Latife Hanım

Latife Uşşaki
Türkiye Cumhurbaşkanı Eşi
Görev süresi 29 Ocak 1923 - 5 Ağustos 1925
Yerine gelen	Mevhibe İnönü
Kişisel bilgiler
Doğum	Latife Uşakizâde 17 Haziran 1898 İzmir, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm	12 Temmuz 1975 (77 yaşında) İstanbul, Türkiye
Yattığı yer	Edirnekapı Şehitliği
Eşi	Mustafa Kemal Atatürk (1923-1925)
Yaşadığı yer	Çankaya Köşkü
Bitirdiği okul	Paris Üniversitesi
Dini	İslam

Latife Uşşaki ya da nüfus kayıtlarına göre Latife Uşşaklı (17 Haziran 1898, İzmir - 12 Temmuz 1975, İstanbul), Mustafa Kemal Atatürk'ün eşidir. 29 Ocak 1923-5 Ağustos 1925 tarihleri arasında iki buçuk yıl Mustafa Kemal Atatürk ile evli kalmıştır.

Yaşam öyküsü

Latife Uşşaki, 17 Haziran 1898 yılında İzmir'de doğdu. İzmir’in tanınmış ailelerinden birine mensuptur. Uşak kökenli aile, önce "Helvacızade", İzmir'e göçünce de Uşakizade" olarak anılmıştır. Uşakizade Muammer Bey ile Adeviye Hanım'ın kızı olan Latife'nin Vecihe (1907-1992), İsmail (1902-1973), Münci (1910-1932), Ömer (1903-1938) ve Rukiye (1908-1970) adlarında 5 kardeşi vardı. Uşakizade Köşkü'nün bahçesinde bulunan"Camlı Köşk"te ilkokulu, İstanbul Arnavutköy Amerikan Kolejinde ortaokulu ve liseyi okudu. Paris'te Sorbonne Üniversitesi’nde siyaset ve hukuk okudu, Londra'da dil öğrenimi gördü. İngilizce, Fransızca, İspanyolca ve Almanca biliyordu. Sakarya Harbi'nin kazanılması üzerine, 3. sınıfta üniversite eğitimini yarıda bırakarak, Gazi Mustafa Kemal Paşa ve ordusunu karşılamaya İzmir'e döndü.

9 Eylül 1922'de, Türk ordusunun İzmir'e girişinin ardından, Başkumandana güvenli bir karargâh arayışındaki kurmayları, Gazi Mustafa Kemal Paşa'yı Göztepe'deki Uşakizade ailesinin köşküne götürdüler. Ailesi yurtdışında olan ve köşkte babaannesiyle birlikte kalan Latife Uşşaki 14 Eylül'den itibaren Gazi Mustafa Kemal Paşa'yı köşkte ağırladı. 16 gün süren ve 30 Eylül 1922 tarihinde sona eren bu misafirlikte köşk, "Mudanya Ateşkes Antlaşması" çalışmalarına sahne oldu. 17 Aralık 1922 tarihinde, Gazi Mustafa Kemal Paşa'nın annesi Zübeyde Hanım, sağlık sorunları nedeniyle ve Latife Hanım'ı da görmek amacıyla İzmir'e gitti. Uşakizade ailesine ait köşkte (günümüz Karşıyaka Belediyesi'ne ait Latife Hanım Anı Evi) 28 gün Latife Hanım'ın konuğu olan Zübeyde Hanım, 14 Ocak 1923 tarihinde vefat etti. 27 Ocak 1923 günü, Karşıyaka Osman Ferit Camii avlusundaki annesinin mezarına ziyarete gelen Gazi Mustafa Kemal Paşa, mezar başında annesinin çektiği eziyetleri uzun uzun anlatmış, sözlerini şöyle tamamlamıştır: "Annem benim yüzümden vefat etmiştir. Annem, Karşıyaka'nın kalbinde yatmaktadır."

Gazi ile Latife Hanım, 29 Ocak 1923 tarihinde, Muammer Bey’in Göztepe'deki Uşakizade Köşkü'nde dini nikâhla evlendiler. Nikâh bazı yönlerden dönemin âdetlerine uymuyordu. Yaygın uygulamada kadınlar dini nikâhta yer almazken, Latife Hanım dini nikahta bulundu. Mareşal Fevzi Çakmak ve Kâzım Karabekir Mustafa Kemal’in, Mustafa Abdülhalik Renda ile Salih Bozok ise Latife Uşşaki’nin tanıkları idi. Bu nikahta yaşanan ilkler, sekiz ay sonra Merkez Kadısı Hüseyin oğlu Ömer Fevzi tarafından belge haline getirilmiş ve tasdik edilmiştir.

Mustafa Kemal ve Latife Hanım Bursa ziyareti sırasında, 31 Ağustos 1924

Yeni devletin başkenti Ankara’ya gelerek Çankaya’da ilk Cumhurbaşkanlığı köşkü olarak kullanılan Kuleli Köşk (günümüzde Atatürk Müzesi olarak kullanılan bugünkü adıyla Eski Köşk)’te yaşadı. Eşinin isteği üzerine TBMM’deki oturumları izlemeye giden Latife Hanım, TBMM'ye giren ilk Türk kadını oldu. Pek çok yurt gezisinde eşine eşlik etti.^[1] Gazi Mustafa Kemal Paşa ile Latife Hanım’ın evliliği, 5 Ağustos 1925 günü sona erdi. Boşanma haberi, 12 Ağustos 1925 günü hükümet bildirisi ile duyuruldu.

Ölümüne kadar iki yıl yurt dışı'nda ve 48 yıl İstanbul'da yaşayan Latife Uşşaki evliliği ve eşi hakkında konuşmayı ya da yazmayı kesinlikle kabul etmedi, ikinci kuşak yakınlarına da aynı yönde vasiyette bulundu. 12 Temmuz 1975 tarihinde İstanbul'da 76 yaşındayken göğüs kanserinden hayatını kaybetti. Dönemin İstanbul valisi Namık Kemal Şentürk'ün gayretiyle kara, hava ve deniz birliklerinden oluşan bir şeref kıtasının katıldığı cenazesi Teşvikiye Camisi'nden kaldırıldı, Edirnekapı Şehitliği'ndeki aile mezarlığına defnedildi. Latife Uşşaki'nin anıları ve sakladığı kıymetli belgeler Türk Tarih Kurumu'nda saklanmaktadır.

Latife Uşşaki, 1923

Gazi Mustafa Kemal Paşa tarafından Latife Hanım'a yurt dışında rahatsız edilmemesi için, “Fatma Zehra Latife Uşaki” adıyla bir pasaport düzenlenmiştir. Latife Hanım "Uşaki" soyadını benimsemiş ve "Uşşaki" olarak bazı ithaf yazılarında da kullanmıştır. Anne ve babasının ve kardeşlerinin Edirnekapı'daki mezar taşlarında "Uşşaklı" yazarken, Latife Hanım'ın mezar taşında "Uşşaki" yazmaktadır. 1981 yılında Uşakizade Köşkü'nün İzmir Özel Türk Kolejine satışı sırasında alınan tapuda Latife Hanım dahil beş mirasçının soyadı "Uşşaklı"dır. Halid Ziya tarafı "Uşaklıgil" soyadını almıştır.

Uşakizade ailesinin Büyük İzmir yangını'nda yok olan 70 parça mülkünün olduğu bilinmektedir. Günümüzde ise Uşakizadelerden kalan İzmir'de üç köşk bulunmaktadır. Basmane Garının karşısında yer alan Latife Hanım'ın da doğduğu kışlık konak 200 yaşındadır. Restorasyona gereksinimi bulunan bu köşk hâlen ailenin mülkiyetindedir. Köşklerden yazlık olanı Göztepe'deki günümüzde İzmir Özel Türk Koleji kampüsü içinde yer alan "Uşakizade Köşkü", 15 Haziran 2001 tarihinden itibaren köşk-müze olarak hizmet vermektedir. Karşıyaka Belediyesi tarafından restore edilmiş olan Karşıyaka'daki ikinci köşk, “Latife Hanım Köşkü Anı Evi” (Zübeyde Hanım Anı Evi) olarak 9 Temmuz 2008 tarihinden itibaren müze olarak işlev görmektedir.

Latife Uşşaki hakkında yazılmış kitaplar

Adana Türk Ocağı'nın hatıra defterinde Latife Uşşaki'nin kendi el yazısıyla notu, 1923

• Gazi ve Latife - İsmet Bozdağ, Emre Yayınları, 1991.
• Mustafa Kemal'le 1000 Gün Latife Hanım'ın Atatürk'le Yaptığı Kısa Süren Evliliğin Öyküsü - Nezihe Araz, Dünya Yayıncılık, 2005.
• Latife Hanımın Sırları ve Türk Sosyetesi - Mehmet Barlas, Birey Yayıncılık, 2005.
• Latife Hanım - İpek Çalışlar, Doğan Kitap, 2006.
• Latife Hanım'ın Kağıtları - Fatih Bayhan, Pegasus Yayınları, 2007.
• Teyzem Latife - Fatih Bayhan, M. Sadık Öke, Pegasus Yayınları, 2011.
• Sen Latife Değil Latifsin - Nezihe Araz, Özgür Yayınları, 2002.
• Atatürk'ün Aşkı Latife - Fatih Bayhan, Paradoks Kitap, 2012.

"Uşakizade Köşkü ve Gazi Mustafa Kemal Paşa" Ahmet Gürel, İzmir Özel Türk Koleji Yayını, 2007.

Kaynak

• İpek Çalışlar (2006) (Türkçe). Latife Hanım 978-975-991-517-9. Doğan Kitap. 

Notlar

1. Adana'yı ziyaretinde, "Latife Mustafa Kemal" imzası ile Türk Ocağı binasının açılışında Hatıra Defteri'ne "Bu zengin topraklara, böyle münevver gençlere mâlik olan Türk Adana’nın Ocağı daima tütsün."" cümlesini yazmıştır. Hatıra Defterindeki notta 15 Mart 29 yazılıdır.

Dış bağlantılar

• "Latife Hanım, Mustafa Kemal’in başına gelmiş bir kaza değildi" (Türkçe). Hürriyet. 2008-9-13. 16 Kasım 2010 tarihinde Söyleşi: kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20101116175959/http://www.hurriyet.com.tr:80/pazar/4520371.asp?m=1&gid=69. 
• Uşakizade Köşkü Resmi Web Sitesi