Sürgündeki Çekoslavakya Hükûmeti

Sürgüdeki hükümetin lideri Edvard Beneš

Sürgündeki Çekoslovak Hükümeti, Çekoslovakya Geçici Hükûmeti ya da Çekoslovakya Ulusal Özgürlük Komitesi nin gayrıresmi ünvanı. İlk olarak İngiliz hükûmeti tarafından tanınan bu geçici hükümet, sonraları Müttefik Devletler'in de resmi muhatabı haline gelecekti. Çekoslovakya Ulusal Özgürlük Komitesi, Çekoslavakya eski Cumhurbaşkanı Edvard Beneš tarafından, Paris'te Ekim 1939'da kurulmuştu.^[1] Diplomatik tanınma konusunda Fransa ile yapılan görüşmelerin akametle sonuçlanması ve akabinde Nazilerin Fransa'yı işgali neticesinde, oluşturulan bu komite, 1840 yılında Londra'ya sığınmak zorunda kaldı. Nazi bombardmanı başlayınca, Komite 1941'de Buckinghamshire-Aston Abbots'a taşındı.^[2]

II. Dünya Savaşı boyunca, Çekoslovakya'nın meşru hükûmeti olarak kaldı.^[3] Bu antifaşist hükûmet, Münih Antlaşması sonucu işgal edilen ülkesini kurtarmak, bu antlaşmanın hükümlerini ortadan kaldırarak, Çekoslavakya'nın 1937 öncesi sınırlarına dönmesini amaçlıyordu. Böylelikle ülke, Birinci Çekoslovak Cumhuriyeti'nin devamı olarak, uluslararası platformda yasal varlığını sürdürme imkanına kavuşacaktı.

Komiteden hükûmete

Münih Antlaşması ile oldubittiye getirilerek Birinci Çekoslovak Cumhuriyeti'ne son verildikten ve Sudetenland Nazi Almanyası'na terk edildikten bir hafta sonra, Edvard Beneš cumhurbaşkanlığı görevinden istifa etti. İlk olarak Londra'ya kaçan Beneš, 15 Şubat 1939 tarihinde Chicago'ya geldi ve Chicago Üniversitesi'nde bir müddet misafir öğretim üyesi olarak ders verdi.^[4] Selefi ve arkadaşı Tomáš Masaryk de Chicago Üniversitesi'nde aynı sıfatla ders vermişti.^[5] Chicago'da iken sürgünde bir hükûmet kurmak üzere Avrupa'ya davet edildi. Temmuz 1939'da, önceki yönetimde de kilit rol almış kimi arkadaşlarıyla Paris'te bir araya geldi. II. Dünya Savaşı başladıktan sonra, Pariste'ki bu grup Çekoslovakya Ulusal Özgürlük Komitesi adıyla kendini duyurdu ve Sürgündeki Çekoslavakya Hükûmeti olarak uluslararası tanınırlık elde etme çabalarına girişti.^[3]

Londra'daki Çekoslovak askerler. 1940

Fransa, başlangıçta bu komitenin bir sürgün hükûmeti olarak tanınması konusunda ayak diretiyordu. Édouard Daladier hükûmeti^[6] Çekoslavakya ve onun sürgün hükümeti ile ilgili ikircikli bir tutum takınmıştı. Kamuoyu önünde Hitler'e karşı yatıştırma politikası izlerken, savaşın başlamasına az bir süre kala Neville Chamberlain'ın politika ve isteklerine teslim olmuştu. Daladier, savaş başladıktan sonra, Rus tehlikesinin mi yoksa Nazi tehlikesinin mi büyük olduğu konusunda da aynı kararsızlığı yaşıyordu. Fransa bu komiteyi, sivil toplum kuruluşu olarak addetmekte, Beneš'e karşı da kaypak bir tutum sergilemekteydi. Fransa, savaş sonrası Çekoslavakya konusunda değişik senaryolar öngörüyordu. Slovakya'daki belirsizlik de, Fransa'yı Beneš'e resmi statü verme konusunda tereddüde sevk etmişti. 1939/40 kışında, Slovakya'daki muğlak durum da dikkate alan Fransızlar^[6], Beneš'in tüm Çekoslavakya'yı temsil edemeyeceği fikrine kapılmışlardı. Doğrudan doğruya Beneš'in politika ve taleplerine destek vermekten imtina ediyorlardı.^[3] Oysa iyi eğitimli Çekoslovak Ordusu'nun desteğini elde etmenin anahtarı Beneš'te idi. Fransa, Komite ile ilk anlaşma imzalayan devletti. 2 Ekim 1939'da yapılan anlaşma ile Fransa, Çekoslovak Ordusu'nun kendi toprakları üzerinde yeniden oluşturulmasına ve eğitimine imkan tanımıştı.^[3] Fransa Savaşı'nda, Çekoslovak birlikler Fransızlarla birlikte omuz omuza Almanlara karşı savaşacaktı.

Fransa Savaşı'nda Müttefikler'in yenilmiş olması, bir anlamda Beneš Komitesi'nin işlerini kolaylaştırdı. Fransa'nın düşmesinden sonra, selefnden daha keskin ve şahin politakalara sahip Winston Churchill, İngiltere'de iktidara gelmişti ve Çekoslavakya konusunda Chamberlain'dan daha net fikirlere sahipti. İktidara gelir gelmez Beneš'i sürgün hükûmetenin yasal başkanı olarak tanıdı. Bununla birlikte Komite, uluslararası tanınırlık konusunda kendisinden çok da emin değildi. Çünkü, İngiltere Beneš'i başkan olarak kabul etmekle birlikte,onu Çekoslovakya'nın son meşru hükümeti ile ilişkilendirmemişti. Komite bu konuda İngiltere'ye yaptığı baskıyı arttırdı. Nisan 1941'de İngiltere Hükûmetine bir mektup yazarak, İngiltere'nin Çekoslavakya ile 1938 ve öncesinde taahhüt ettiği yükümlülükleri yerine getirmesini talep ettiler. Dışişleri bakanı Anthony Eden, 18 Temmuz 1941 tarihinde, İngiltere'nin bu talebin yerine getirileceğini açıkladı.^[7] Slovakya, ABD ve SSCB'ye savaş ilan edince, bu iki ülkede İngiltere ile aynı yolu izleyerek Benes yönetimini tanıma kararı aldılar. 1941'in sonlarında Bratislava yönetiminin Mihver Devletleri'nin dışında, Benes'ten başka uluslararası muhatabı kalmamıştı.^[3] Geriye kalan tek muamma, Beneš yönetiminin eski Çekoslavak Hükumeti'nin devamı mı, yoksa anayasal bir destek olmadan ortaya çıkan yeni bir yönetim mi olduğu sorusuydu. Bu şüphe de 1942 baharında ortadan kalktı. Düşman hatlarının arkasında altı aylık bir planlamadan sonra, Bohemya ve Moravya Protektorası diktatörü Reinhard Heydrich, Çekoslavak direnişçilerin yaptığı başarılı bir askeri operasyon neticesinde, ölümcül biçimde yaralandı. Anthropoid Operasyonu adı verilen bu askeri harekatın başarısı neticesinde, Fransa (ki o da "sürgün hükûmeti" haline gelmişti) ve İngiltere, Münih Antlaşması'nın hükümlerini geçersiz saydıklarını ve Beneš hükumetinin Çekoslavakya'nın tek hukuki temsilcisi ve Birinci Çekoslovak Cumhuriyeti'nin devamı olduğunu kabul ettiler. Bu noktan sonra Beneš hükumetinin akıbeti Müttefiklerin zaferine bağlanmıştı.

Savaş sonrası planlar

Beneš, Müttefiklerin zaferinden sonra, Çekoslavakya'nın 1938 Münih Antlaşması'ndan önceki durumuna geri dönmesini umuyor ve bu beklentiyle hareket etmekle birlikte, kısa sürede yanıldığını anlayacaktı.

Beneš, gelecekteki başka bir olası Alman tehdidine karşı, Polonya ve SSCB ile bir ittifak oluşturma konusunda kararlıydı. Fakat Sovyetler, böyle bir üçlü ittifaka karşı çıkmaktaydı. Aralık 1943'te Beneš hükümeti Sovyetlerle bir anlaşma imzaladı. Beneš'in amacı Sovyetlerle iyi ilişkiler geliştirerek, savaş sonrasında SSCB'nin ülkesinde bir komünist kalkışmayı desteklemesinin önünü almak istiyordu. Savaş sonrasında Çekoslovakya'daki ağır sanayi tesislerin millileştirileceği ve yerel halk komitelerinin kurulmasına izin vereceği yönünde sözler vererek, Çekoslovak komünistleri Londra'daki sürgün hükümeti ile iş birliği yapmaya davet ediyordu. 1945 Martında kabinedeki kilit pozisyonları Moskova'da sürgünde bulunan komünistlere teslim etti.

Savaşın sonlarına doğru, Beneš Alman azınlık sorununa çözüm bulmak için girişimlerde bulundu. Savaş sonrasında bölgedeki Almanların ülkeden çıkarılması konusunda Müttefiklerin onayını aldı. Reinhard Heydrich'a yapılan suikastten sonra, Almanların işgal altındaki Çekoslovakya'da tam anlamıyla bir Nazi terörü estirmişlerdi. Direniş grupları, "Alman sorununda nihai çözümün" (Çekçe: konečné řešení německé otázky) ülkedeki etnik Alman nüfusun Avusturya ve Almanya'ya gönderilmesiyle sağlanacağını savunuyorlardı.^[8]

1943 yılında sürgün planı Beneš tarafından kabul edildi ve bu Müttefikler de bu konuda ikna edilmeye çalışıldı.^{[9][10] [10]} Sürgün Hükûmeti, daha sonra Beneş Kararları olarak anılacak bir dizi yasa çıkardı. Kanunların bir kısmı, Çekoslovakya'daki Alman ve Macar etnik gruplarının durumunu ele alıyor, savaş sonrasında bunların ülke dışına gönderilmelerini ve mallarına el konulması konularını düzenlemekteydi. Sürgün konusu ancak Potsdam Konferansı'nda, 2 Ağustos 1945 tarihinde çözüme kavuşacaktı

İleri okumalar

• Neil Rees "The Secret History of The Czech Connection - The Czechoslovak Government in Exile in London and Buckinghamshire" compiled by Neil Rees, England, 2005. ISBN 0-9550883-0-5.
• Mastny, Vojtech (1979). "The Czechoslovak Government-in-Exile During World War II". Jahrbücher für Geschichte Osteuropas 27 (4): 548–63. 

Dış bağlantı

• Beneš Memo Seeking Vatican Recognition

Kaynak

1. Crampton, R. J. Eastern Europe in the Twentieth Century — and after. Routledge. 1997.
2. Kenety, Brian. "Unearthing 'The Czech connection in WW II-era Buckinghamshire". Radio Praha. August 5, 2005.
3. [Musil, Jírí. The End of Czechoslovakia. Central European University Press. 2000. 181-186.
4. Chicago Tribune: Benes to arrive today for U C lecture series
5. Encyclopedia of World Biography entry
6. Bu Daladier'in beşinci kabinesiydi fr:Gouvernement Édouard Daladier (5)
7. Talmon, Stefan. Recognition of Governments in International Law with particular reference to governments in exile. Oxford University Press. 1998. 119.
8. Naše geografická situace a historie naší země od 10. století tu může býti všem dostatečným důvodem a dokladem k tomu, že toto konečné řešení německé otázky u nás je naprosto nezbytné, jedině správné a opravdu logické.
10. Československo-sovětské vztahy v diplomatických jednáních 1939–1945. Dokumenty. Díl 2 (červenec 1943 – březen 1945). Praha. 1999. (ISBN 808547557X)