Kıta felsefesi

Kıta felsefesi, Avrupa'daki 19. ve 20. yüzyıl felsefe geleneklerini tanımlamakta kullanılan terim.^[1][2] 20. yüzyılın ikinci yarısında anadili İngilizce olan filozoflar tarafından, analitik felsefenin dışında kalan görüş ve düşünceler için kullanılmaya başlanmıştır. Kıta felsefesi, şu akımları içinde barındırır: Alman idealizmi, fenomenoloji, varoluşçuluk (Kierkegaard ve Nietzsche'ninki gibi önceki düşüncelerle birlikte), yorumsama, yapısalcılık, postyapısalcı felsefe, Fransız feminizmi, Frankfurt Okulu'nun eleştirel teorisi ve Batı Marksizmi ile psikoanalitik teorinin ilgili alanları.^[3][4]

"Analitik felsefe" gibi, "Kıta felsefesi" teriminin de açık bir tanımı yoktur ve diğer felsefî görüşlerle oldukça az aile benzerliğine sahiptir. İngiliz filozof Simon Glendinning; bu terimin aslen betimlemeden ziyade, analitik felsefeciler tarafından reddedilen ve beğenilmeyen Batı felsefesi akımlarını işaret eden küçültücü bir fonksiyonu olduğunu öne sürmüştür.^[5]

Kavram

Yukarıda anlatılan anlamda "Kıta felsefesi" kavramı, geniş çapta ilk olarak İngilizce konuşan filozoflar tarafından 1970'li yıllarda; Fransa ve Almanya'da yayılan fenomenoloji, varoluşçuluk, yapısalcılık ve postyapısalcılığın ortak adı olarak üniversite kürsülerini tanımlamak için kullanıldı.^[6]

Diğer yandan yakın anlamıyla kullanılan kavram, John Stuart Mill'in Samuel Taylor Coleridge hakkında yazdığı; Kant felsefesinden etkilenen "Kıta felsefesi" ve "Kıta filozofları" düşüncesini, Jeremy Bentham'ın ve genel olarak 18. yüzyılın İngiliz deneyciliğiyle karşılaştırdığı yazıya, 1840 yılına dayandırılabilir.^[7] Bu kavram; Bertrand Russell ve George Edward Moore'nin mantıksal analiz kullanarak doğa bilimleri ile felsefe için sıkı bir ittifak vizyonu oluşturmalarıyla 20. yüzyılda önem kazandı. Geniş bir çevrece "analitik felsefe" olarak benimsenen bu gelenek, Britanya ve Amerika'da 1930'dan itibaren baskın duruma geldi. Russell ve Moore, Hegelcilik akımı ile yakın felsefî bağlantılarını reddederek, bunu kendi hareketlerinin ayırt edici özelliği haline getirdiler.^[8] 1945 yılındaki bu ayrım ile Russell, "Kıtasal ve İngiliz olarak ayırt edilebilinir iki farklı felsefe okulu" ortaya çıkardı.^[9]

1970'li yıllardan beri Amerika ve Britanya'daki pek çok filozof, Immanuel Kant ve sonrasındaki Kıta filozofları ile ilgilenmeye başladı ve çoğu Avrupa ülkesindeki felsefî gelenekler de benzer şekilde "analitik" akımın boyutlarıyla bir bütün olarak ele alındı. Fransa'da Jules Vuillemin, Vincent Descombes, Gilles Gaston Granger, François Recanati ve Pascal Engel gibi filozofların dahil olduğu analitik felsefe ilerlerken; benzer şekilde Birleşik Krallık, Kuzey Amerika, Avustralya'daki üniversitelerin felsefe bölümlerinde de kendini "Kıta filozofu" olarak tanımlayanlar bulunmaktadır.^[10] Bu nedenle "Kıta felsefesi", coğrafî bir ayrımdan ziyade bir felsefî gelenek ve etkiler dizesini tanımlamakta kullanılır.

Tarihçe

Daha dar anlamda Kıta felsefesi tarihinin Alman idealizmi ile başladığı düşünülür. Simon Critchley ve Robert C. Solomon ise Kıta felsefesinin kökenini bir dönem daha geriye, Jean-Jacques Rousseau'nun çalışmalarına dayandırır. Johann Gottlieb Fichte, Friedrich Schelling ve sonradan Hegel'in öncülüğünde Alman idealizmi; 1780 ve 90'lı yıllarda Immanuel Kant'ın çalışmalarından esinlenilerek ortaya konulmuş, romantizm düşüncesi ve Aydınlanma Çağı'nın devrimci politikaları ile sıkıca ilişkilendirildi. Yukarıda anılan merkezî figürlerin yanı sıra Friedrich Heinrich Jacobi, Gottlob Ernst Schulze, Karl Leonhard Reinhold ve Friedrich Daniel Ernst Schleiermacher'in de Alman idealizmine önemli katkıları oldu.

"Kıta felsefesi"nin geleneksel kökeninin pek çok bağlamda fenomenolojiye dayanması nedeniyle Edmund Husserl de, Kıta felsefesi için genel geçer bir figür olmanın yanı sıra analitik gelenek için de kabul edilmiş bir kişidir.^[11] Husserl'in ortaya koyduğu kavram olan noema (düşüncenin psikolojik olmayan özü), Gottlob Frege ile yazışmaları ve mantık doğasına yönelik yaptığı çalışmalar, analitik filozoflar arasında ilgi uyandırmaktadır.

José Guilherme Merquior, analitik felsefe ile kıta felsefesi arasındaki ayrımın ilk olarak; bilimsel farkındalığı ve sezgisinin yüksekliği ile varoluşçuluğa zemin hazırlayan Henri Bergson (1859-1941) tarafından açıklığa kavuşturulduğunu ileri sürdü: "Fransa'daki en saygın felsefî düşünce, (Anglo-Cermen analitik okullardan) çok farklı bir hâl aldı. Bütün bunun Henri Bergson ile başladığı söylenebilir."^[12]

1930'lu yıllarda Nasyonal sosyalizmin yükselişiyle; Almanya'daki Yahudi filozoflar ile Viyana Çevresi'nde ve Frankfurt Okulu'ndaki gibi liberal politika yanlısı filozofların çoğu, İngilizce konuşulan ülkelere kaçtı. Kalan filozofların, üniversitelerin idaresini ele alan Nazi yönetimini kabullenmeleri gerekti. Almanya'da kalarak en çok öne çıkan filozoflardan biri olan Martin Heidegger'in dahil olduğu diğer bir grup ise iktidara gelmesiyle nasyonal sosyalizmi benimsediler.^[13]

II. Dünya Savaşı'nın hem öncesinde, hem de sonrasında; Fransa'da Alman felsefesine ilgi büyüdü. Komünizme duyulmaya başlanan ilgi, Üçüncü Fransa Cumhuriyeti'nin yükseköğretim politika programlarında ilk defa yoğunca işlenen Marx ve Hegel ilgisine dönüştü. Aynı zamanda Husserl ve Heidegger'in fenomenolojik felsefesi de, Fransız felsefesindeki çeşitli farklı düşüncelerle sağladığı uyum nedeniyle gitgide etkili olmaya başladı. Fenomenolojinin bu popülerliğinin en büyük nedeni, kendi felsefesini varoluşçuluk olarak tanımlayan yazar ve filozof Jean-Paul Sartre'dir.

Karakteristik

Michael E. Rosen, Kıta felsefesinin karakteristiğindeki ortak konuları tanımlamıştır.^[14]

• Öncelikle Kıta filozofları, görüngüleri anlamanın tek ve en doğru yöntemi olarak doğa bilimlerini ele alan bilimciliği genellikle reddederler. Onlara göre bilim, "yaşantı öncesi ön-teorik bir alt katmana" ihtiyaç duyar ve bilimsel metotlar, bu bildirişimselliği tamamen anlamak için yeterli değildir.^[15]
• İkinci olarak Kıta felsefesi, bu bildirişimi genellikle bağlam, zaman ve mekan, dil, kültür veya tarih değişkenleriyle ele alır ve bu nedenle tarihselciliğe meyillidir. Kıta felsefesine göre felsefî bir argüman, tarihsel ortaya çıkışının metinsel ve bağlamsal boyutlardan ayrılamaz.^[16]
• Üçüncü olarak Kıta felsefesi; bilinçli insanın, muhtemel yaşantının bu bildirişimini değiştirebileceğini varsayar: "Eğer insan yaşantısı rastlantısal bir yaratılış ise o, başka şekillerde yeniden yaratılabilir."^[17] Bu nedenle Kıta filozofları, teori ile pratiğin bütünlüğü ve onların kişisel, ahlakî ve politik dönüşümleri ile ilgili felsefî sorgulamalara yönelirler. Bu eğilim, Marksist gelenekte kendini açıkça göstermektedir ("Filozoflar dünyayı sadece farklı biçimlerde yorumladılar, oysaki asıl mesele onu değiştirmek.") ve ayrıca varoluşçuluk ile postyapısalcı felsefenin odak noktasındadır.
• Kıta felsefesinin son karakteristik özelliği ise meta-felsefe vurgusudur. Doğa bilimlerinin gelişim ve başarısının sonucunda Kıta filozofları sıklıkla, felsefenin yöntem ve doğasını yeniden bulmaya çalıştılar.^[2] Bu durum, Alman idealizmi veya fenomenoloji gibi bazı akımlarda felsefenin ilk, temel, birincil bilim olduğu yönündeki geleneksel görüşün gözden geçirilmesi gerektiğini ortaya koyarken; yorumsama, eleştirel teori veya yapısalcılık gibi diğer akımlarda, felsefenin indirgenemez biçimde kültürel ve uygulamalı bir sahayı incelediği düşüncesini yarattı. Kierkegaard, Nietzsche ve sonradan Heidegger ile Derrida gibi Kıta filozofları ise felsefî herhangi bir anlayışın, önceden belirlenmiş hedeflerine tutarlı olarak ulaşıp ulaşamayacağı kuşkusu duydular.

Sonuç olarak yukarıda anılan konular; şartlarla sınırlandırılıp şekillendirilmiş bilgi, deney ve hakikatin en doğru biçimde, deneysel sorgulamadan ziyade felsefî düşünce ile anlaşılacağı fikrine dayanan Kant felsefesinden gelmektedir.^[18]

Son dönem Anglo-Amerikan gelişmeleri

20. yüzyılın başlarından 1960'lı yıllara kadar kıta filozofları, bir kısmı Nietzsche ve Heidegger'in Alman Yahudi öğrencilerinden oluşan, işkenceden dolayı ve II. Dünya Savaşı sonrasında Amerika Birleşik Devletleri'ne giden kıta filozoflarının varlığına rağmen yalnızca aralıklı olarak İngiliz ve Amerikan üniversitelerinde tartışıldı. Hannah Arendt, Leo Strauss, Theodor W. Adorno ve Walter Kaufmann, 1930'ların sonu ve 1940'ların başlarında gerçekleşen bu dalganın en bilinen isimleridir. Buna rağmen üniversitelerin felsefe bölümleri 1960'ların sonunda ve 1970'lerin başında kıta felsefesi dersleri açmışlardır. 1970 ve 80'lerde postmodernizmin yükselişiyle bazı İngiliz ve Amerikan filozoflar, kıta filozoflarının metot ve yargılarına daha belirgin biçimde karşı çıkmaya başladılar. Örneğin John Searle, "entelektüel zayıflığı" nedeniyle Derrida'nın yapısöküm düşüncesini eleştirdi.^[19] Sonrasında Cambridge Üniversitesi tarafından kendisine onursal unvan verilmesi de protesto edildi.^[20]

Ayrıca bakınız

• Analitik felsefe

Kaynakça

1. Critchley, Simon (2001) (İngilizce). Continental Philosophy: A Very Short Introduction. New York: Oxford University Press. ; S. 2
2. Leiter, Brian; Rosen, Michael (2007) (İngilizce). The Oxford Handbook of Continental Philosophy. New York: Oxford University Press. ; S. 4
3. Critchley; S. 13
4. Glendinning, Simon (2006) (İngilizce). The Ideo of Continental Philosophy: A Philosophical Chronicle. Edinburgh: Edinburgh University Press Ltd.. ; S. 58-65
5. Glendinning; S. 12
6. Critchley; S. 38
7. Mill, John Stuart (1950) (İngilizce). On Bentham and Coleridge. New York: Harper Torchbooks. ; S. 104, 133, 155
8. Russell, Bertrand (1959) (İngilizce). My Philosophical Development. Londra: Allen & Unwin. ; S. 62
9. Russell, Bertrand (1945) (İngilizce). A History of Western Philosophy. Londra: Simon & Schuster. ; S. 641, 643
10. Brogan, Walter; Risser, James (2000) (İngilizce). American Continental Philosophy: A Reader. Indiana University Press. 
11. Kenny, Anthony (2001) (İngilizce). The Oxford Illustrated History of Western Philosophy. New York: Oxford University Press. 
12. Merquior, José Guilherme (1987) (İngilizce). Foucault. Kaliforniya: University of California Press. 
13. Stone, Abraham D. (2005). "Heidegger and Carnap on the Overcoming of Metaphysics". University of California. 2 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150702033302/http://people.ucsc.edu:80/~abestone/papers/uberwindung.pdf. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2012. 
14. Rosen, Michael (1998). "Continental Philosophy from Hegel". Philosophy 2: Further through the Subject: 663-704. ; S. 665
15. Critchley; S. 115
16. Critchley; S. 57
17. Critchley; S. 64
18. Solomon, Robert C. (1988) (İngilizce). Continental Philosophy Since 1750: The Rise and Fall of the Self. New York: Oxford University Press. ; S. 6
19. Searle, John R. (27 Ekim 1983). "Word Turned Upside Down". New York Times Review of Books. 7 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150707215535/http://free--expression.blogspot.de/2007/10/john-searle-on-derrida.html. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2012. 
20. Smith, Barry (9 Mayıs 1992). "Open letter against Derrida receiving an honorary doctorate from Cambridge University". National University of Singapore. 13 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150713203617/https://courses.nus.edu.sg/course/elljwp/againstdsdegree.htm. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2012. 

Dış bağlantılar

• Rosen, Michael (1998). "Continental Philosophy from Hegel". Harvard University. 3 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160103190007/http://scholar.harvard.edu/michaelrosen/files/continental_philosophy_from_hegel.pdf. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2012.  (İngilizce)
• Stone, Abraham D. (2005). "Heidegger and Carnap on the Overcoming of Metaphysics". University of California. 2 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150702033302/http://people.ucsc.edu:80/~abestone/papers/uberwindung.pdf. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2012.  (İngilizce)