Haliç (coğrafya)

Başlığın diğer anlamları için Haliç (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Haliç, deniz ve nehir sularının karıştığı girintili kıyı biçimi.

Tanımı

Gelgit olayının belirgin olduğu yerlerde, bu olaydan doğan akıntıların etki yaptığı kıyılarda akarsu ağızlarının huni biçiminde genişlemiş durumu^[1].

Özellikle gelgit olayının büyük ölçüde görüldüğü kıyılarda, akarsuların ağızlarında oluşan huni biçiminde derin, az çok geniş ve uzun doğal suyolu.

Denizin karalar içinde kolları olup gel-git hareketleri ile akarsular burada karışarak haliç içinde akarlar.

Exe Nehri halici Nith Nehri halici Bir haliç ağzı Río de la Plata halici Amazon halici

Jeomorfolojiye Göre Sınıflama

Dağıldığı Nehir Vadileri

Nehirlerin genişlik ve derinlik oranı genellikle büyüktür. Görünen kama şeklikdeki iç kısmında genişlemesi ve derinlemesi denize doğrudur. Su derinliği nadiren 30 metreyi aşar. Bu tip haliç Örnekleri ABD'de orta atlantik sahili boyunca Hudson Nehri,Chesapeake Körfezi ve Delaware Bay olan körfez kıyıları boyunca Galveston ve Tampadır.^[2]

Lagün Tipi

Lagün tipi haliçlerin oluşumu kısmen okyanus sularıyla temas sağlayan sadece dar girişli haliçleri kapsar. Bunlar genellikle kıtalar, marjinal deniz kıylarının tektonik istikrarlı kıyıları boyunca yer alan hafif eğimli ovalar üzerinde gelişir. Teksas, ve Pamlico Ses, Kuzey Carolina nehir ağızlarında örnekleri Barnegat Bay, New Jersey vardır.

Fiyort Tipi

Fiyort tipi haliç buzullların oluşturduğu derin aşınmış vadiler oluşturur.Bunlar U-şekilli haliçlerdir. Genellikle dik yamaçlar kaya dipleri ve buzul hareketi tarafından oluşan sualtı eşikleri. fiyort tipi haliçler Alaska, Batı Washington eyaletindeki Puget Sound bölgesinde, British colombia, Doğu Kanada, Grönland, İzlanda, Yeni Zelanda ve Norveç kıyılarında bulunabilir.

Tektonik Nedenler

Faylanma, volkanlar ve heyelan yoluyla kara ve okyanus arasında bir yol oluştururlar. Holosen sırasında östatik deniz seviyesinin yükselişi haliç oluşumuna katkıda bulunmuştur. Sacremento ve San Joaquin nehirleri buna örnektir.^[3]

Haliçlerin İnsanlık Tarihine Etkisi

Haliçler öteden beri liman ve ticaret merkezi olarak önemli bir işlev görmüştür. En eski uygarlıkların bir bölümü Dicle ve Fırat nehirlerinin aşağı kesimi, Nil Deltası, Ganj Deltası ve Aşağı Huang Nehri vadisi gibi haliç bölgelerinde gelişmiştir. Uygarlıklar geliştikçe doğal olarak deniz limanları ana nehir sistemlerinin denize en yakın noktasında kurulmaya başladı. Böylece nehirler deniz yoluyla daha ucuz ve güvenli biçimde taşınan mallar uzak limanlara gönderilmek üzere gemilere yüklenebiliyordu. Haliçler üzerinde kurulmuş ve önemli ticaret merkezlerine dönüşmüş kentler arasında İstanbul (Haliç), Londra (Thames Nehri), New York(Hudson Nehri),Montreal(St. Lawrence Nehri), Hamburg (Elbe Nehri) ve Bordeaux (Gironde Halici) sayılabilir.

Deniz yaşamı için etkileri

Haliçler, büyük verimlilikle çok sayıda organizma için yaşam alanı sağlar. Haliçler birçok balık türü için dünya konumlarına bağlı olarak yaşam alanı sağlar. Örneğin somon ve deniz alabalığı gibi. Ayrıca göçmen kuş popülasyonları, çamur çulluğu gibi türler de haliçlerden yararlanmaktadır. Haliç yaşamının iki ana sorunu tuzluluk değişimi ve çökelmedir. Birçok balık türü ve omurgasızlar için çeşitli yöntemlerle tuz konsantrasyonlarında ki kaymalar kontrollü veya uygun olmalıdır. Birçok canlı yırtıcılardan korumak için yuvasını, daha istikrarlı tortul ortamlara yapar. Bununla birlikte birçok bakteri yüksek oksijen ihtiyacının olduğu çökelti ortamlarının içinde bulunur.^[4] Fitoplankton nehir ağızlarında birincil üreticidirler. Fitoplankton su kütleleriyle ve giriş-çıkış gelgitleriyle hareket eder. Onların verimlilikleri büyük oranda suyun bulanıklığına bağlıdır. Ana fitoplankton mevcut diyatomlar ve dinoflagelatlar bu tortul ortamlarda bol miktarda bulunur. Bilinmesi gereken en önemli şey, haliçlerin bakteri dahil olmak üzere birçok organizma için birincil gıda kaynağı ve sedimantasyon yerleşim alanı olduğudur.^[5]

Galeri

• 
  Nith Nehir halici, İskoçya
• 
  Río de la Plata, Arjantin
• 
  Bulunan haliç ağız Darwin , Northern Territory , Avustralya
• 
  Bir haliç ağız Yachats River içinde Yachats, Oregon

Kaynakça

1. Doğanay,H., 2003. Coğrafya'ya Giriş Genel ve Fiziki Coğrafya. Aktif Yayın Evi, Erzurum.
2. Kunneke, J. T.; Palik, T. F. (1984). "Tampa Bay environmental atlas". U.S. Fish Wildl. Serv. Biol. Rep. 85 (15): 3. http://www.nwrc.usgs.gov/wdb/pub/others/85_15.pdf. Erişim tarihi: January 12, 2010. 
3. Kennish, M. J. (1986). Ecology of Estuaries. Volume I: Physical and Chemical Aspects. Boca Raton, FL: CRC Press. ISBN 0-8493-5892-2. 
4. Gillanders, Bronwyn M. (2003). "Evidence of connectivity between juvenile and adult habitats for mobile marine fauna: an important component of nurseries". Marine Ecology Progress Series.Davinson-Arnott, R., Introduction to Coastal Processes and Geomorphology
5. Jump up Gill, Jennifer A. (2001). "The buffer effect and large-scale population regulation in migratory birds". Nature 412 (6845): 436–438. doi:10.1038/35086568.