Dağlık Karabağ

Dağlık Karabağ Cumhuriyeti ve Dağlık Karabağ Özerk Oblastı (Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti)
Dağlık Karabağ'ın bölgeleri

Dağlık Karabağ (Azerice: Dağlıq Qarabağ, Ermenice: Լեռնային Ղարաբաղ / Lernayin Gharabagh), Güney Kafkasya'da hukuken Azerbaycan Cumhuriyeti'ne bağlı[1] tarihi bölge. Günümüzde, Ermenistan Silahlı Kuvvetlerinin işgali[2][3] sonucunda hiçbir ülke veya uluslararası kuruluş tarafından tanınmayan[4] de facto Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin egemenliği altındadır.

Tarih

Çarlık Rusyası'nın işgal altında Kafkasya (1882)

Azerbaycan'ın resmî tarih anlayışı, Dağlık Karabağ'ın eski çağlardaki adı "Albanya" olup bölgede yaşamış olan Kafkas Albanyalılarının Azerilerin atalarından olduğu savunmaktadır.

Ermenistan, Dağlık Karabağ'ın Ermenilerin ataları olan antik bir Hıristiyan krallığının parçası olduğunu savunmaktadır. Buna kanıt olarak da bölgedeki kiliseler gösterilir. Azeri tarihçiler ise bahsi geçen kiliselerin Hristiyan Albanyalılara ait olduğunu iddia ederler.[4] Bölgeye İslamiyet yaklaşık bin sene önce gelmiştir.[4]

Osmanlı-Safevi savaşları döneminde Karabağ

1578 Osmanlı-Safevi seferinden sonra Osmanlı hakimiyeti altına girdi ve Berda, Hacın, Ahıstâbâd, Dizak, Hakâri ve Varand sancaklarından oluşan “Vilâyet-i Gence Karabağ” kuruldu. Ancak bir süre sonra Safevîlerin hakimiyeti altına girdi.

1722-1724’da Rusya İmparatorluğunun bölgeye girmesiyle gerginlik yaratıldı. Osmanlı Azerbaycan’ı alarak Rusların Kafkasya'ya inmesini önlemeye çalıştı ve 1724 Antlaşmasında Karabağ Osmanlı’ya verildi. 1731’den başlayan Osmanlı-İran savaşı neticesinde 1736’da İran'a bağlandı.

Karabağ Hanlığı

18. yüzyıldan sonra Karabağ Hanlığı’nın sınırları içinde yer alıyordu. Hanlığın hükümdarı İbrahim Halil Han idi.

Bölgenin Rusya'ya geçişi

Elizavetpol Guberniyası

19 Mayıs 1783'te Knez G. A. Potyomkin II. Katerina'ya yazdığı mektupta:

"Fırsat bulunca Karabağ'ı hemen ermenilerin kontrolüne vermek ve böylece Asya'da bir Hristiyan devlet kurmaktan" bahsetmekteydi.[5]

1813 yılında imzalanan Gülistan Antlaşması ile Dağlık Karabağ Rusya İmparatorluğu'na verildi. 1822 yılında Karabağ Hanlığı ortadan kaldırıldı. Bölgenin Rusya'ya geçişi sonrası 1823'de Karabağ'da ahalinin sayısı ve milli terkibi aşağıda gösterildiği gibidir:

Milletler Ailelerin sayısı Şehirde Kentte
Azerbaycan Türkleri 15.729 1.111 14.618
Ermeni 4.366 421 3.945
Toplam 20.095 1.532 18.563 [6]

1806-1812 Osmanlı-Rus Savaşı ve 1804 - 1813 İran - Rus Savaşı sırasında bu bölgeye Anadolu'dan ve İran’dan Ermeni göçü yaşandı. Kaçar yönetimindeki topraklardan 1825-1826 tarihlerinde 18.000, 1828'de 50.000, 1829 Osmanlı-Rus Edirne Antlaşması ile 84.000 Ermeni Karabağ ve civar bölgelere aktarılmıştır. Dönemin Rus tarihçilerine göre, bu süreç boyunca Anadolu'dan ve şuanki İran topraklarından en az 1.000.000 Ermeni Kafkasya'ya göç etmiş veya ettirilmişti.[7]. Bu göçler sonucunda I. Nikolay, Revan ve Nahçivan hanlıklarının üzerinde bir Ermeni bölgesi kurmuştu.[8] 1832 yılı Rus Çarlığı resmi nüfus sayımında Karabağ bölgesinin %64.4'ü Müslüman, %34.8'i Ermeni olarak kayda gemiştir.[9]

Dağlık Ermenistan

Karabağ Uzlaşma Komitesi (Azeri ve Ermeni dinî liderler ve büyüklerden ibaretti, 1918)

Sovyetler Birliği ile Karabağ

1917 Ekim Devriminden sonra Ermeniler ile Azeriler arasında çatışma başladı. Eylül 1918’de Enver Paşa tarafından gönderilen Nuri Paşa komutasındaki Kafkas İslam Ordusu bölgeye girdi. Mondros Mütarekesinin ardından İngilizler tarafından geçici olarak işgal edildikten sonra 1919’da Azerbaycan’a bağlanmıştır.

Anastas Mikoyan da bölgenin Bakü'ye bağlanmasını istedi. Azerbaycan Komünist Partisi’nin kurduğu üç kişilik araştırma heyetinin sunduğu rapora dayanarak 30 Haziran 1921’de Özerk Bölgesi’nin kuruluşu kararlaştırıldı ve 24 Temmuz 1923’te Özerk Bölgesi ilan edilmiş ve kararı uygulamaya konulmuştur.

1989 yılında Azerbaycan meclis kararıyla bölgenin özerkliği kaldırıldı.

Karabağ Savaşı

1990’ların başlarında bölgede etnik çatışmalar başladı. Ermenistan’ın Karabağ’ı kendi sınırlarına katma isteğini açıklamasının ardından bu çatışma Ermenistan ve Azerbaycan arasında savaşa dönüştü. 1991 yılında Kafkasya'da yeni cumhuriyetlerin birbiri ardına bağımsızlıklarını ilan ettiği dönemde Rusya tarafından boşaltılan üslerden elde edilen ağır silahlar, savaşta dengenin Ermenistan'dan yana ağır basmasına neden oldu.

1991-1993 yıllarında, Ermenistan Silahlı Kuvvetleri tarafından işgal edilmiş olup bu işgal günümüzde de sürmektedir. Dağlık Karabağ bölgesi tamamen Azerbaycan toprakları içinde kalmasına rağmen Ermeni ayrılıkçılar Dağlık Karabağ ile Ermenistan arasındaki Azerbaycan'a ait bölgeyi de işgal ederek bir tampon bölge[10] oluşturmayı başarmışlar ve Dağlık Karabağ ile Ermenistan arasında bağlantı kurmuşlardır.[4]

Ermenistan, Dağlık Karabağ bölgesini ve bu bölgenin çevresindeki yedi ilçeyi (rayon) işgal etti. Dağlık Karabağ ayrılıkçı yönetimi bu arada, 1991 yılında bağımsızlığını ilan etti. Ancak bu bağımsızlık ve kurulan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti, Ermenistan Cumhuriyeti dahil hiçbir ülke tarafından tanınmamaktadır.[4]

Bu savaşı sona erdiren ateşkes anlaşması 1994 yılında Bişkek kentinde imzalandı.

Dipnot

Dağlık Karabağ tarihi

20. yüzyıl öncesi
Artsah
Karabağ Hanlığı
Sovyet Dönemi
Dağlık Karabağ Özerk Oblastı
Bugün
Karabağ Savaşı
Dağlık Karabağ Cumhuriyeti
  1. ↑ CIA resmi sitesi
  2. ↑ United Nations General Assembly, "Resolution Reaffirming Territorial Integrity of Azerbaijan, Demanding Withdrawal of all Armenian forces", 62nd General Assembly Plenary 86th Meeting. 14 March 2008
  3. ↑ UN News Centre, "General Assembly calls for removal of Armenian forces from Nagorno-Karabakh". March 14, 2008
  4. 1 2 3 4 5 BBC.co.uk (15 Ocak 2008), Regions and territories: Nagorno-Karabakh (İngilizce)
  5. ↑ 18.yüzyılda Ermeni-Rus ilişkileri, Erivan, 1967, s. 204-205 'ten aktaran Dursun Yıldırım ve Cihat Özönder, Karabağ Dosyası, Ankara, Türk kültürünü Araştırma Enstitüsü, 1991, s. 84.
  6. ↑ KARABAĞ’IN ETNİK TARİHİNDEN
  7. ↑ N. N. Şavrov, Novaya Ugroza Russkomu Delu v Zakavkazie, St. Petersburg, 1911, s. 59-61.
  8. ↑ Tadeusz Swietochowski, Müslüman Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycanı 1905-1920, İstanbul, Bağlam, 1988, s. 26.
  9. ↑ Transkafkasya'da Rusya topraklarının icmalı(Rusça), 3. bölüm, St. Petersburg, 1834 ve Ekleri'den aktaran Dursun Yıldırım
  10. ↑ İngilizce: buffer zone

Dış bağlantılar

This article is issued from Vikipedi - version of the 9/26/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.