Sultan Dağları
| Sultan Dağları | |
|---|---|
|
Sultan Dağlarının doğu yamaçları | |
| Yükseklik |
Gelincikana Tepesi (2610 m.) Toprak Tepe (2519 m.) Kırkkaya Tepe (2063 m.) |
| Konum | |
  Sultan Dağları | |
| Konum |
 Türkiye |
| Koordinatlar |
38° 30' 00″ Kuzey 31° 10' 00″ Doğu |
| Jeoloji | |
| Tür | Sıradağlar |
| Jeolojik yaş | Kambriyen dönem, Karbonifer |
Sultan Dağları, Türkiye'de Akdeniz bölgesinin Göller Yöresi'nde bulunan batı Toros Dağları'nın uzantısı olan yaklaşık olarak 100 kilometre uzunluğunda genç sıradağlardır.
İsim kökeni
1116 yılında Bizanslılarla Selçuklular arasında oluşan Bolybotum (Bolvadin) Savaşı'nda, Büyük Selçuklu Devleti Sultanı Müizzeddin Melikşah ordusunu güneydeki dağın yamacına, Emir Mengücek ise ordusunu kuzeydeki dağın yamacına yerleştirmiş, işte bu durum üzerine sultanın çekildiği dağa Sultan dağı, Emir Mengücek'in çekildiği dağa da Emir dağı adı verilmiştir. Anadolu Selçuklu Sultanı I. Rükneddin Mesud bu mücadelelerden sonra zamanını bu yerlerin iskânına ayırmıştır (1147-1157)[1].
Coğrafya
Konumu
İç Anadolu bölgesi ile Göller Bölgesi arasında doğal sınır oluşturur. Sultan Dağları'nın doğusunda Eber ve Akşehir gölleri, batısında Beyşehir Gölü vardır. Doğu etekleri dik biçimde iner. Batı bölümünde bulunan çukur alanlara daha yumuşak biçimde iner.
Doğu eteklerinde Afyonkarahisar ilinin Çay ve Sultandağı ilçeleri, Konya'nın Akşehir ilçesi bulunur. Ayrıca eteklerindeki topraklar Mevyeçiliğe elveriş olup, meyve bahçeleriyle kaplıdır. Dünyaca ünlü Napolyon Kirazı olarak da bilinen kiraz ve diğer yerli kiraz çeşitleri burada yetişir.
En yüksek noktaları, Hacıbaba Tepesi ile en kuzeyde olan Topraktepe’dir. Uzunluğu yaklaşık olarak 100 km’dir. Güneydoğuya doğru yüksekliği azalır. Bu alçalmada Konya-Beyşehir kara yolu geçer. En güneyinde Erenler Dağı ile Alacadağ volkanik dağları vardır.
2610 metre rakımlı Gelincikana Tepesi, 2519 metre rakımlı Toprak Tepe ve 2063 metre rakımlı Kırkkaya Tepe yörenin en yüksek noktalarını oluşturmaktadır.
Oluşumu
Geniş bir ova görünümünde olan zemini III. (Neojen[2]) ve IV. (Kuvaterner[3]) zamanların alüvyon[4] topraklarından oluşmuştur.
Kambriyen dönem ve Karbonifer dönemlerinde düşük kayalardan oluşmuştur.[5] Kambriyen Dönem boyunca kıtaları kuzeye doğru ilerleyişiyle –bugünün kıtalarının genel görünümü, Kambriyen Dönemin sonlarına doğru şekillenmiştir. Sultan Dağları'nın batı eteği Beyşehir gölü'nün başlangıç sahasıdır.[5]
Bitki örtüsü
Sultan Dağları’nın doğal bitki örtüsü çalılardan yani Maki'lerdir. Akdeniz ve iç Ege ikliminin kurak koşullarına yani ortamdaki yetersiz sudan olabildiğince yararlanmaya uyarlanmış derin köklü, ufak ve sert yapraklı, hatta dikenli ağaçlık ve çalılardır. Bu ufak yaprakların yüzeyi genellikle su kaybını önlemek için mumsu ya da reçineli bir katmanla kaplanmıştır. Maki bitki örtüsü, eskiden ormanlık olan alanların yangın ya da insanlar tarafından yok edilmesi sonucunda oluşmuştur. Bazı kuytu köşelerinde seyrek ormanlık alanlar vardır.
Ağaç Örtüsü
Yurdumuzda doğal olarak yetişen onsekiz meşe türünden dokuz’u Quercus brantii Lindley (Kara meşe), Q. cerris L. var. cerris (Türk meşesi), Q. coccifera L. (Kermes meşesi), Q. infectoria Oliv. subsp. boissieri (Reuter) O. Schwarz (Mazı meşesi), Q. ithaburensis Decne. subsp. macrolepis (Kotschy) Hedge et Yalt. (Palamut meşesi), Q. pubescens Willd. (Tüylü meşe), Q. robur L. subsp. robur (Saplı meşe), Q. trojana P. B. Webb (Kazdağı meşesi), endemik Quercus vulcanica (Boiss. et Heldr. ex) Kotschy (Kasnak meşesi), sekiz ardıç türünden dört’ü Juniperus communis L. subsp. alpina (Sm.) Celak. (Bodur ardıç), J. excelsa Bieb. (Boylu ardıç), J. foetidissima Willd. (Kokar ardıç) ve J. oxycedrus L. subsp. oxycedrus (Katran ardıcı), beş çam türünden üç’ü Pinus brutia Ten.(Kızılçam), P. nigra Arn. subsp. pallasiana (Lamb.) Holmboe (Karaçam), P. sylvestris L. (Sarıçam), Cedrus libani A. Rich. (Toros sediri) ve Castanea sativa Miller (Anadolu kestanesi veya Ekin şabalıdı) yayılış göstermektedir. Ardıç türlerinden Juniperus excelsa Bieb. (Rum ardıçı veya Anadolu ardıçı)'nın Sultan dağlarında 1600 yıllık anıt ağaç özelliğinde olanlarına da rastlanmaktadır.
Çalı Örtüsü
Çalı örtüsünü oluşturan başlıca türler; Cistus laurifolius L.(Laden), Corylus avellana L.var. avellana (Çalı fındığı), Corylus colurna L. (Kaya fındığı) kuzey yamaçlarında büyük topluluklar halinde, Quercus coccifera L. (Kermes meşesi), Quercus infectoria Oliv. subsp.boissieri (Reuter) O.Schwarz (Mazı meşesi), Populus tremula L. (Titrek kavak) ve Hypericum heterophyllum Vent. (Binbirdelikotu)'dur. Bu örtüyü oluşturan türlerden Cistus laurifolius L. Defne yapraklı laden özellikle Pinus nigra Arn.subsp.pallasiana (Lamb.) Holmboe Anadolu Karaçamı'nın tahrip edildiği Sultan dağlarında yayılış göstermekte ve çalıları oluşturan türler arasında en fazla alanı kaplamaktadır. Diğer fındık türü olan Corylus colurna L. (Ağaç fındığı) ise yine aynı tepelerin kayalık alanlarında Taxus baccata L. (Yaygın porsuk) ile karışık halde seyrek topluluklar oluşturmaktadır.
Alçak tundra bitkileri
Bodur ardıç (Juniperus communis L. subsp.alpina (Sm.) Celak., Keçigeveni (Astragalus angustifolius Lam. subsp. angustifolius[6] ve Geven (Astragalus microcephalus Willd.) Sultandağları'nda topluluk oluşturan başlıca türlerdir.
Dağ yamaçlarında bolca İlirya pamukdevedikeni (Onopordum illyricum) ve Devedikeni gibi dikenli otsu bitkiler görülür.
Akarsular
Sultan Dağlarından, Sulu Dere, Kiraz Dere, Sarıpınar Dere, Değirmen Dere, Hacet Dere, Elbiz Dere, Dort Deresi, Çay Deresi, Eber Deresi, Deresinek Deresi, Kırca Deresi, Elmas Deresi, Yalvaç Beli, Akşehir ve Engilli gibi dereler doğar.
Sultandağı Fayı
Toros kuşağını iç Toros kuşağından ayırır. Kuzeybatı - Güneydoğu doğrultusunda yaklaşık 100 km 'lik bir uzanıma sahiptir. Fakat inceleme alanının Güneybatı kesiminde 8–10 km 'lik bir kısmı izlenmektedir. Batıda Afyonkarahisar’a doğru batı ve güneybatıya doğru bir dönüş yapmaktadır. Sultandağı Fayı uzun süre aktivitesini korumuş bir itki fayı özelliğinde olup, Sultan dağlarının Kuzey, Kuzeydoğu'ya bugünkü konumunu kazanmasını ve bu dağların yükselmesini sağlamıştır. Sultandağları’ndaki Miyosen[7] (Miocene) oluşuklarını dahi etkilemiş, onların üzerine Sultandağları kayaçlarının itilmelerini sağlamıştır. Sultan Dağları’nın kuzeydoğuya bakan yamacı ile ovanın birleştiği hat, bir fay hattına karşılık olmaktadır. Bu fay hattı Sultan Dağları ile Afyon Ovası’nın oluşumunda etken bir rol oynamıştır.
3 Şubat 2002 tarihinde oluşan Sultandağı Depreminden, Sultan dağlarının kuzeyinde alüvyonlu fanlar üzerinde konumlanan Çay, Yakasinek, Sultandağı etkilenen yerleşim yerleridir.
Ekonomi
Turizm
Dort Deresi Asmalı mevkiindeki orman sahasında Geyik Üretim Merkezi bulunmaktadır. Bu geyik üretim merkezinde geyikler koruma altındadır. Buzluk Mağarası, Dort Deresi ve manastır başlıca gezip görülecek yerlerdir.
Yaylalar
Fındık ormanlarıyla kaplı Balaban, Dumra, Küçük ve Büyük Kirazlı Yaylaları ise yayla turizmine elverişlidir.
Mağaralar
Buzluk Mağarası Sultandağı ilçesine bağlı Dereçine Kasabası'nın güneyinde Sultan Dağları'nın 2.519 metre ile en yüksek yeri olan kuzeybatı zirvelerinde yer alan tabiat harikasıdır, yüzyıllardan beri sadece yaz sıcağında, buz üretir. Halk arasında "Buzluk Mağarası" olarak bilinen mağara ile ilgili bir de rivayet vardır.
Sultan Dağları'nın güney eteklerinde ise, Nazilli Deresi'nin yukarı bölümünde Yalvaç İlçesi’nin yaklaşık 15 km kuzeydoğusunda Ayı İni Mağarası yer alır. Mağara 407 m uzunlukta, yatay olarak gelişmiş, kaynak konumlu fosil bir mağaradır. Ayı ini, hem doğal çevrenin güzelliği, hem de mağarada bulunan ilginç damlataşlar ve sarnıçlar nedeniyle turizm amaçlı kullanıma son derece elverişlidir.
Notlar
- ↑ Afyonkarahisar Valiliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Nazmiye UZUN "Çevre Durum Raporu", 2007.
- ↑ Üçüncü zamanın bölündüğü dört büyük devirden son ikisi olan pliyosen ile miyoseni birden kavrayan sistem.
- ↑ Genç tektonik (neo-tektonik) hareketlerin olduğu dönemdir.
- ↑ Suyun biriktirdiği kil, silt, kum, çakıl, taş ve jeolojik aşınma sonucu ortaya çıkmış diğer malzemeler.
- 1 2 IMPORTANCE OF GEOLOGICAL CHARACTERISTICS AT DETERMINING BASIN CONSERVATION BORDERS: SAMPLE OF LAKE BEYŞEHİR (KONYA) BASIN
- ↑ Wildflowers of Turkey - Astragalus angustifolius (Türkçe)
- ↑ 23,8 - 5,32 milyon yıl önceki Jeolojik devir
Kaynakça
- Afyonkarahisar Valiliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Nazmiye UZUN "Çevre Durum Raporu", 2007
Dış bağlantılar
- Karbonifer Dönem (Türkçe)
- Kambriyen Dönem (Türkçe)
- Sultan Dağları için uzaydan görüntü siteleri: Google, Yahoo, Microsoft