012. 
4. L. Zhmud The origin of the history of science in classical antiquity, p.84, quoting Plutarch and Theon of Smyrna
5. J. J., O'Connor; E F Robertson. "History topic: Doubling the cube". 10 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20111110130644/http://www-history.mcs.st-and.ac.uk/PrintHT/Doubling_the_cube.html. Erişim tarihi: 17 Ekim 2012. 

Dış bağlantılar

• Archytas'ın Delos Problemine çözümü (İngilizce)
• Archytas'ın Hayatı (İngilizce)