Karyalılar
| Anadolu tarihi | |||||||
| Bronz Çağı | |||||||
| Troya I-VIII yak. MÖ 3000 - MÖ 700 | |||||||
| Hattiler yak. MÖ 2500 - MÖ 2000/1700 | |||||||
| Akadlar yak. MÖ 2400 - MÖ 2150 | |||||||
| Luvi Krallığı / Luviler yak. MÖ 2300 - MÖ 1400 | |||||||
| Asurlar ticari koloniler yak. MÖ 1950 - MÖ 1750 | |||||||
| Akalar Krallığı (münakaşalı) yak. MÖ 1700 - MÖ 1300 | |||||||
| Kizzuvatna Krallığı yak. MÖ 1650 - MÖ 1450 | |||||||
| Hititler yak. MÖ 1680 - MÖ 1220 | |||||||
| Eski Krallık | |||||||
| Orta Krallık | |||||||
| Yeni Hitit Devleti | |||||||
| Likya / Likyalılar yak. MÖ 1450 - MÖ 350 | |||||||
| İyonya Gizli Anlaşması yak. MÖ 1300 - MÖ 700 | |||||||
| Neo-Hitit Kralları yak. MÖ 1200 - MÖ 800 | |||||||
| Frigya / Frigler yak. MÖ 1200 - MÖ 700 | |||||||
| Karya / Karyalılar yak. MÖ 1150 - MÖ 547 | |||||||
| Urartu yak. MÖ 859 - MÖ 595 / 585 | |||||||
| Demir Çağı' dan Klasik Antik dönem'e | |||||||
| Lidya / Lidyalılar yak. MÖ 685 - MÖ 547 | |||||||
| Persler'in Ahameniş İmparatorluğu yak. MÖ 559 - MÖ 331 | |||||||
| Makedonya İmparatorluğu MÖ 334 - MÖ 301 | |||||||
| Seleukos İmparatorluğu MÖ 305 - MÖ 64 | |||||||
| Pontus Hükümdarlığı MÖ 302 - MÖ 64 | |||||||
| Pergamon Krallığı-Attalos Hanedanı MÖ 283 - MÖ 133 | |||||||
| Ermeni Krallığı-Artaksiad Hanedanlığı MÖ 190 - MS 428 | |||||||
| Roma Cumhuriyeti MÖ 133 - MÖ 27 | |||||||
| Roma İmparatorluğu MÖ 27 - MS 330 | |||||||
| Orta çağlar | |||||||
| Bizans İmparatorluğu 330 - 1453 | |||||||
| Anadolu Selçuklu Devleti 1077 - 1307 | |||||||
| Klikya Ermeni Krallığı 1078 - 1375 | |||||||
| Artuklu Beyliği 1101 - 1409 | |||||||
| Trabzon İmparatorluğu 1204 - 1461 | |||||||
| İznik İmparatorluğu 1204 - 1261 | |||||||
| İlhanlılar 1256 - 1355 | |||||||
| Osmanlı Devleti ve Türkiye | |||||||
| Osmanlı İmparatorluğu'nun doğuşu 1299 - 1453 | |||||||
| Osmanlı Devleti yükselme dönemi 1453 - 1683 | |||||||
| Osmanlı Devleti duraklama dönemi 1683 - 1827 | |||||||
| Osmanlı Devleti gerileme dönemi 1828 - 1908 | |||||||
| Osmanlı Devleti dağılma dönemi 1908 - 1922 | |||||||
| Türkiye 1923 - Günümüz | |||||||
Karyalılar MÖ 2. binyılın sonlarından itibaren güneybatı Anadolu'da varlıkları bilinen ve Karya uygarlığını kurmuş kavim. Başkentleri başlangıçta Mylasa'da (Milas) iken, MÖ 4. yüzyılda Mausolus tarafından Halikarnas'a (Bodrum) taşınmış, ancak Mylasa önemini korumuştur. Yaklaşık olarak Büyük Menderes Nehri ile Dalaman Çayı arasındaki bölgeye denk gelen yayılma alanlarında çok sayıda köy ve mezra türü yerleşimin bir araya gelerek oluşturduğu federasyonlar etrafında örgütlenmişlerdir.
Etnik özellikleri ve dini inançları
En önemli kült merkezlerinden biri olan ve Zeus adı ile anılmakta birlikte yerli özelliklere sahip tanrılarından biri olan Mylasa'daki "Karyalı Zeus"un tapınağına Karyalıların yanı sıra sadece kuzey komşuları Lidyalılar ve Misyalıların kabul edilmesi geleneğinin işaret ettiği, anılan halklarla akrabalık bağları bulunduğuna dayalı inançları MÖ 1. binyıl boyunca canlı kalmış, günümüz bulgularıyla da doğrulanır niteliktedir. Nitekim, Karyalılarla ilgili ilk tarihi kayıtlardan biri, Mylasalı Arselis adlı bir Karya beyinin MÖ 7. yüzyılın başlarında Kral Gyges'in Sard'daki Lidya tahtını ele geçirmesine yardım etmesi ile ilgilidir. Diğer öndegelen tanrıları arasında, Arselis'in Lidya'dan getirdiği çifte baltayı (labrys) taşıdığı tasvir edilen "Labrandalı Zeus" ve ana tapınağı yine Mylasa'da bulunan "Zeus Osogoa" (başlangıçta sadece "Osogoa") bulunmaktaydı.
Erken dönem tarihleri
Arselis ile ilgili anılan ilk kesin tarihi kaydın kısa bir süre öncesine kadar (MÖ 8. yüzyıl) sürdüğü varsayılan bir dönemde Karyalıların Ege Denizi'ne yayılmış bir deniz kavmi olduklarını düşündüren eski Yunan kaynaklarına dayalı bir anlatı geleneği de bulunmaktadır.[1] Daha da öncesinde Homeros'ta ise Karyalılar Truva Savaşı'nda Truvalıların müttefikleri arasında sayılmaktadır ve bölgeleri Milet (Balat) ve Mykale'yi (Dilek Yarımadası) de kapsayacak şekilde daha da kuzeye uzanır şekilde belirtilmektedir. Aynı dönemler Karya iç bölgeleri de yoğun ve özgün üretim tarzları ile arkeolojinin dikkatini çekmiştir.[2]
İleri dönemlerdeki tarihi aşamaları
Batı Anadolu sahil şeridine yönelik üç eski Yunan kolonizasyon dalgasının sonuncusunu ve en geç tarihlisini oluşturan Dorların kıyılarda koloniler kurmalarıyla Karyalılar iç bölgelerde egemenliklerini sürdürmüşler ve bu dönemde Mylasa, Alabanda (Çine), Alinda (Karpuzlu), Idrias (Eskihisar), Idyma (Akyaka), Garga (İncekemer), sonradan Afrodisias adını alacak mermercilik merkezi (Geyre) gibi gerçek anlamda Karya kentleri, yine Mylasa, Labranda, Kyramus, Hylimus gibi Karya kült merkezleri ortaya çıkmıştır. MÖ 7. ve 6. yıllarda Mernmnadlar hanedanının Lidya kralları Anadolu'nun önemli bir kısmı gibi Karya Dor kentlerini de ele geçirdiler. MÖ 546'da Lidyalıların Perslere yenilmesinden itibaren ise, Karyalılar da Pers İmparatorluğu'nun yönetimi altına girdiler. Karyalıların bölgelerinde Perslere karşı kaydadeğer direniş örnekleri sergiledikleri ve Atina merkezli olarak kurulan Attik Delos Birliği'ne bir süre üye oldukları anlaşılmaktadır. Mylasalı Hetakomnidler hanedanı ve özellikle de Mausolus döneminde fiilen bağımsız politikalar izlemişler, ancak Helenizmin iç bölgelere de nüfuz etmesi ve eski Yunanca'nın resmi dil olarak yerleşmesi de bu dönemde başlamış, Karya dili muhtemelen Milattan kısa bir süre öncesinde veya sonrasında tarihe karışmıştır. Karya ülkesi Büyük İskender'in generalleri tarafından kurulan devletler ve sonrasında Roma İmparatorluğu içindeki çekişmelerden en çok zarar gören bölgelerden biri olmuş, MÖ 27'de Augustus'un Roma İmparatorluğu'nu kurmasıyla refaha kavuşmuştur. Karyalılar Anadolu'da içlerinde çoktanrıcı inançların en uzun ömürlü kaldığı halklardan biri olarak da dikkati çekmiştir. I. Konstantin saltanatında Doğu Roma İmparatorluğu'nun Hıristiyanlık dinine geçmeye başlamasına kadar (4. yüzyıl) bu yeni din Karyalılar arasında fazla ilerleme kaydedemiştir. Bölge 13. yüzyıl ortalarından itibaren Menteşe Beyliği hakimiyetine geçmiştir.
Ayrıca bkz.
Dipnotlar
- ↑ Molly Miller (1971) (İngilizce). The Thalassocracies. State University of New York. Thucydides tarafından yazılan Peloponnesia Savaşı tarihinde, Delos adasının savaşı kazanan Atinalılar tarafından "arındırılması" (eski kalıntıların ortadan kaldırılması) esnasında adadaki mezarların yarısının Karya mezarları olduğunun görüldüğü belirtilmişse de, bu kayıt arkeolojik bulgularla henüz doğrulanabilmiş veya arkeologlarca genel anlamda kabul edilmiş değildir.
- ↑ Yasemin Polat (2009) (İngilizce). The Findings From A Late Geometric Period Grave Uncovered At Beçin. Anatolia Antiqua XVII, 133-150.
Kaynaklar
- George E. Bean (1971) (İngilizce). Turkey beyond the Maeander ISBN 0-87471-038-3. Frederick A. Praeger, Londra.
| ||||||
