Aramice

Aramice
ܐܪܡܝܐ‎, ארמית Arāmît
Telaffuz	[arɑmiθ], [arɑmit], [ɑrɑmɑjɑ], [ɔrɔmɔjɔ]
Ana dili olanlar	Lübnan, İran, Irak, İsrail, Suriye, Osmanlı İmparatorluğu, Ürdün, Filistin
Bölge	Orta Doğu
Konuşan sayısı	550.000  (1994–1996)e17
Dil aileleri	Afro-Asyatik Semitik Merkezi Semitik Kuzeybatı Semitik Aramice
Yazı sistemi	Arami ebced, Suriye ebced, İbrani ebced, Sâbiî alfabesi, Arap ebced (yerel) ile birlikte Demotik[1] ve Çin'de bulunan az sayıda yazıt[2]
Dil kodları
ISO 639-3	Variously: arc – İmparatorluk Aramicesi (MÖ 700–300) oar – Eski Aramice (MÖ 700 öncesi) aii – Yeni Asur Aramicesi aij – Lişanid Noşan amw – Yeni Batı Aramicesi bhn – Yeni Botan Aramicesi bjf – Barzani Yeni Yahudi Aramicesi cld – Yeni Keldani Aramicesi hrt – Hertevince huy – Hulaula jpa – Filistin Yahudileri Aramicesi kqd – Köy Sancak Süryani dili lhs – Süryanice lsd – Lişana Deni mid – Modern Sâbiî myz – Klasik Sâbiî sam – Samiri Aramicesi syc – Süryanice (klasik) syn – Senendec tmr – Babil Yahudileri Aramicesi trg – Lişan Didan tru – Turoyo xrm – Armazik (0–200 AD)
Dilbilimci listesi	arc
	oar
	myz
	xrm
	jpa
Linguasphere	12-AAA

Aramice ya da Aramca, Sami (Semitik) dil ailesinin Kuzey-Batı grubundan bir dil. Suriye ülkesinin eski adı olan Aram sözcüğüne izafeten adlandırılmıştır.^[3]

Aramice en eski kaynaklar M.Ö. 2. binyıl başlarında Suriye'de bulunmuştur. M.Ö. 1. binyıl başlarında Babil ve Asur ülkelerini içeren Mezopotamya'da Akkadca yerine egemen dil olarak benimsenmiş, M.Ö. 6. yüzyılda tüm Yakındoğu'da egemenlik kuran Pers (İran) İmparatorluğunun resmî yazışma dili olmuştur. Aynı dönemde Yahudiler tarafından İbranice yerine günlük konuşma ve yazı dili olarak kullanılmaya başlanmıştır. İsa'nın anadilidir. M.S. 7. yüzyılda İslamiyet'in yayılması ile de yerini Arapça'ya bırakmıştır. Günümüzde yaklaşık 2.000.000 kullanıcısı vardır.

Aramicenin Urfa lehçesinden türeyen ve MS 2. yüzyıldan itibaren Süryani alfabesi (Estrangelo) ile yazılan lehçesine Süryanice adı verilir.

Tarihçe

Süryanice-Aramice, tarihte birçok halk, din ve ülke tarafından konuşulmuş olduğundan sayısız lehçelere ayrılmış ve en şaşaalı dönemleri olan M.Ö. 300-M.S. 700'lü yıllar arasında Batı Avrupa'dan Uzak Doğu'ya kadar çok geniş bir coğrafyaya yayılma imkânı bulmuş bir dildir.

Lehçeleri

Arami Lehçeler, temel olarak Doğu ve Batı olmak üzere iki ana kola ayrılırlar. Bu ayrımın kabaca Fırat Nehri'nin batısı ve doğusu olduğu kabul edilir.

Batı Aramicesi

1. Eski Arami Dili: Bunlar Eski Arami yazısıyla yazılmış olan yazıtlar olup M.Ö. 800-750 yılları arasına tarihlenmektedirler. Suriye havalisinde kurulmuş olan küçük Arami prensliklerince kullanılmışlardır.
2. Eski Ahid Aramcası: Eski Ahid'in Danyal ve Esra bölümlerinin bir kısmı bu dilde yazılmıştır yaklaşık M.Ö. 167 yılına tarihlendirilmektedir.
3. Filistin Aramicesi: Üç kısma ayrılmaktadır:
   1. Filistin Yahudi Aramicesi: Tevrat'ın Aramice Tercümesi olan Onkelos ve Akilas Targumları (Aramice Çeviri) Filistin Yahudi Aramicesi'nin Yuda lehçesinde; Kudüs Talmudu'nun (Talmud Yeruşalmi) Gemara, Alaha ve Agada bölümleri ise, Filistin Yahudi Aramicesi'nin Galile lehçesinde yazılmışlardır.
   2. Filistin Hristiyan Aramicesi: Hristiyan Galile lehçesi İsa'nın ana diliydi.
   3. Sameyri (Şomronit) Aramicesi: Kudüs'deki Yahudi din bilgelerinin otoritesini kabul etmeyen farklı mezhepten Musevilerin dilidir, M.S. 4.yy'a tarihlenir lehçe olarak Filistin Yahudi Aramice'sinin Galile lehçesine yakındır.
4. Mısır Aramicesi: M.Ö. 5. yy'da Mısırda bulunan Yahudi asker kolonisinin kullandığı bir lehçeydi.
5. Nabati Aramicesi: Suriye ve Lübnan civarından Mısır, Anadolu ve Avrupa'ya kadar yayılmış ve Filistin Aramicesine benzeyen bir lehçe olup M.Ö. 1 yıldan itibaren 500 yıl kadar kullanılmıştır, farklı bir alfabesi olup harfler bitiştirilerek yazılmıştır bu özelliği ile harfleri bitişik yazılan ilk Sami alfabesi olarak tarihe geçmiştir.
6. Palmira (Tedmür) Aramicesi:Tedmürlü Arapların farklı alfabeleri ile yazılan ve MÖ. İlk yüzyıldan itibaren 300 yıl kadar kullanılan bir Arami lehçesidir Filistin Aramicesi'ne yakındır. Çok geniş coğrafyada bu alfabeyle yazılmış yazıtlar bulunmaktadır.
7. Çağdaş Batı Arami Lehçeleri : Bugün Şam ve Lübnan'ın birkaç köyünde birkaç bin kişi tarafından konuşulan tek Batı Aramicesidir.

Doğu Aramicesi

1. Eski Doğu Aramicesi: M.Ö. 9. yy. larda Akadca ile beraber kullanılmıştır daha sonra gelişerek M.Ö. 5. yy..da "İmparatorluk Aramicesi" ismini almıştır. Kuzeybatı Anadoluya kadar yayılmıştır.
2. Süryanice: Urfa ve Mardin bölgesinde bulunan Süryaniler 2. yy. da Hristiyanlığı kabul etmeleriyle Yunan kültürüyle de harmanlanıp güçlü ve zengin bir edebiyat meydana getirmişlerdir. En önemli eserler Kutsal Kitabın Peşitta adı verilen Süryanice çevirisidir. 431 Efes ve 451 Kadıköy Konsilleri ile farklı mezheplere bölünen Süryanilerin dil ve alfabeleri de Doğu ve Batı olmak üzere iki ayrı kola ayrılmışlardır.
   1. Batı Süryanicesi: Bizans'ın etkisinde kalan Monofizit İsa'nın Tek ve ayrılmaz bir Tabiatı olduğuna inananlar) Yakubiler, 680 yılında bunlardan ayrılan ve Monothelitizm'i benimseyen (İsa'nın tek tanrısal karakteri olmakla beraber insani iradesi'nin de olduğu görüş) daha sonra 1182 yılında Katolikliği benimseyen Lübnanlı Maruniler ve bugün Katolik olup, Bizans ayin biçimine göre ibadet eden Melkitler oluşturur.
   2. Doğu Süryanicesi, ise Diofizit (İsa'nın birbirinden bağımsız çift tabiatı olduğunu savunan görüş) Nesturiler (Asuriler olarak da bilinir) ve daha sonra bunlardan ayrılık Katolikliği benimseyen Keldaniler oluşturur. Nesturiler Doğu Aramicesi'ni Çin'e kadar taşımışlar ve yaymışlardır. Her iki grupta sesli harflerin okunuşları farklılıklar gösterir.
3. Harran Aramicesi: Milattan sonra 8. yy. da Urfa'nın güneyinde yaşayan pagan Harran Krallığının dilidir.
4. Miniha Aramicesi: Süryaniceye yakın bir lehçe olup Mardin civarında MS. 2. yy'da konuşulmuştur.
5. Babil Talmudu Aramicesi: MS. 4-6 yy. larda Babil Sürgünü'ndeki Yahudilerce oluşturulan Babil Talmudu'nun Aramicesidir Süryanice'ye yakın olan bu Lehçe'de daha sonra Yadudi din bilginleri birçok kitaplar yazmışlardır.
6. Mande Aramicesi: Zerdüşt, Musevi ve Hristiyan geleneklerinden oluşmuş bir din olan Sabi tarikatının konuştuğu lehçedir. Farklı bir alfabesi vardır lehçe olarak en fazla Babil Talmud'u aramicesine benzemekle beraber en az yıpranmış ve en arı Arami lehçesidir.
7. Çağdaş Doğu Arami Lehçeleri: Bugün Arapça'nın yayılmasıyla Aramice'nin Doğu Lehçelerini konuşanların sayıları gittikçe azalmıştır. Bunlardan ayakta kalanları.
   1. Hristiyan Çağdaş Doğu Arami Lehçeleri:
      1. Turoyo ܛܘܪܝܐ: Yakubi Süryanilerce Konuşulan Çağdaş Batı Süryani lehçesidir Midyat (Tur-Abdin) bölgesi ve İstanbul'da Suriye, [Lübnan] ve göçlerle bazı Avrupa Ülkelerinde, Amerika kıtasında ve Avustralya'da en az 800.000 kişi tarafından konuşulmaktadır.
      2. Mlahsö ܡܠܚܬܝܐ : Bu dili konuşan Trabzon da bir aile (6 kişi) tespit edilmiştir.Daha çok ve sade kelimeler vardır. Kelime yapısı bakımından Klasik Süryanice'ye Turoyo'dan daha yakındır.
      3. Surit ܣܘܪܬ (Aturaya ‏ܐܬܘܪܝܐ): Asuri Hristiyanlarınca konuşulan Çağdaş Doğu Süryani Lehçesidir. 210.000 kişi tarafından İran, Irak, Suriye, Türkiye, Kıbrıs, Ermenistan, Gürcistan, Azerbaycan, Lübnan Avrupa Ülkeleri, Amerika ve Kanada’da konuşulur.
      4. Yeni Doğu Keldanicesi (ܟܠܕܝܐ Kaldaya): Keldaniler tarafından kullanılan Çağdaş Doğu Süryani Lehçesidir. İran, Irak, Türkiye, Suriye, Lübnan Avrupa Ülkeleri, Amerika ve Kanada'da 806.000 kişi tarafından konuşulur. Bu dili konuşanlar ile Surit konuşanlar rahatlıkla anlaşabilirler.
      5. Hertevin (ܣܘܪܬ Sôreth): 1960'lı yıllara dek Siirt civarında yaşayan 1.000 kadar kişi tarafından konuşulan, Surit’e yakın bir lehçedir.
   2. Yahudi Çağdaş Doğu Arami Lehçeleri:
      1. Lişana Deni (לשנא דני): Çoğu İsrail’de olmak üzere, Irak ve Türkiye’de 8.000 kişi tarafından konuşulur, İbrani Alfabesiyle yazılır.
      2. Lişan Didan (לשן דידן): Çoğu İsrail’de olmak üzere, İran, Türkiye, Azerbaycan, Gürcistan’da 4000 kişi tarafından konuşulur, İbrani Alfabesiyle yazılır.
      3. Lişanid Noşan (לשניד נשן): Çoğu İsrail’de olmak üzere, Irak’ta 2.000 kişi tarafından konuşulur, İbrani Alfabesiyle yazılır.
      4. Hulaula: Bugün çoğu İsrail’de yaşayan, İran kökenli 10.000 kişi tarafından konuşulur, İbrani Alfabesiyle yazılır.

Alfabeler

Tarih boyunca farklı alfabeler ile yazılan Aramice, bugün Hristiyanlar tarafından Süryani alfabesi, Museviler tarafından ise İbrani alfabesi ile yazılmaktadır.

Kaynakça ve dipnotlar

1. The Aramaic Text in Demotic Script: The Liturgy of a New Year's Festival Imported from Bethel to Syene by Exiles from Rash – On JSTOR
2. Manichaean Aramaic in the Chinese Hymnscroll
3. Oxford İngilizce Sözlük, Aramaic

Ayrıca bakınız

• Süryaniler listesi
• Yahudi Aramicesi