Erebê Şemo

Erebê Şemo
Doğum 23 Ekim 1897(1897-10-23)
Kars Oblastı, Rusya İmparatorluğu
Ölüm 21 Mayıs 1978 (80 yaşında)
Erivan, Sovyetler Birliği
Meslek Yazar, Gazeteci, Tercüman, Öğretmen ve Siyasetçi.
Dönem 1927-1978
Tür Roman, öykü, biyografi
Edebî akım Sosyalist gerçekçilik
Önemli ödülleri
İmza

Erebê Şemo (Rusça: Arab Şamoeviç Şamilov (Араб Шамоевич Шамилов; 23 Ekim 1897 – 21 Mayıs 1978), Sovyet/Kürt yazar. İlk Kürtçe roman olan Şivanê Kurmanca’yı (Kürt Çoban) kaleme almıştır. Kürt romanının babası Şemo, latin harflerinden oluşan (SSCB'de) Kürtçe alfabenin de mimarlarından biri olmuştur. Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Emektar Kültür İşçisi (1967) ve Kızıl Bayrak Nişanı gibi ödüllerin sahibidir.[1] 1930'lu yılların başlarında oluşturulan Kürtçe alfabe Şemo-Marogulov alfabesinin hazırlıyıcılarındandır.[2][3][4]

Hayatı

1897 yılında Rusya İmparatorluğu'na bağlı Kars Oblastı'nın Susuz köyünde dünyaya geldi. Demiryolu işlerinde çalıştığı dönemde, 1916 yılında ilk kez Erzurum'da Bolşeviklerle tanıştı. Bir mitingde, askerler karşısında yaptığı bir konuşmadan ötürü Rus polisince tutuklandı ve Sarıkamış cezaevine konuldu. Sarıkamış cezaevinden çıktıkdan sonra, parti direktifiyle köyüne gider ve orada, köylüler arasında parti çalışmasını yapar. Ne var ki, köydede çarlık müfrezesi peşini bırakmaz ve sonunda sıkışık durumda kalınca gizlice Stavropol'e geçer. 1917-1920 yılları arasında bir Kızıl Muhafız olarak Kuzey Kafkasya’da savaşır ve Ekim Devrimi'nin örgütleyicilerinden biri olur.[5][6]

Riya Teze gazetesinin 25 Mart 1930 tarihli ilk sayısı

Kürtçe’nin ilk romanının sosyalizmi örgütlemek ve Kürt halkının sosyalizme örgütlenmesini sağlamak amacıyla kaleme alınmış olması ondan sonra çıkacak kitapların çizgisini de belirlemiş oldu. Modern Kürt Edebiyatını usta kalemşörlerinden Mehmed Uzun’dan şair Arjen Arî'ye kadar Şemo’dan sonra verilen tüm eserlerde sosyal bir form ya da mesaj eksik olmamıştır. Kürt edebiyat geleneğinin bu köşe taşının sosyalizan yanı “sosyalist gerçekçi” edebiyat geleneğinin de önünü açmıştır.Yanlarında çalıştığı farklı halklardan ailelerin Kürtçe bilmemelerinden ve farklı çevrelerden tanıştığı insanlardan dolayı da Ermenice, Osmanlıca, Rusça, Gürcüce, Almanca ve Azericeyi anadili gibi konuşup yazmaya başlar. Dünyaya açık bu yanı, onun ileride yaptığı tüm işlerde, edebiyatında ve tüm hayatında hızla ilerlemesini sağlamıştır.

1918 yılının Mayıs ayında Rusya Komünist Partisi’ne üye oldu.[7][8] 1920-1921 yıllarında Kuba Rayonu'nda (Azerbaycan) Çeka'nın Gizli Operasyonlar bölümünde, 1921-1922 yıllarında Moskova Çeka'da görev yaptı. 1922-1923 yıllarında Transkafkasya Çeka'ya yöneldi.[9] 1920'de Moskova Lazaryan Enstitüsü'ne kaydoldu ve dört yıllık eğitimin ardından Ermenistan'a geri döndü. 1924-1931 yılları arasında Ermenistan Komünist Partisi Merkez Komitesi ulusal azınlıklar bölümünde çalıştı. Devlet Maddî Kültür Tarihi Akademisi'nde (Nikolay Yakovleviç Marr'ın danışmanlığında) lisans üstü (aspirant) eğitimini tamamladı. 1930 - 1931 yılları arasında Doğu Emekçileri Komünist Üniversitesi'ne devam etti. 1931-1932 yılları arasında okuduğu Leningrad Tarih Felsefe Dilbilim ve Edebiyat Enstitüsü'nde Kürdoloji bölümünde doçent oldu.[10][11][12][13] 1927'de Ermenistan Kültür ve Eğitim Komiserliği'nin kararıyla Kürtler için Latince bir alfabe oluşturulması kararı alındı ve bu iş Erebê Şemo ile Asuri Kürdolog İsahak Marogulov'a verildi. Şemo-Marogulov alfabesi olarak anılan bu alfabe, bir yıl sonra başarıyla tamamlanır ki tarihte ilk Kürtçe Latince alfabenin Celadet Elî Bedirxan tarafından yapıldığı bilinir, ama bu kanı kesinlikle yanlıştır. Çünkü bu alfabeyle 25 Mart 1930 günü Riya Teze gazetesi yayın hayatına başlamıştır, oysa Bedirxan, Hawar dergisini Latince alfabeyle 1932'de çıkarmaya başlamıştır.

Şemo, 1959 yılında ise Rejisörlüğünü C. Jamharyan'ın üstlendiği Ermenistan Kürtleri adlı bir filmin senaryosunu yazmıştır.[14] Filmde Ermenistan Kürtlerinin son 40 yılda yaşadığı ekonomik, sosyal ve kültürel değişimleri konu alınır. Kanat Кurdoev gibi bazı Kürt şahsiyetleriyle yapılan söyleşilere de yer verilmiştir. Film yayla yaşamıyla başlar ve daha sonra Alagöz köylerine kadar uzanır, burada Kürtlerin yaşadıkları yeni yaşamlar anlatılır.[15]

Hrayr Hovakimyan, Karlênê Çaçanî, Casimê Celîl, Celîlê Celîl, Erebê Şemo, Emerîkê Serdar, Egîtê Xudo, Miroyê Esed, Sarmen ve Heciyê Cindi[16][17]

Ermenistan, Azerbaycan ve Gürcistan'da Kürtlerin birleşik bir edebiyat dili oluşturulması için çalıştı. 1930 yılında yayına başlayan ve kuruluşunda önemli bir rol oynadığı “Riya Teze” (Yeni Yol) gazetesinde üç kitabı tefrika edildi: “Emrê Lenîn (Lenin’in Yaşamı), Terîqa Rêvolûsîya Oktyabrê (Ekim Devrimi Tarihi), Kolxoz û Kara Wê Ji Gundîyan re (Kolhoz ve köylülere faydaları)”.Riya Teze gazetesi dışında Doğunun Şafağı (Gürcistan) Sovyet Kürdistanı (Azerbaycan) ve Bakinskiy Raboçiy (Azerbaycan) gazetelerinde de çeşitli tarihlerde makaleleri yayınlandı.[18][19][20][21] 1930 yılının Ağustos ayında Ermenistan Hükümeti, Transkafkasya SFSC hükümetinin önerisi üzerine dört yıllık eğitim veren Erivan Transkafkasya Kürt Öğretmen Okulu'nu açmaya karar verdi. 1 Ocak 1931 günü açılan okulun ilk müdürü ünlü yazar Erebê Şemo oldu.[22][23] 1933-1934 öğretim döneminde okulun öğrenci sayısı 101 kişiye kadar ulaşmıştı. Altı yılda pedagoji okulu 70 öğretmen yetiştirdi. Öğrenciler sadece Ermenistan'dan değil Azerbaycan ve Gürcistan'dan da alınmaktaydı. Bu çalışmalar sayesinde birçok Kürt genci yetişti. 1934 yılında Erivan’da düzenlenen Kürdoloji konferansında da önemli bir misyon üstlendi. Edebî çalışmalarından dolayı 1934 yılında Sovyet Yazarlar Birliği'ne alındı.[24][25][26][27] Yazın işleri dışında siyasetle de iç içe olan Şemo birkaç kez Erivan şehir Sovyeti milletvekiliğine seçildi.[28] 1967 yılında da Moskova'da Kürt halk hikayelerinden oluşan bir koleksiyon yayınlamıştır.[29] Şamilov büyük Rus yazarı Maksim Gorki ile de tanışma fırsatı buldu. Gorki Ermenistan'a, başkent Erivan'a geldiğinde Şamilov'un elindeki el yazması romanı “Kürt Çoban”ı değerlendirdi ve roman hakkında “Kürt halkı, kendi yazarı Ereb Şamilov'un diliyle konuşuyor” yorumunu yaptı.[30][8][31][32][33][34][35]


Sürgün Yılları

Şamilov'un Erivan'daki mezarı
Şamilov'un hatırasına yapılan makber

1937 yılında, Ermenistan Komünist Partisi Merkez Komitesi Sekreteri Aşot Hovhannisyan tutuklandı. Tutuklanınca arşivdeki mektupları arasında Erebê Şemo’nun (Ermenistan'daki Kürtlerin kültürünün ve edebiyatının gelişmesine dikkat etmesini istediği bir mektup yazmıştı.) Aşot Hovhannisyan'a yazdığı mektuba istinaden Hovhannisyan'ın yakın arkadaşı olduğuna karar verildi. Bu yüzden Ocak 1937 başlarında Leningrad'da tutuklandı ve Sibirya’ya sürgün edildi.[8]Burada Rus kökenli olan ikinci eşi Mariya Vasilevna ile tanıştı. (ilk evliliğini de bir Almanla yapmıştı) İkinci evliliğinden Asê ve Zinê isimli iki kızı dünyaya geldi.[36] Sibirya'da sürgündeyken, uzun yıllar hapiste yattı. 19 yıl boyunca ölümcül koşullarda angarya işlerde çalıştırılmıştır. Hatta söylenenlere göre Ereb, anadili Kürtçe'yi unutmamak için sürekli kendi kendine Kürtçe hikayeler anlatır dururmuş. Şemo, Sibirya'daki tüm demiryollarının raylarını döşeme çalışmalarına katıldığını belirterek "O bölgedeki tren raylarının yarısı beni eserimdir" ifadesini kullanmıştır.[37] Hayatının en güzel yırmi yılını saçma ve anlamsız nedenlerle sürgünde, büyük bir eziyet ve yoksulluk içinde geçirdiğini söylemiştir. Stalin'in ölümünden sonra 1956 yılında 19 yıl sonra Ermenistan SSC'ye geri dönmesi için izin verilir.Edebi çalışmalarına kaldığı yerden devam eder.[38] 1978 yılında vefat eden Şamilov, Erivan'daki Panteon mezarlığında toprağa verildi. Yaşadığı Abovyan Sokağı üzerindeki evinin duvarına Rusça mermer bir makber yapıldı:"Bu evde 1963'den 1978'e kadar Kürt yazar, kamu çalışanı Arab Şamoeviç Şamilov yaşadı".[8]

Eserleri

Roman

Hikaye

Şemo-Marogulov Alfabesi

Tiyatro Oyunu

Makale

Senaryo

Biyografi

Diğer eserleri

1929 yılında ise Sovyetler Birliği'nde İsahak Marogulov ile Kürtçe'nin ilk latin alfabesini hazırladılar.[15][53][54]

Ödülleri

Ayrıca 1997'de Ermenistan Yazarlar Birliği tarafından adına ödül töreni düzenlendi.

Kaynakça

  1. 1 2 Краткая литературная энциклопедия
  2. ↑ Têmûrê Xelîl. Elfabeya pêşin, romana pêşin û romannivîsê pêşin (Kürtçe) 26 Mayıs 2009, Erişim tarihi: 8 Aralık 2016.
  3. ↑ Marogulov u Ə. Ş. (1929). Xө-xө hinbuna xөndьna nvisara kyrmançi, Nəşre dəwləţe Şewre Ərmənistane, Revan.
  4. ↑ Celile Celil. Kürt Halk Tarihinden 13 İlginç Yaprak, 2008, Erişim tarihi: 8 Aralık 2016, ISBN 9756106785
  5. ↑ Ermenistan SSC Bilimler Akademisi Şarkiyat Enstitüsü, Ülkeler ve Halklar - Yakın ve Orta Doğu, Kürtler, 1975, Sayfa 21
  6. ↑ Kürtlerin Sovyet Sistemine Entegrasyonu ve Adaptasyonu, Moskova Devlet Üniversitesi, M.B. Lomonosova, 2010
  7. ↑ Ermenistan SSC Bilimler Akademisi Şarkiyat Enstitüsü, Ülkeler ve Halklar - Yakın ve Orta Doğu, Kürtler, 1975, Sayfa 21
  8. 1 2 3 4 5 Dr. Eskerê Boyîk, Nûra Elegezê Çend dîdemji edebiyeta Kurdên Ermenistanê
  9. 1 2 Предлагаем вниманию читателей статью о Арабэ Шамо (Шамилов)
  10. ↑ Fr. Thomas Bois, O.P. - Les Kurdes, p.38 / Coup D´œıl Sur La Liiterature Kurde p.31
  11. ↑ ШАМИЛОВ Араб Шамоевич (лит. имя: Арабэ Шамо) (1897-1978)
  12. ↑ РЕПРЕССИРОВАННОЕ ВОСТОКОВЕДЕНИЕ, ВОСТОКОВЕДЫ, ПОДВЕРГШИЕСЯ РЕПРЕССИЯМ В 20—50-е ГОДЫ
  13. ↑ Заря Востока О Курдах Закавказья. Часть I
  14. ↑ «Зарэ» – первый фильм о езидах
  15. 1 2 3 Араб Шамилов
  16. ↑ ИНТЕРЕСНЫЕ ВСТРЕЧИ
  17. ↑ WENEKÎ REWŞENBÎRÊN ME!
  18. ↑ Заря Востока О Курдах Закавказья. Часть I
  19. ↑
  20. ↑ EREBÊ ŞEMO (EREB ŞAMÎLOV)
  21. ↑ ИЗ ИСТОРИИ АРМЯНО-КУРДСКОЙ ДРУЖБЫ
  22. ↑ Курдская Диаспора В Странах СНГ
  23. ↑ Курды, Карлене Чачани, Кандидат исторических наук, Председатель Курдской секции Союза Писателей Армении, главный редактор журнала "Дружба".
  24. ↑ Շամիլով, Արաբ, 1897-1978
  25. ↑ Шамилов Араб Шамоевич (прозаик)
  26. ↑ Шамилов Араб Шамоевич (прозаик)
  27. ↑ (•поэт) Шамилов Араб Шамоевич (Арабе Шамо) (прозаик)
  28. ↑ Kovara Azadi, "Mırina Ereb Şemo", r.20-22, Cotmeh 1978 (Özgürlük Dergisi, "Ereb Şemo'nun Vefatı",s. 20-22, Ekim 1978)
  29. ↑ Курдские народные сказки. Пересказал и обработал для детей Араб Шамилов. Рисунки Н. Кочергина
  30. ↑ Erebê Şemo’nun Romanlarında Kürt Folkloru, Ebubekir Gören - Mardin Artuklu Üniversitesi, 2013
  31. ↑ Kovara Azadi, "Mırina Ereb Şemo", r.20-22, Cotmeh 1978 (Özgürlük Dergisi, "Ereb Şemo'nun Vefatı",s. 20-22, Ekim 1978)
  32. ↑ "Ünlü Yazar Ereb Şemo Vefat Etti", Özgürlük Yolu Dergisi - Ağustos 1978, Sayfa 92 .
  33. ↑ Erebê Şemo'nun Dili!, Şeyhmus Diken, 25 Temmuz 2009
  34. ↑ "Niviskarê Mezın Ereb Şemo Çu Ser Heqiya Xwe", Roja Welat, 10 Eylül 1978
  35. ↑ Kürt aydınlanma tarihinden portreler: Erebê Şemo
  36. ↑ Kovara Çira, hejmar 6, havin 1996, r.14 "Çend Rûpel ji jiyana Ereb Şamilov/Wezîrê Eşo" - Çira Dergisi, sayı 6, yaz 1996, s.14 "Ereb Şamilov’un hayatından birkaç yaprak/Wezîrê Eşo" s.14
  37. ↑ Deng, Aylık siyasal ve kültürel dergi, Sayı 11, Mart-Nisan 1991 / Perestroyka ve Kürtler - Dr. Kemal Mazhar
  38. 1 2 Мои воспоминания об Арабе Шамилове (Арабе Шамо) Shamilovs Arabe anılarım (Arap, Shamo), АМАРИКЕ САРДАР
  39. ↑ Romana kurdî ya yekem »Şivanê Kurmanca« ya Erebê Şemo ye
  40. ↑ Большая Советская Энциклопедия (КУ)
  41. ↑ Курдский пастух
  42. ↑ Большая советская энциклопедия
  43. ↑ Ereb Şamîlov "Koçekê Derewîn-1930" Şano, Çetoyê Zêdo
  44. ↑ Dramatûrjiya Teatroya Kurdî
  45. ↑ РОССИЙСКАЯ ГОСУДАРСТВЕННАЯ БИБЛИОТЕКА
  46. ↑ [Հայկ Խաչատրյան Գրական տեղեկատու Սովետական գրող 1986 էջ 423-424]
  47. ↑ Курдская литература в СССР
  48. ↑ Исаак Иосифович Цукерман/İsaak İosifoviç Tsukerman
  49. ↑ ШАМИЛОВ Араб Шамоевич (лит. имя: Арабэ Шамо) (1897-1978)
  50. ↑ АКАДЕМИК И. (А. ОРБЕЛИ И КУРДОВЕДБНИЕк. К. КУРДОЕВ (Ленинград)
  51. ↑ К 105-Летию Аджие Джнди (1908 – 2013)
  52. ↑ Yekemîn Pirtûka fêrbûna zimanê Kurdî bi tîpên latînî:Eskerê Boyîk/Têmûrê Xelîl
  53. ↑ Marogulov u Ə. Ş. (1929). Xө-xө hinbuna xөndьna nvisara kyrmançi, Nəşre dəwləţe Şewre Ərmənistane, Revan.
  54. ↑ Têmûrê Xelîl: Elfabeya pêşin, romana pêşin û romannivîsê pêşin
  55. ↑ Т. АРИСТОВА, доктор исторических наук
  56. ↑ Ведомости Верховного совета Союза Советских Социалистических Республик "Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği Yüksek Konseyi Bülteni" 1977
  57. ↑ File:Шамилов, Араб Шамоевич.jpg
  58. ↑ Араб Шамоевич Шамилов - Биография

Dış bağlantılar

Erebê Şemo (Ereb Şamilov)
Roman
Şivanê Kurmanca (Kürt Çoban) (1935) - Berbang (Şafak) (1958) - Dimdim (Dimdim Kalesi) (1966) - Jiyana Bextewar (Mesut Hayat) (1959) - Hopo (1969)
Hikaye
Hikayetên Gelê Kurd (Kürt Halk Hikayeleri) (1965)
Oyun
Koçekê Derewîn (1930)
Senaryo
Kurdên Ermenistanê (Ermenistan Kürtleri) (1959)
Makale
Pırsa Derheqa Feodalizme Nava Kurda da (Kürtler arasında Feodalizm) (1934)
Biyografi
Emrê Lenîn (1930) (Lenin’in Hayatı)
Diğer
Alagöz Kürtleri (Kurdên Elegezê) (1936) - Terîqa Rêvolûsîya Oktyabrê (Ekim Devrimi Tarihi) - (1930) Kolxoz û Kara Wê Ji Gundîyan re (Kolhoz ve köylülere faydaları) (1930) - Kürt alfabesi (SSCB) (1928, İsahak Marogulov ile) - Derweşen Kurd (Kürt Dervişleri) (1930) - Gotinên Pêşiyên Kurdan (Kürt Atasözleri) - Kurdên Qefqasya (Kafkasya Kürtleri) (1930) - Berevok (1966) - Ekim Devriminden önce Kürtlerin sosyal durumu (1934) - Alav (Yayımlamayan kitabı)
This article is issued from Vikipedi - version of the 1/7/2017. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.