Karya

Anadolu'daki Karya Bölgesi'nin konumu.

Anadolu tarihi

Bronz Çağı

Troya I-VIII yak. MÖ 3000 - MÖ 700

Hattiler yak. MÖ 2500 - MÖ 2000/1700

Akadlar yak. MÖ 2400 - MÖ 2150

Luvi Krallığı / Luviler yak. MÖ 2300 - MÖ 1400

Asurlar ticari koloniler yak. MÖ 1950 - MÖ 1750

Akalar Krallığı (münakaşalı) yak. MÖ 1700 - MÖ 1300

Kizzuvatna Krallığı yak. MÖ 1650 - MÖ 1450

Hititler yak. MÖ 1680 - MÖ 1220

Eski Krallık

Orta Krallık

Yeni Hitit Devleti

Likya / Likyalılar yak. MÖ 1450 - MÖ 350

İyonya Gizli Anlaşması yak. MÖ 1300 - MÖ 700

Neo-Hitit Kralları yak. MÖ 1200 - MÖ 800

Frigya / Frigler yak. MÖ 1200 - MÖ 700

Karya / Karyalılar yak. MÖ 1150 - MÖ 547

Urartu yak. MÖ 859 - MÖ 595 / 585

Demir Çağı' dan Klasik Antik dönem'e

Lidya / Lidyalılar yak. MÖ 685 - MÖ 547

Persler'in Ahameniş İmparatorluğu yak. MÖ 559 - MÖ 331

Makedonya İmparatorluğu MÖ 334 - MÖ 301

Seleukos İmparatorluğu MÖ 305 - MÖ 64

Pontus Hükümdarlığı MÖ 302 - MÖ 64

Pergamon Krallığı-Attalos Hanedanı MÖ 283 - MÖ 133

Ermeni Krallığı-Artaksiad Hanedanlığı MÖ 190 - MS 428

Roma Cumhuriyeti MÖ 133 - MÖ 27

Roma İmparatorluğu MÖ 27 - MS 330

Orta çağlar

Bizans İmparatorluğu 330 - 1453

Anadolu Selçuklu Devleti 1077 - 1307

Klikya Ermeni Krallığı 1078 - 1375

Artuklu Beyliği 1101 - 1409

Trabzon İmparatorluğu 1204 - 1461

İznik İmparatorluğu 1204 - 1261

İlhanlılar 1256 - 1355

Osmanlı Devleti ve Türkiye

Osmanlı İmparatorluğu'nun doğuşu 1299 - 1453

Osmanlı Devleti yükselme dönemi 1453 - 1683

Osmanlı Devleti duraklama dönemi 1683 - 1827

Osmanlı Devleti gerileme dönemi 1828 - 1908

Osmanlı Devleti dağılma dönemi 1908 - 1922

Türkiye 1923 - Günümüz

Karya veya Karia güneybatı Anadolu'da ana hatlarıyla günümüzdeki Büyük Menderes Nehri güneyi, Muğla ili kuzey kısımları ve içerideki bölgeye denk gelen coğrafyanın eski çağlardaki ismi. Bölgenin oluşumu eski Yunan kavimlerinin Anadolu'nun Ege kıyılarında koloniler kurmaya başlamalarından öncesine dayanmaktadır ve bir uygarlık düzeyi yaratmış olan Karyalıların Anadolu'nun bir yerli halkı olduğu konusunda tarihçiler arasındaki mutabakat genişlemektedir.

Karyalılar

Herodot'a göre, Karyalıların ismi efsanevi kurucu kralları Kar'dan türemiştir. Dilbilim araştırmaları Karya dilinin, komşu Lidya ve Likya ve daha kuzeydeki Misya dilleri gibi, Hititlerin ardılı Luvi dilinden türemiş yerli bir Anadolu dili olduğunun kanıtlarını ortaya koymuştur. Bizzat Karyalıların Anadolu'nun yerlileri olduğu inancını taşıdıkları yine Herodot tarafından belirtilmektedir.

Kökenleri

Homeros, İlyada Destanı'nda, sonradan bir İyonya kenti haline gelen Milet'in (Miletos; Balat) Troya Savaşları zamanında bir Karya kenti olduğunu belirtmektedir. Bizzat Karyalıların, Anadolu'nun daha eski bir halkı (Hint-Avrupa kavimleri öncesi) olan Lelegler ile henüz tabiatı tam olarak belirginleştirilememiş bir ilişkileri olduğuna dair işaretler bulunmaktadır. Karyalıların Ege Adalarına yayıldıkları ilk yüzyıllarında hakimiyetleri altına girmiş bir yerli halk olduğu düşünülen ve Yunanistan'ın en eski sakinleri olan Pelasgların ardılı olabilecek Lelegler hakkında Strabo, Karyalıların ve Leleglerin aralarında birbirlerini ayırt edemeyecek ölçüde karışmış olduklarını yazmaktadır. Buna göre eski Yunanların yayılmasıyla Karyalılar ve Lelegler bir arada Anadolu'ya çekilmişlerdir. Yine de, Leleglerin en azından bir kısmının uzun süre özgün bir kimlik taşıdıkları, Mausolus'un Halikarnas'ı başkent edindikten sonra çevredeki isimleri bilinen 8 Leleg yerleşiminin nüfusunu yeni başkentinde iskan etmiş olmasından anlaşılmaktadır. Ayrıca Karya ülkesi içinde, Likya sınırlarında yer alan Kaunos (Dalyan) şehrinin halkı, Girit adası ile ilişkili olması muhtemel özgün bir etnik kimliği Karya tarihi boyunca korumuştur.

Karya sözcüğü, Luvi dilinde "uç ülke, sarp ülke" anlamına gelen "karuwa" sözcüğünün eski Yunanca'ya geçmiş şeklidir.

Karyalılar, Homeros, Herodot ve Strabo'nun yanı sıra, Tevrat'ta ve Mısır hiyeroglif yazıtlarında da anılmaktadır. Bu dönemde özellikle paralı askerlik yaptıkları anlaşılmaktadır. Karya veya Karyalılar Hitit metinlerinde Karkiya, Babillilerce Karsa, Elami ve eski Pers dilinde Kurka olarak anılmaktadır.

Karya tarihi

Anadolu'da Karyalılar devrinde yaşayan diğer milletler.

Ünlü Karya anıtı:Halikarnas mozolesi.

Karya MÖ 11. yüzyıldan MÖ 545'e kadar bağımsızlığını muhafaza etti ve özellikle başlangıçta denizcilikle uğraştılar. Kıyılarda eski Yunan kolonilerinin kurulmaya başlamasından sonra da, iç bölgelerde Karya hakimiyeti ve kültürü devam etti.

MÖ 545 sonrasında Karya Pers İmparatorluğu'nun Karka satraplığı haline gelmiştir. Yerli hanedanın ve Pers satrapının yaşadığı en önemli şehri Halikarnas (Bodrum) olmuş, diğer önemli yerleşimleri arasında Mylasa (Milas), Latmus Heraclea'sı (günümüzde Bafa Gölü üzerindeki Kapıkırı köyü), Laodikeia (Denizli),Tabae - Kale, Mindos (Gümüşlük), ve Alabanda (Çine) yer almıştır. Bir Karya mermer ocağı olarak kurulmuş Afrodisias da, Karya bölgesinin MÖ 334'de Büyük İskender tarafından fethedilmesinden sonraki dönem sonrasında, önemini Bizans İmparatorluğu dönemine kadar sürdürmüş bir antik çağ merkezi haline gelmiştir. Tarihi kayıtların özellikle Pers işgalinden ve Perslerle eski Yunanlar arasındaki savaşların sürdüğü dönemde zenginleşmesi nedeniyle Karya tarihinin daha iyi bilinen dönemi MÖ 6. yüzyıl sonrasıdır. Bu dönemde ilki Halikarnas'da (Bodrum) hüküm sürmüş, ikincisi ise Mylasa (Milas) merkezli kurulduktan sonra Karya'nın bu en avantajlı liman kentine sonradan taşınmış iki hanedan öne çıktı. İdima'da (Akyaka) üçüncü bir hanedanın hüküm sürmüş olabileceğine dair ihtimaller öne sürülmektedir.

Karyalılar arasında Salamis Deniz Savaşı'na (MÖ 480) katılmış Artemisia I, Pers yönetimi altında askeri komutanlık yapmış Hecatomnus (MÖ 380 öncesi), sırasıyla Karya ülkesini yönetmiş oğulları mozolesi ile ünlü Mausolus (MÖ 377-353), Idrieus (MÖ 351-344) ve Pixodarus (MÖ 340-334) ve kızları II. Artemisia (MÖ 352-350) ve Ada (MÖ 344-340 ve Büyük İskender'in Karya'ya geldiği 334 sonrası) sayılabilir.

Roma İmparatorluğu döneminde ismini duyurmuş bir Karyalı da MS 49'dan itibaren birkaç olimpiyatta şampiyonluk elde eden boksör Melankomas olmuştur.

Ticari niteliği en yüksek incir meyvesi cinsinin beşiği ve merkezi Karya bölgesinde olduğundan, bu "düz incir"in (common fig) ismi, bugün halk arasında "Aydın inciri" denildiği gibi, botanik bilimine "Ficus carica" şeklinde geçmiştir.

Kaynakça

• George E. Bean (1971) (İngilizce). Turkey beyond the Maeander ISBN 0-87471-038-3. Frederick A. Praeger, Londra. 
• Charles Thomas Newton, Richard Popplewell Pullan (1863) (İngilizce). A History of Discoveries at Halicarnassus, Cnidus and Branchidæ. Day&Son, Londra.  - Tam metin