Hurri dili

Hurri dili
MÖ 2. binyılda Hurrice'nin dağılım alanı haritada yeşil renkli gösterilmiş.
Hurri dilinin yayılım alanı.
Bölge Anadolu, Mezopotamya
Etnik köken Hurriler
Ölü dil MÖ 2300-1000
Dil aileleri
İber-Kafkas dilleri

  • Hurri-Urartu dilleri

    • Hurri dili
Yazı sistemi Çivi yazısı
Dil kodları
ISO 639-3 xhu

Hurri dili (Hurrice veya Mitannice). MÖ III. ve II. Binyıılar arasında Anadolu ve Kuzey Mezopotamya’da hüküm süren Hurriler (veya Mitanniler) tarafından konuşulmuş bir dildir.

Dilin Keşfi ve İsimlendirilmesi

Hurrice’nin keşfi 1887 yılında Nil Vadisi’ndeki Amarna arşivinin bulunmasıyla başlamıştır. Burada Mitanni Kralı Tuşratta’nın III. Amonofis’e yazdığı 494 satırlık en uzun Hurrice metin bulunmuştur. Bu metin Hurri dilinin çözülmesinde anahtar bir rol oynamıştır. Mısır’ın Yeni Krallık döneminin başkentlerinden Amarna Arşivi’nde bulunan Sami olmayan bir dille yazılmış metinler ilk bulunduğunda, söz konusu dile Mitannice adı verildi. Daha sonra Hitit başkenti Boğazköy’de bulunan metinler olayın boyutunu daha anlaşılır kılmıştır. Söz konusu arşivlerde birçoğu edebi ve dinsel içerikli “Mitannice” metin bulunmuştur. Ancak Hititler bu dili Hurrice olarak adlandırmışlardır. [1] [2]

Hurri diline ait bulunan en eski belge Urkiş Kralı Tiş-ata’ya ait bir tablet olup tablette Nergal tapınağının yapımından bahsetmektedir. [3]

Dil Yapısı

Hurrice, Hint-Avrupa ve Semitik özellik göstermediği gibi ön eklerden oluşan Hattice’den de farklıdır. Hurrice’nin başlıca özelliği kelimelerin arkasına eklenen eklerle oluşturulması iken bilinen hiçbir sondan eklemeli dile benzememektedir. [4] [5] [6]

Dilin Genişlemesi ve Kullanımı

Bronz Çağında Hurriler'in yerleşim alanları haritada Pembe renkle gösterilen bölgeler.

M.Ö. II. binyılın başlarına tarihlenen Kayseri yakınlarındaki Kültepe’de gün ışığına çıkarılan Kaniš Karumu çivi yazılı arşivlerindeki belgelerde çok sayıda Hurri yer ve şahıs adları ile Hurri diline ilişkin sözcüklerin bulunması, bu dönemde Orta Anadolu’ya dek uzanan Hurri etkisini göstermektedir. Ayrıca Kaniš’te bulunan ve Kaniš Kralı’na yollanan mektubun göndericisi olan Mama Kralı Anum-Hirbi’nin adının Hurrice olduğu da kabul edilir. [7] [8] [9]

M.Ö. 17. yüzyılda Hitit Krallığı’nın kurulması ile birlikte başlayan Hititçe çivi yazılı belgelerde de Hurriler varlıklarını gösterirler. Hitit Krallığı kurulduktan sonra dış politikada ağırlık Anadolu’nun güneydoğusu ve Kuzey Suriye’ye verilmiş ve bu durum tüm Hitit tarihi boyunca devam etmiştir. M.Ö. II. binyılın ortalarında siyasal açıdan Hititlerin yönetimi altına giren Hurrice varlığını koruduğu gibi Hitit kültürünü derinden etkilemiştir. [10] [11] [12] [13]

Hurrice'nin günümüzde konuşulan dillere olan akrabalığını gösteren şema, (Kuzey Kafkas dilleri Soy Ağacı; Nikolayev & Starostin 1994).

Diğer Diller ve Medeniyetler Üzerindeki Etkisi

Hurriler dil, din, edebiyat, mitoloji, büyü, tıp gibi pek çok alanda Hitit kültürünü etkilemiş hatta yeniden şekil vermiştir. Üçüncü Arami Göçü’ne kadar Anadolu’nun güneydoğusunun baskın etnik unsuru Hurriler olsa da Hititler bölgeyi siyasi açıdan ele geçirince bölgeye yoğun bir Hitit ve Hatti nüfusu da gelmiştir. Özellikle büyük kentlerde asker ve yönetici olarak görev yapan Hitit nüfusu Ege Göçleri’nden sonra daha da artmıştır. II. Tuthalya döneminden sonra daha da hız kazanan Hurri – Hitit kültürel yakınlaşması imparatorluğun yıkılışına yakın birbirinden ayrılmaz bir bütün olmuştur. Hitit kralları Hurri tanrılarına tapıp Hurrice isimler aldığı gibi Hitit metinlerinin neredeyse tamamında Hurrice yer ve şahıs isimlerine de rastlanmıştır. [4] [14] [15]

İlgili okumalar

Kaynakça

  1. ↑ Kınal, Firüzan (1962) (Türkçe). Eski Anadolu Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. ISBN 9789751603531. https://books.google.com.tr/books?hl=tr&id=Iz_RAAAAMAAJ&focus=searchwithinvolume&q=hurrice.
  2. ↑ Alp, Sedat (2001) (Türkçe). Hitit Çağında Anadolu. Ankara: Tübitak Yayınları. ISBN 975403205X. https://books.google.com.tr/books?hl=tr&id=Up1tAAAAMAAJ&dq=Hitit+%C3%87a%C4%9F%C4%B1nda+Anadolu&focus=searchwithinvolume&q=Hurrice.
  3. ↑ Ünal, Ahmet; Serdar Girginer (2007) (Türkçe). Kilikya-Çukurova: İlk Çağlardan Osmanlılar Dönemi'ne Kadar Kilikya'da Tarihi Coğrafya, Tarih ve Arkeoloji. Homer Kitabevi. ISBN 9944483148. https://books.google.com.tr/books?hl=tr&id=NxtuAAAAMAAJ&dq=Kilikya-%C3%87ukurova%3A+%C4%B0lk+%C3%87a%C4%9Flardan+Osmanl%C4%B1lar+D%C3%B6nemi%27ne+Kadar+Kilikya%27da+Tarihi+Co%C4%9Frafya%2C+Tarih+ve+Arkeoloji&focus=searchwithinvolume&q=Hurrice.
  4. 1 2 Woodard, Roger D. (2008) (İngilizce). The Ancient Languages of Asia Minor. Cambridge University Press. ISBN 9780521684965. https://books.google.com.tr/books?id=J-f_jwCgmeUC&printsec=frontcover&dq=The+Ancient+Languages+of+Asia+Minor&hl=tr&sa=X&redir_esc=y#v=snippet&q=Hurrian%20Lang&f=false.
  5. ↑ Kuhrt, Amélie (1995) (İngilizce). The Ancient Near East, C. 3000-330 BC. Routledge Publishing. ISBN 9780415167635. https://books.google.com.tr/books?id=V_sfMzRPTgoC&printsec=frontcover&dq=The+Ancient+Near+East,+C.+3000-330+BC&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwj7j7v4t-vJAhWDVHIKHQsUBHgQ6AEIGzAA#v=onepage&q=Hurrian%20Language&f=false.
  6. ↑ Rosen, Arlene Miller (2007) (İngilizce). Civilizing Climate: Social Responses to Climate Change in the Ancient Near East. , Rowman Altamira Press. s. 44-51. ISBN 9780759104945. https://books.google.com.tr/books?id=GfVlnPhS6dwC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false.
  7. ↑ Balkan, Kemal (1957) (İngilizce). MLetter of King Anum-Hirbi of Mama to King Warshama of Kanish. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. ASIN B0007JMK8E. https://books.google.com.tr/books?hl=tr&id=l8BiAAAAMAAJ&dq=Letter+of+King+Anum-hirbi+of+Mama+to+King+Warshama+of+Kanish&focus=searchwithinvolume&q=Hurrian.
  8. ↑ Orlin, Lois Lawrence (2007) (İngilizce). Life and Thought in the Ancient Near East. University of Michigan Press. ISBN 9780472099924. https://books.google.com.tr/books?id=f6QWIxP-iscC&printsec=frontcover&dq=Life+and+Thought+in+the+Ancient+Near+East&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwjjt8iHvevJAhUkvnIKHR-GCfIQ6AEIGzAA#v=snippet&q=Hurrian%20Language&f=false.
  9. ↑ Burney, Charles (2004) (İngilizce). Historical Dictionary of the Hittites. Toronto: Scarecrow Press. s. 63. ISBN 9780810849365. https://books.google.com.tr/books?id=azPl5Jzv930C&printsec=frontcover&dq=Historical+Dictionary+of+the+Hittites&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwinot6gvuvJAhXL8HIKHbyGCJ0Q6AEIGzAA#v=onepage&q=Mama&f=false.
  10. ↑ Bryce, Trevor (1999) (İngilizce). The Kingdom of the Hittites. New York: Oxford University Press. ISBN 9780199240104. https://books.google.com.tr/books?id=Agg5-lpVI2MC&printsec=frontcover&dq=The+Kingdom+of+the+Hittites&hl=tr&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=Hurrian%20Language&f=false.
  11. ↑ Sicker, Martin (2000) (İngilizce). The Pre-Islamic Middle East. Londra: Greenwood Publishing. ISBN 9780275968908. https://books.google.com.tr/books?id=5MYFOWRZ8Z4C&printsec=frontcover&dq=The+Pre-Islamic+Middle+East&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwiz9K2qxuvJAhXC_HIKHRp7Cs8Q6wEIHDAA#v=onepage&q=Hurrian&f=false.
  12. ↑ Diakonoff, Igor Mikhailovich (1991) (İngilizce). Early Antiquity. Chicago, Londra: University of Chicago Press. ASIN B00DS27ES8. https://books.google.com.tr/books?id=JU8pegs94uoC&printsec=frontcover&dq=Early+Antiquity&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwjyp7uTx-vJAhVifHIKHZSVCrMQ6AEIIjAB#v=snippet&q=Hurrian&f=false.
  13. ↑ Owen, David I.; Martha A. Morrison (1995) (İngilizce). Studies on the Civilization and Culture of Nuzi and the Hurrians. Winona Lake: Eisenbrauns Publishing. ISBN 9780931464676. https://books.google.com.tr/books?id=8SYu_c7mu78C&pg=PR7&dq=Preface+Studies+on+the+Civilization+and+Culture+of+Nuzi+and+the+Hurrians&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwj0_dm3yOvJAhVHiiwKHfDFAL4Q6AEIGjAA#v=onepage&q=hurrian&f=false.
  14. ↑ Ünal, Ahmet (1998) (İngilizce). Hittite and Hurrian cuneiform tablets from Ortaköy (Çorum), central Turkey: with two excursuses on the "Man of the Storm God" and a full edition of KBo 23.27. İstanbul: Simurg Press. ISBN 9789757172130. https://books.google.com.tr/books?id=UrRjAAAAMAAJ&q=Hittite+and+Hurrian+cuneiform+tablets+from+Ortak%C3%B6y+(%C3%87orum),+central+Turkey:+with+two+excursuses+on+the+%22Man+of+the+Storm+God%22+and+a+full+edition+of+KBo+23.27&dq=Hittite+and+Hurrian+cuneiform+tablets+from+Ortak%C3%B6y+(%C3%87orum),+central+Turkey:+with+two+excursuses+on+the+%22Man+of+the+Storm+God%22+and+a+full+edition+of+KBo+23.27&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwiPuPScyuvJAhWMXCwKHSg7CK8Q6AEIHTAA.
  15. ↑ Droy, Rina; Shlomo Izre'el (1995) (İngilizce). Language and Culture in the Near East. New York, Köln: Brill Press. ISBN 9789004104570. https://books.google.com.tr/books?id=majtzzdiaEEC&printsec=frontcover&dq=Language+and+Culture+in+the+Near+East&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwiBkNiRy-vJAhWMWCwKHTlQBawQ6wEIHDAA#v=onepage&q=Hurrian&f=false.

Dış bağlantılar

This article is issued from Vikipedi - version of the 1/4/2017. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.