Stavrakios (hadım)

[[:Bizans İmparatoru Stavrakios, I. Nikeforos'un oğlu]] ile karıştırılmamalıdır.

Σταυράκιος
Ölüm	3 Haziran 800 -->
Milliyet	Bizans İmparatorluğu
Etkin yıllar	781–800
Tanınma nedeni	Saray hadımı; Atinalı İrini'nin de facto başbakanı

Stavrakios (ya da Stauracius) (Yunanca: Σταυράκιος; ö. 3 Haziran 800) Bizanslı hadım bürokrat ve Bizans İmparatoriçesi Atinalı İrini'nin (797–802 arası hükümdar) en önemli ve etkili danışmanlarından biridir. İrini'nin genç oğlu İmparator VI. Konstantin (780–797 arası hükümdar) döneminde, 790 yılında genç imparatorun lehine gerçekleşen askeri darbe sonrası sürgüne gönderilmesine kadar 780–790 yılları arasında başbakanlığa vekalet etmiştir. İrini, 792 yılında ortak hükümdar olarak çağrıldığında görevine geri dönmüştür, 797 yılında İrini'nin oğlunu tahttan inirim, kör edip muhtemel ödürmesine yardım etmiştir. Sonra güçtü pozisyonu, bir diğer güçlü hadım Aetios tarafından tehdit edilmiştir. Aralarında yükselen rekabet ve Stavrakios'un imparatorlukla ilgili hırslar, Stavrakios'un ölümüne kadar devam etmiştir.

Hayatı

İrini'nin hükümdarlığında ilk bakanlığı

İmparatoriçe İrini ve İmparator VI. Konstantin'i ilk defa İkonoklazmdan dönülen İkinci İznik Konsili'ni yönetirken gösteren 15. yüzyıl fresk.

Stavrakios, İrini'nin çok küçük yaştaki oğlu VI. Konstantin'in naibesi olduğu 781 yılında, Logothetes tu dromu (Bizans İmparatorluğu dış işleri bakanı) görevine atandığında öne çıkmıştır. Zaten yüksek saray makamı patrikios ünvanını elinde tutuyordu, İrini'nin müteakip hükümdarlığında Vakanüvis Günah Çıkartıcı Teofanes'in kelimeleriyle, "o günlerin en önemli kişisi ve her şeyden sorumlusuydu".^[1][2] Bu atama, İrini'nin bakan ve general olarak hadımları atadığı kalıcı politikasının bir parçasıydı, bu politikanın en büyük sebebi kocası IV. Leo Hazar (775–780 arası hükümdar) ve kayınpederi V. Konstantin'in (741–775 arası hükümdar) döneminden kalma generallere güvenmemesiydi. Generallerin mutlak şekilde İsaurya Hanedanı'na ve bu hanedanın ikonoklastik politikalarına hararetle bağlı olmaları İrini'nin pozisyonunu tehdit ediyordu: zaten IV Leo'nun ölümünden birkaç hafta sonra, İrini, IV. Leo'nun erkek kardeşi Sezar Nikeforos'u tahta geçmesini amaçlayan bir saray komplosunu önledi.^[3]

Hadımlara güven orduda bazı düşmanlıkları doğurdu; Stavrakios'un bu güçlü makama atanması Bizans Vakanüvisleri tarafından Boukellarion Theması strategos'u Ermeni Tatzates'in 782 yılında (başlangıçta gizli) Arablara iltica etmesinin sebebi olarak gösterilmiştir. Bu olay, o zamana kadar geleceğin halifesi Harun Reşid'in (786–809 arası hükümdar) istila ordusunu nerdeyde durdurmuş Bizanslılara önemli bir darbeydi. Tatzates'in önerisi ile, Harun Reşid müzakere yapmayı kabul etti fakat aralarında Stavrakios'un da olduğu imparatorluk elçileri vardığında tutukladı ve rehine olarak aldı. Bu noktada Tatzates ve adamları halka açık olarak Halife'ye gittiler. Stavrakios ve diğer elçiler, ancak İmparatoriçe İrini Halife'nin sert şartlar içeren üç yıllık ateşkesini kabul edince serbest bırakıldılar, ateşkes yıllık 70.000 ya da 100.000 altın dirhem gibi büyük miktarda haraç ve 10,000 top ipek içermekteydi.^[1][4][5]

VI. Konstantin ile mücadele

788 yılında, 17 yaşında bulunan VI. Konstantin için düzenlenen görücülük gösterisine İrini ve genç Bizans imparatorun kendisi ile beraber katıldığı kaydedilmiştir. Amnialı Maria seçilmiş ancak VI. Konstantin, Şarlman ve Hildegard çiftinin kızı Rotrude ile nişanının bozulması nedeniyle mutsuz olmuştu. Bu noktadan itibaren annesinin devlet işlerindeki kontrolüne ve onun hadım bürokratlarına kızmaya başladı.^[6][7] Bizans İmparatorluğu'nın etkin ortak hükümdarı olduğunu düşünerek, birkaç güvendiği komplocuyla beraber, Konstantin Stavrakios'u tutuklattırıp, Sicilya'ya göndermeyi planladı. Stavrakios planları önceden fark edip, İrini'yi Konstantin'in işbirlikçilerini tutuklattırıp, işkence ettirip, sürgüne göndermeyi ya da hapsettirmeye ikna etti, Konstantin'in kendisi de ev hapsine alındı. Sonra Ordu'dan içinde önceliğin oğlundan önce kendinde olduğunu içeren bir yemin içmelerini talep etti. Bu talep Armeniakon Theması askerleri arasında isyana neden oldu, bu isyan tüm Anadolu ordularına yayıldı, bu ordular Bitinya'da bir araya gelip İmparator Konstantin'in serbest bırakılmasını istediler. Bu baskı karşısında İrini teslim oldu ve Konstantin aralık 790'da tek başına imparator oldu. Konstantin'in ilk işlerinden biri Stavrakios kırbaçlatmak, Tepe tıraşı yaptırmak ve Armeniakon Theması'na sürgüne göndermek oldu, diğer hadımlarda benzer şekilde sürgün edildi.^[1][7][8] İrini, başkentte Theodosius Limanı'nda bulunan bir sarayda tutuldu ve imparatoriçe ünvanını elinde tutmaya devam etti. Sonra bilinmeyen sebepler ile 15 Ocak 792 tarihinde imparatorluk sarayına imparatoriçelik ve ortak hükümadarlıkları onaylanmış olarak geri çağrıldı ve ismi imparatorluk selamlarına geri konulmuştur.^[9]

Stavrakios da geri çağrılmış ve İrini ile beraber devletin idaresinde tekrar faal görev almıştır. Bu dönüş tekrar Armeniakonların isyan etmelerine neden olmuştur, fakat komutanları Aleksios Mosele Konstantinopolis'teydi. Güvende olacağı garantisine rağmen, tutuklandı ve sonra kör edildi, bunun arkasında 790 yılında tahttan indirilmelerinde oynadığı rol nedeniyle Mosele'den intikam almak isteyen İrini ve Stavrakios'un kışkırtması vardı.^[10][11] Bu Konstantin'e sıkı destek veren orduyu ama özellikle Armeniakonları yabancılaştırdı. 765 yılında karısı Maria'dan boşanıp metresi Theodote ile evlendiğinde, "Moechian ihtilafı" (Yunanca moichos, "zina") olarak isimlendiren olaylar nedeniyle Konstantin'in, Kilise ile de arası gerildi.^[11][12]

Sonuçta İmparatoriçe İrini'nin başkent bürokrasisi ile kendi pozisyonu daha güçlü hale geldi ve oğluna karşı bir komplo düzenledi. İrini tagmata askerlerine rüşvet dağıtırken, Stavrakios ve İrini'nin diğer ajanları Konstantin'in başında Araplara karşı gerçekleştirilecek seferi, halkın ve ordunun gözünde onun durumunu güçlendireceği korkusuyla engellediler. Başkente dönüşünde Konstantin, tutuklandı ve kör edildi. Resmi olarak yaşadığı ve tutuklu olduğu söylense de muhtemelen yaraları yüzünden bir süre sonra öldü.^[1][11][13]

İrini'nin mutlak hükümdarlığı ve Aetios ile rekabeti

İmparatoriçe İrini'nin mutlak hükümdar döneminde basılmış altın sikke (797–802 arası hükümdar).

VI. Konstantin'in çekilmesi ile İrini tek başına hüküm sürmeye başladı, böyle yapan ilk Bizans imparatoriçesi oldu. Ancak Stavrakios, pozisyonu, diğer güçlü hadım ve Atinalı İrini'nin en güvendiği danışmanlarından Aetios tarafından sürekli artarak şekilde tehdit ediliyordu. Bu ikisi ile destekçileri arasında yoğun bir rekabet döneminin başlamasına neden oldu, İrinin'nin ölümünden sonra Bizans İmparatorluğu'nun kontrolünü güvence altına almak için her ikisi de akrabalarını güçlü pozisyonlara getirmek için yarıştılar.^[14]

Bu rekabet İrini ciddi şekilde hastalandığı Mayıs 799 tarihinde yoğunlaştı. Scholai muhafızları komutanı Niketas Triphyllios'un desteği ile Aetios, Stavrakios'u tahtı gasbetmek için komplo kurmakla suçladı. İrini gereken şekilde Hieria Sarayında bir kurul toplamış ve gözde bakanını şiddetli bir şekilde azarlamış fakat Stavrakios bir özürle kurtulmayı başarmıştır. Stavrakios hemen karşı saldırıyı başlatmış, yüksek komuta mevkilerinde destek sağlayamamasına rağmen tagmata üyelerine rüşvet dağıtmıştır. Bir hadım hukuken tahtan geçme hakkı olmasa da, Stavrakios tahtı kendisi için ele geçirme arzusu göstermiştir.^[15][16][17] Aetios'un uyarısı ile İmparatoriçe İrini Şubat 800 tarihinde ordudan kimsenin Stavrakios ile temas etmesini yayınladığı bir emirle yasaklamıştır. Bu Stavrakios'un planlarını bozmuş ve Stavrakios ile Aetios arasında istikrarsız bir denge sağlamıştı, Aetios hala Niketas Triphyllios tarafından destekleniyordu. Kısa bir süre sonra Stavrakios ağır hastalandı, anlatıldığına göre öksürüğü kanlıydı. Bütün bunlara rağmen doktorlar, keşişler ve kahinler tarafından, yaşayacağına ve Bizans imparatoru olacağına ikna edildiler, o zamana kadar Anatolikon Thema'sı strategos (Bizans İmparatorluğu'nda en yüksek askeri makam) pozisyonunu güvence altına alan rakibi Aetios aleyhine Kapadokya'da bir isyanı kışkırttı. Fakat acımasızca bastırılmış isyan haberlerin başkente gelmeden önce önce 3 Haziran 800 tarihinde öldü.^{[1][15][16][18]}

Kaynakça

1. Kazhdan 1991, s. 1945.
2. Garland 1999, s. 76.
3. Garland 1999, ss. 75–77; Treadgold 1997, ss. 417–418.
4. Garland 1999, ss. 76–77.
5. Treadgold 1997, s. 418.
6. Garland 1999, s. 81.
7. Treadgold 1997, s. 421.
8. Garland 1999, s. 82.
9. Garland 1999, ss. 82–83.
10. Garland 1999, s. 83.
11. Treadgold 1997, s. 422.
12. Garland 1999, ss. 83–85.
13. Garland 1999, ss. 85–87.
14. Kazhdan 1991, ss. 30, 1945; Garland 1999, ss. 87–88.
15. Garland 1999, s. 88.
16. Treadgold 1997, s. 423.
17. Kaegi 1981, s. 218.
18. Kaegi 1981, ss. 218–219.

Kaynaklar

• Garland, Lynda (1999). Byzantine Empresses: Women and Power in Byzantium, AD 527–1204. New York, New York and London, United Kingdom: Routledge. ISBN 978-0-415-14688-3. http://books.google.com/books?id=6JY2fpMTkKwC. 
• Kaegi, Walter Emil (1981). Byzantine Military Unrest, 471–843: An Interpretation. Amsterdam: Adolf M. Hakkert. ISBN 90-256-0902-3. http://books.google.com/books?id=Zuo8AAAAIAAJ. 
• Kazhdan, Alexander Petrovich, ed. (1991). Oxford Dictionary of Byzantium. New York, New York and Oxford, United Kingdom: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-504652-6. 
• Treadgold, Warren (1997). A History of the Byzantine State and Society. Stanford, California: Stanford University Press. ISBN 0-8047-2630-2. http://books.google.com/?id=nYbnr5XVbzUC.