Teizm

Bu maddenin adı Teizm olup Deizm maddesi ile karıştırılmamalıdır. Eğer yanlış sayfada olduğunuzu düşünüyorsanız lütfen bir de Deizm sayfasına bakın.

Teizm ya da Tanrıcılık, en geniş tanımıylan sorumlu bir Tanrı betimlemesi içeren, bu Tanrı'nın çeşitli yollarla din gönderdiğini savunan öğretidir.^[1][2][3][4] Bu yaklaşıma göre Tanrı dünya ve insanlar ile sürekli ilişki içerisindedir. Bu görüşleri benimseyenlere Teist denir.

Terim, Yunanca "Tanrı" anlamına gelen theos kelimesinden türetilmiştir, ilk kez Ralph Cudworth tarafından kullanılmıştır.^[5]

Ayrımlar

Monoteizm

Monoteizm, sadece tek bir tanrı olduğu inancıdır. Bu inanışa göre tanrının bir ortağı ya da başka bir tanrı yoktur.^[6] Bazı modern monoteistik dinler Bahailik, İslam, Hristiyanlık, Yahudilik, Sihizm ve Ekankar'dır.

Politeizm

Politeizm, birden fazla tanrı olduğu inancıdır.^[7]

Panteizm ve Panenteizm

• Panteizm, her şeyi kapsayan içkin bir Tanrı ^[8] veya evrenin ya da doğanın Tanrı ile aynı olduğu görüşüdür.^[9]
• Panenteizm, panteizmde olduğu gibi evrenin kendisinin Tanrı olduğunu, evrensel panteist görüşten farklı olarak Tanrının evrene aşkın ve mutlak değişmez olduğu görüşüdür.

Bazıları bu iki kavram arasındaki farkı anlamsız bulurken diğerleri önemli bir nokta olarak görebilir. Panteizm veya panenteizm terimleri tek başlarına tektanrıcılık veya çoktanrıcılık ifade etmez. Bir öğreti panenteistik veya panteistik olsa dahi birden fazla Tanrıyı savunuyor ya da tam tersi tek bir Tanrının varlığını savunuyor olabilir.^[10][11]

Deizm

Deizm, evreni yaratan Tanrının sonradan insanlığa ve evrene müdahalede bulunmadığı inancıdır. Deizm doğaüstü olayları (örneğin kehanetleri, mucizeleri, vahiy vb.) reddeder. Bunun yerine dini inancın insan aklıyla ve doğal dünyaya dair gözlemler üzerine kurulması gerektiğini savunur.

• Polideizm: Deizmin politeistik formudur veya Politeizm'in deistik formudur. Bu inanışa göre evren birkaç Tanrı'nın kolektif yaratıcılığı sonucu yaratılmıştır. Bu tanrıların her biri evrenin bir parçasını yarattıktan sonra evren ile pratik anlamda ilgilenmeyi bırakmıştır.
• Pandeizm: Panteizm'in deistik formudur veya Deizm'in panteistik formudur.
• Panendeizm: Panenteizm'in deistik formudur veya Deizm'in panenteistik formudur.

Dipnotlar

1. Perspectives of reality: an introduction to the philosophy of Hinduism - Page 20, Jeaneane D. Fowler - 2002
2. The Oxford Dictionary of the Christian Church, Second Edition, OUP
3. The Oxford Dictionary of World Religions (1997).
4. Encyclopædia Britannica.
5. Halsey, William; Robert H. Blackburn, Sir Frank Francis (1969). Louis Shores. ed. Collier's Encyclopedia. 22 (20 bas.). Crowell-Collier Educational Corporation. s. 266–7. 
6. “Monotheism”, in Britannica, 15th ed. (1986), 8:266.
7. AskOxford: polytheism
8. Encyclopedia of Philosophy ed. Paul Edwards. New York: Macmillan and Free Press. 1967. s. 34. 
9. The New Oxford Dictionary Of English. Oxford: Clarendon Press. 1998. s. 1341. ISBN 0-19-861263-X. 
10. Panentheism, http://en.wikipedia.org/wiki/Panentheism, erişim tarihi: 12 Eylül 2013, "Panentheism (from Greek πᾶν (pân) "all"; ἐν (en) "in"; and θεός (theós) "God"; "all-in-God") is a belief system which posits that the divine (be it a monotheistic God, polytheistic gods, or an eternal cosmic animating force) interpenetrates every part of nature and timelessly extends beyond it." 
11. Pantheism and panentheism, http://en.wikipedia.org/wiki/Theism, erişim tarihi: 12 Eylül 2013, "Like Pantheism, the belief that the physical universe is joined to a god or gods. However, it also believes that a god or gods are greater than the material universe."