Plüton

Plüton

14 Temmuz 2015 tarihinde New Horizons uzay aracı tarafından Plüton'nun 450.000 km uzağından gerçek rengine yakın resmi. (near-true-color)
Keşif
Keşfeden  Clyde Tombaugh
Tanımlamalar
Küçük gezegen kategorisi Cüce Gezegen(plütonumsu sınıfında adı anılmaktadır)
Yörünge Özellikleri
Dönem 15846
Enöte (Q) 49,305 032 87 AB
7.375.927.931 km
4.583.200.123 mil
Enberi (q) 29,658.340.67 AB
4.436.824.613 km
2.756.921.611 mil
Yörünge eğikliği (i) 17,141.75°°
Fiziksel özellikler
Kütle 1,305×10²² kg (0,002.1×Dünya)20
Yoğunluk 2,03 g/cm³
Yerçekimi 0,58 m/s²
Kurtulma hızı 1,2 km/s
Beyazlık (albedo) 0,49-0,66
Yüzey sıcaklığı ~44 K

Plüton, formal adı 134340 Pluto, Güneş Sistemi'nde bilinen en büyük ikinci cüce gezegen ve doğrudan Güneş'in etrafında dönen en büyük on birinci cisim. Önceleri gezegen olarak sınıflandırılmıştır. Plüton, birçok cismi barındıran Kuiper kuşağı'nın en belirgin üyelerinden biridir.

Plüton, diğer Kuiper kuşağı üyelerine benzer biçimde taş ve buzdan oluşmaktadır; ancak bu kuşaktaki gezegenlere nispeten oldukça küçüktür. Kütle ve hacim olarak Ay'ın yaklaşık olarak beşte biri kadardır. Plüton, eksenindeki eksantrik (dış merkezli) eğim sayesinde yörüngesinin yaklaşık olarak 1/6'lik bir kısmında Güneş'e Neptün'den daha yakındır.

Plüton, 1930'da keşfedildiğinden 2006 yılına kadar, Güneş Sistemi'nin dokuzuncu gezegeni olarak değerlendirilmiştir. 1970'li yıllardan sonra Güneş Sistemi'nin dışında bir cüce gezegen olan 2060 Chiron saptanana kadar küçük bir gezegen olarak düşünülen Plüton'u, gezegen olma statüsü tartışılmaya başlanmıştır. 20. yüzyılın sonları ve 21. yüzyılın başlarında Güneş Sistemi'nin dışında Plüton'a benzeyen birçok cisim tespit edilip 2005'te buna Plüton'dan yaklaşık %27 daha büyük olan Eris eklenmiştir.[1] 24 Ağustos 2006'da, Uluslararası Astronomi Birliği (IAU ya da UAB) Güneş Sistemi'nde bir gezegen olmanın koşullarını tanımlamıştır. Bu tanımlama sonrasında Plüton gezegenlikten çıkartılmış, Eris ve Ceres ile birlikte yeni bir küme olan "Cüce Gezegenler" diğer bir adıyla "Kuiper Kuşağı" sınıfına dahil edilmiştir.[2] Böylece Plüton yeniden sınıflandırılmış, küçük gezegenler dizinine eklenmiş ve astronomik adı yani numarası 134340 olarak değiştirilmiştir.[3][4] Plüton, bazı araştırmacılar tarafından hâlâ gezegen olarak onaylanmaktadır.[5]

Plüton'un en büyük uydusu Charon, Plüton'un yarısı büyüklüğündedir ve bazı bilim insanlarınca ikili uzay sisteminde gösterilir, çünkü yörüngesi başka bir ağırlık merkezinin içinde yer almaz.[6] IAU tarafından Plüton cüce gezegen sınıfına alınana dek geçen sürede, Charon, Plüton'un uydusu olarak kabul edilmiştir.[7] Plüton'un bilinen iki küçük uydusu daha vardır, bunlar Nix ve Hydra'dır. Bu uydular 2005'te saptanmıştır.[8] Ayrıca New Horizons uzay aracı Plüton'un Dağlarının 3.500 metre olduğunu bulmuştur ve uydunun içinde Plüton'u bulan kişinin külleri vardır. Bunun nedeni ise kişinin Plüton'a giden uydunun fırlatılışı göremeden önce ölmesidir.[9] Plüton

Keşfi

A young man in his mid-twenties, wearing glasses, a white shirt, tie and long trousers, stands in an open field, next to a Newtonian telescope resting on the ground and tilted towards the sky. The telescope is taller than him, and is about eight inches in diameter. His right hand is resting up on the barrel, and he looks slightly past the telescope, out to the left.
Clyde Tombaugh, Plüton'un kâşifi.

1840'da, klasik mekaniğin kullanılmasıyla, Urbain Le Verrier tarafından Uranüs'ün yörüngesindeki kuşkular analiz edildi ve henüz saptanmamış bir gezegen olan Neptün'ün konumu tahmin edildi.[10] 19. yüzyıldan sonra yapılan gözlemlerde, Uranüs'ün yörüngeleri üzerindeki kuramlar, Neptün'ün ayrı bir gezegen olarak kabul edilmesi konusunu tartışmaya açtı. 1894'de, varlıklı bir Bostonlı olan Percival Lowell, Lowell Gözlemevi'ni kurdu, Lowell'in 1894'te Flagstaff, Arizona'da başladığı astronomik arayışlar sonucunda, Neptün'ün gözlenmesi imkânlı hale geldi ve Neptün Lowell tarafından "X Gezegeni" olarak düşünüldü.[11] Ancak yeni bir X gezegeninin (bilinmeyen gezegen) varlığından daha şüphe ediliyordu. 1909'da, Lowell ve William H. Pickering böyle bir gezegen için çeşitli gök koordinatları önerdi.[12] Lowell'in 1916'daki ölümüne dek yapılan çalışmalardan bir sonuç alınamadı. 19 Mart 1915'te, Lowell Gözlemevi'nde Plüton'un iki fotoğrafının çekilmesine rağmen, bu yeni cisim fark edilemedi.[12][13]

Lowell'in ardından, Constance Lowell'in Percival'le on yıl süren miras hukuku mücadelesi nedeniyle, milyon dolarlık gözlemevi işleyemez duruma geldi. Özetle X Gezegeni 1929'a kadar aranamadı.[14] Bu tarihten sonra Vesto Melvin Slipher, Clyde Tombaugh'a Plüton'u saptama görevini verdi. Kansas'tan gelen Tombaugh, Lowell Gözlemevi'nde Slipher'in yaptığı çizimlerden etkilendi.[14]

Tombaugh iki hafta arayla çekilmiş fotoğraf çiftlerinde sistematik imajlama yoluyla, fotoğrafları karşılaştırarak, herhangi bir nesne değişikliği olup olmadığını araştırdı. Araştırmalarında bakış karşılaştırıcı kullanıyordu. Bu sistem levhaları hızla aşağı ve yukarı yönlerde değiştirerek değişiklikleri saptama metoduna göre işliyordu ve böylece fotoğraflar arasında konum ve görünüşü değişmiş olan herhangi bir nesnenin deviniminin sanal görüntüsü yaratılabiliyordu. 18 Şubat 1930'da Tombaugh, aynı yılın Ocak 23 ve 29'unda çektiği iki imaj arasında önemli bir görüntü devinimi olduğunu fark etti. 21 Ocak'ta çekilen çözünürlüğü iyi olmayan bir fotoğraf da bu yeni cismi onaylıyordu.[15] Daha sonra yapılan dikkatli gözlemler de bu yeni cismi onayladı ve 13 Mart 1930'da Harvard Kolej Gözlemevi Plüton'un saptandığını duyurdu.[12]

Bu keşif tüm dünyada yankı uyandırdı. Bu yeni cismi adlandırma hakkına sahip olan Lowell Gözlemevi'ne Atlas'tan Zymal'e kadar 1000'i aşkın isim önerisi geldi.[16] Tombaugh başka bir isim bulunup kalıplaşmadan, bu yeni cismin adlandırılması gerektiğini Slipher'e bildirdi.[16] Slipher önce Zeus adını teklif etti, ardından Percival ve son olarak da kendi ilk adı olan Constance'yi önerdi. Bu öneriler kabul görmedi.[17]

Plüton adı o dönemde on bir yaşında Oxfordlu bir öğrenci olan Venetia Burney (1918–2009) tarafından ortaya atıldı.[18] Venetia, gökbilimin yanı sıra klasik mitolojiyle de ilgileniyordu. Plüton'un da muhtemelen karanlık ve soğuk bir gök cismi olduğunu düşündüğü için bu yeni cisme klasik mitolojide yer altı dünyasının tanrısı olarak kabul edilen "Plüton" adını önerdi. Bu fikir Oxford Üniversitesi'nde eski bir kütüphaneci olan dedesi Falconer Madan ile yaptığı bir sohbet sırasında aklına gelmişti. Madan bu düşünceyi, Professor Herbert Hall Turner'e aktardı. Turner de bu düşünceyi ABD'deki meslektaşlarına aktardı.[19]

Cisim resmî olarak 24 Mart 1930'da kabul edildi.[20][21] Lowell Gözlemevi'nin her üyesine üç isimden oluşan küçük bir liste sunuldu ve bu listeden bir ismi seçmeleri istendi. İsim adayları Minerva (başka bir astroitin ismi olarak kabul edildi), Cronus (döneminde pek sevilmeyen bir astronom olan Thomas Jefferson Jackson See tarafından önerildiği için değer yitirdi) ve Plüton'du. Plüton oy birliğiyle seçildi.[22] Bu ad 1 Mayıs 1930'da duyuruldu. Bu duyurunun üzerine dedesi Madan, Venetia'ya 5 paund ödül verdi.[18]

Dönüş

Plüton'un dönüş çizelgesi.

Plüton'un yörüngesi görece dış merkezlidir. Tutulum düzlemiyle 17 derecelik bir açı yapar ve günberide 29,7 AB'den (Neptün'ün yörüngesi içinde) günötede 49,5 AB'ye kadar uzanır. Plüton kendi ekseni etrafında 6,39 dünya gününde döner.[23] Plüton'un ekseni Uranüs ile benzerlik gösterir, yörüngesel eğimi 120° kadardır. Bu yüzden Plüton'daki mevsimsel değişim uç noktalara ulaşır. Plüton'da gündönümlerinde yüzeyin dörtte biri aydınlıkken kalan kısım karanlıktır; dörtte üçü aydınlıkken ise dörtte biri karanlıktır. Gezegendeki bir yıl 248,3 dünya yılına karşılık gelir, yani Plüton'un Güneş'in etrafındaki dönüşü yaklaşık 248 Dünya yılı sürer.[24][25]

X Gezegeni ve Plüton'un gezegen olduğu düşüncesinin ortadan kalkması

Plüton'un küçük oluşu ve yörüngelerindeki çözümsüzlük; Lowell'in X Gezegeni düşüncesi üzerinde kuşkuların ortaya çıkmasına neden oldu. 20. yüzyıl boyunca Plüton'un kütlesi gözden geçirildi. 1978'de, Plüton'un uydusu olan Charon'un keşfiyle; Plüton'un kütlesinin ölçümü olası hale geldi. Plüton'un kütlesi Uranüs'ün yörüngelerindeki tutarsızlıklar nedeniyle net hesaplanamasa da; kabaca Dünya'nın %0.2 olarak kabul edildi. Sonraki dönemlerde, X Gezegeni üzerinde Robert Sutton Harrington tarafından önemli çalışmalar yapıldıysa da[26], bu araştırmalar başarısızlıkla sonuçlandı. 1992'de Myles Standish, Voyager 2'nin 1989'da Neptün'e yaptığı uçuşta elde ettiği bilgileri kullanarak, Uranüs'ün çekim gücünün Plüton'a etkisini saptadı ve bu bulgu Plüton'un kütlesinde %0,5'lik bir değişime gidilmesi gerektiğini gösterdi. Bu bilgiler, galaksi'de yeni bir X gezegeni olması gerektiği düşüncesini ortadan kaldırdı.[27] Bugüne geldiğimizde, önemli bilim insanlarının çoğu, "X Gezegeni"ni kabul etmemektedir. Bunun yanında, Lowell'in 1915'te konumlandırdığı X Gezegeni'nin verileri; bugün Plüton'un konumlandırılışı ile tutarlılık göstermekte olsa da; Ernest W. Brown bunun bir rastlantıdan ibaret olduğunu ortaya koymuştur.[28] Sonuç olarak, "X Gezegeni" Samanyolu Galaksisi'ndeki olması varsayılan dokuzuncu gezegeni ifade eder.[29] Plüton'un yörüngesinin Neptün'e tabii oluşu ve bu gezegenin diğer gezegenlere oranla oldukça küçük olması nedeniyle gezegen olarak görülmemesi; X Gezegeni fikrinin ortadan kalkmasına katkı sağlamıştır. Ayrıca Kuiper Kuşağı'nda 70.000'e yakın plütonsu gök cisminin bulunuşu da Plüton'u yalnızca Kuiper'in bir üyesi olarak görmek gerekliliğini doğurmuştur.[29] Hatta 2005'te keşfedilen Eris adlı cismin, Plüton'dan daha büyük olduğu sonucuna varılmıştır.[29] Tüm bunlardan sonra Plüton, 2006 Prag'da gerçekleştirilen Uluslararası Astronomi Birliği toplantısında gezegenlikten çıkarılmış ve cüce gezegen sınıfına koyulmuştur.[29] Plüton 2008'de alınan yeni bir kararla; bu sınıftan da alınarak Plütonumsu sınıfına yerleştirilmiştir.[30]

Fiziksel özellikler

Plüton'dan bir görünüm.

Plüton'un yörünge hızı 4.666 km/sn ve kütlesi 1.305×10²² kg'dir. Yüzey sıcaklığı yaklaşık -238°'dir.[31] Plüton'un yüzeyinin bu denli soğuk olmasının sonucunda; zaman zaman sahip olduğu ince atmosfer dahi buz tutar.[31]

Plüton'un görsel parlaklık basamağı ortalama 15.1 olup, günberide bu rakam 13.65 olur.[32][33] Plüton'u görüntülemek için yaklaşık 30 cm diyaframlı için teleskoplar kullanılır; çünkü açısal çapı yalnızca 0.11"'dir. Bugün bile, gelişkin teleskopların Plüton'un yüzey ayrıntılarını tam anlamıyla sunduğu söylenemez.

Plüton'dan alınan ilk görseller, 1980'li yıllardan sonra gerçekleşmiştir. Plüton'un büyük bir uydusu olan Charon'un keşfi, bu konudaki çalışmaların önünü açmıştır. Böylece Plüton-Charon sistemindeki tutulmalar sırasında, ortalama parlaklığın değişimi gözlenerek, analizler yapılmıştır. Plüton'da parlak bir ışın noktası yayılımı, tutulma sonrası oluşan karanlıktan daha büyük bir ışın farkı doğurur. Bilgisayarlarla yapılan gözlem işlemlerinin birçoğunda, ışın haritaları yaratılır ve bu yöntem sayesinde değişen parlaklık değerleri takip edilebilir.[34][35]

Günümüzde bilgisayar destekli uzay gözlemlerinin önemli bir bölümü, güncel olarak en yüksek görsel çözünürlük kalitesini sunan Hubble Uzay Teleskobu tarafından yapılmakta, bu sayede birçok ayrıntı önemli oranda görüntülenebilmektedir.[36] Bu haritalar, Hubble'nin çektiği görsellerden en uygun piksellerin seçilip, karmaşık bilgisayar işlemleriyle uyarlanmasıyla oluşturulmuştur. Plüton'un yüzeyi 1994 ve 2003-4 yılları arasında değişime uğramış; kuzey kutup bölgesi aydınlanıp, güney kutup bölgesi kararmıştır. Bunun yanında, Plüton'daki kırmızılık derecesi 2000-2002 arasında önemli ölçüde artmıştır. Bu değişimlerin kaynağının -bir yılı 248 dünya yılına denk gelen bir cisimdeki- mevsimsel değişimlere bağlı olduğu düşünülmektedir.[37] Plüton'un yörünge eğikliğinin ve yörüngesindeki dış merkezliliğin fazla oluşu; bu mevsimsel değişimin hızlanmasını sağlamıştır.[37]

Plüton üzerinde yapılan çalışmalar, cisim yüzeyinin yaklaşık %98'ini karbon monoksit ve metanın da eklenmesiyle, nitrojen buzlarının oluşturduğunu ortaya koymuştur.[38] Plüton'un Charon'a bakan yüzeyi daha çok buz haline gelmiş metan içerirken; diğer yüzü daha çok nitrojen ve karbon monoksit buzlarıyla kaplıdır.[39]

Yapı

Plüton yapı teorisi (2006)
1. Nitrojen buzulları
2. Buzullar
3. Kaya

Hubble Uzay Teleskobu ile yapılan gözlemler sonucunda, Plüton'un yoğunluğunun 1.8 ve 2.1 g/cm³ arasında değiştiği; yapısının %30-%50 arasında buz kütlelerinden, %50-%70 arasında ise kayalardan oluştuğu tahmin edilmektedir.[40] Radyoaktif minerallerin ısı sonucunda ayrışmasıyla kayalarının çözünmesi, buz kütlelerinin oluşmasını sağlamıştır. Bilim insanlarına göre Plüton'un iç yapısı farklılıklar göstermektedir. Kayalıklar, buz örtüsüyle çevrilmiş yoğun bir çekirdeğin etrafını sarmaktadır. Yani Plüton'da manto tabakası buzullardan oluşmaktadır. Yer kabuğunun merkezini oluşturan çekirdeğin çapıysa yaklaşık 1.700 km kadardır.[41] Plüton yüzeyindeki ısınımın devam etmesiyle, manto-çekirdek sınırında 100-180 kilometre kadar kalın; bir yeraltı okyanus tabakası oluşmuştur.[41][42]

Kütle

Plüton'un kütlesi 1.31×1022 kg'dır. Bu rakam Dünya'nın yaklaşık 0.24'ine tekabül eder[43]; ayrıca çapı 2,306 (+/- 20) km olan Plüton; bu değerde Ay'ın %66'sı kadardır. Plüton'un atmosferi; katı kütlenin küçüklüğünden dolayı kesin olarak tahmin edilememektedir.[44]

Önceleri astronomlar, Plüton'un X Gezegeni olduğunu varsaymıştır. Bunun bir sonucu olarak, başlangıçta Plüton'un kütlesi; Uranüs ve Neptün ile olan etkisi çerçevesinde hesaplanmaya çalışılmıştır. 1955'den başlayarak Plüton'un kütlesiyle ilgili çeşitli veriler ortaya koyulmuş; 1971'deki çalışmalarda Plüton'un kütlesinin kabaca Mars'tan daha küçük olduğu sonucuna varılmıştır.[45] Ayrıca 1976'da, Dale Cruikshank, Carl Pilcher ve David Morrison'un yaptıkları bir araştırmada, ilk kez Plüton'un yansıtabilirlik derecesini belirlemiştir. Bu da Plüton'un zemin sentezindeki metan buzu faktörünü ortaya çıkarmıştır. Bu, Plüton'un parlak bir gezegen olması anlamına gelmiş, bundan dolayı Plüton'un kütlesinin Dünya'nın kütlesinin %1'inden fazla olamayacağı anlaşılmıştır.[45] -Plüton'un yansıtabilirlik derecesi Dünya'nınkinden 1,3-2,0 kat daha büyüktür.[32]-

1978'de Plüton'un uydusu olan Charon'un gözlenmesiyle Kepler'in gezegensel hareket yasalarından yararlanılarak, Plüton-Charon sisteminin kütlesinin hesaplanması olanaklı hale gelmiştir. Böylece Charon'un kütleçekim etkisi hesaplanarak, Plüton'un gerçek kütlesi saptanmıştır. Charon'un keşfi uyarlamalı optik çalışmalarına da izin verdiğinden; Plüton'un gerçek çapının hesaplanmasında da önemli rol oynamıştır.[46]

Plüton, Güneş sistemi'ndeki yerbenzeri gezegenler dikkate alındığında küçük bir kütleye sahiptir. Hatta gezegenlere ait yedi uydudan da daha hafiftir. Kütlece Plüton'dan büyük olan uydular: Ganymede, Titan, Kalisto, İo, Ay, Europa ve Triton'dur. Plüton'un çapı bir cüce gezegen olan Ceres'ten yaklaşık 2 kat daha uzundur. Bu oran, iki cismin kütlesel orantısında da yaklaşık olarak geçerlidir. 2005'te keşfedilen bir cüce gezegen olan Eris'in mi, yoksa Plüton'un mu çapının daha büyük olduğu tartışmalı bir konu olmakla birlikte; kütlesel olarak Plüton'un Eris'ten bir miktar büyük olduğu saptanmıştır.[47]

Atmosfer

Sanal bir Plüton tasarımı.

Plüton'un atmosferi; yüzeyindeki buz kütlelerini oluşturan nitrojen, karbon monoksit ve metan gazlarıyla çevrilidir.[48] Plüton'un yüzey basıncı 6,5-24 μbar değerleri arasında değişmektedir.[49] Cismin yörüngesi; atmosferi üzerinde büyük bir etki yaratır. Bunun bir sonucu olarak, Plüton'un Güneş'e olan uzaklığı arttıkça, atmosferinde buz kütleleri oluşur; hatta oluşan bu kütleler yüzeye doğru düşer. Plüton Güneş'e yaklaştıkça, cismin katı yüzeyinin sıcaklığı artar. Böylece buzlar süblimleşmiş gazlar haline gelir. Yani sera etkisinin tersinde bir hareket oluşur ve yüzeydeki buharlaşma sonucu atmosferde yoğunluk meydana gelir. Oluşan süblimleşme sonucunda ise cismin yüzeyi soğur. Araştırmacılar, bu soğumayla Plüton'daki sıcaklığın 43 K (−230 °C) kadar olduğunu saptamıştır.[50]

Güçlü bir sera gazı olan metanın varlığıyla, Plüton atmosferinde oluşan sıcaklık terselmesi sonucunda; Plüton yüzeyinden 10 km yukarı çıkıldığında sıcaklık yaklaşık 36 K daha fazla ölçülür,[51] bununla birlikte cismin alt atmosferindeki metan yoğunluğu, üst atmosferinden daha fazladır.[51]

Uydular

Plüton sistem diyagramı: Plüton, Niks, Hidra ve Charon.

Plüton beş doğal uyduya sahiptir: ilk keşfedileni Charon 1978'de James W. Christy tarafından keşfedilmiştir. Diğer küçük uyduları olan Niks ve Hidra ise 2005'te saptanmıştır.[52] Ayrıca, Plüton-Charon sistemi Güneş Sistemi'nin birkaç ikili sisteminin en büyüğü olması bakımından dikkate değerdir. 2011 Temmuz'unda Hubble Uzay Teleskobu tarafından çapı 13 ile 34 km arasında olan Kerberos adında 4. uydu keşfedilmiştir. 7 Temmuz 2012'de Styx isimli 5. uydu da keşfedilmiştir. Çapı yaklaşık 10–25 km. arası olarak tespit edilmiştir.[53]

Plüton'un uyduları, diğer gözlemlenen sistemler göz önüne alındığında Plüton'a oldukça yakındır. Bu özelliğinden dolayı Plüton sistemi, araştırmacılar tarafından: "Son derece yoğun ve büyük ölçüde boş" bir sistem olarak nitelendirilir.[54]

Plüton sistemiyle Ay'ın karşılaştırılması.[55]
Ad Resim Saptanma
Yıl		 Çap
(km)		 Kütle
(kg)		 Yörünge yarıçapı (km)
(barisentrik)		 Yörünge dönümü (d)
Plüton
/ˈpluːtoʊ/ 1930 2,306
(66% Ay) 		13,050 ×1018
(18% Ay) 		2,040
(0.6% Ay)
Charon
/ˈʃærən/,
/ˈkɛərən/ 		1978 1,205
(35% Ay) 		1,520 ×1018
(2% Ay)		 17,530
(5% Ay) 		6.3872
(25% Ay)
Styx — 2012 10-25 ? ~47
Nix /ˈnɪks/ 2005 91 4 ×1017 48,708 24.856
Kerberos — 2011 13-34 ? ~59 32.1 ± 0.3
Hydra /ˈhaɪdrə/ 2005 114 8 ×1017 64,749 38.206

Niks ve Hidra'nın kütlesinde gözenekli/buzlu yoğunluk 1.0 g/cm3 olarak kabul edilmektedir.

Galeri

Plüton New Horizons tarafından çekilmiş görüntüleri (Siyah Beyaz)

New Horizons tarafından görüntülenmiş Plüton.
(Temmuz 9, 2015)

New Horizons tarafından görüntülenmiş Plüton.
(Temmuz 11, 2015)

New Horizons tarafından görüntülenmiş Plüton.
(Temmuz 11, 2015)

New Horizons tarafından görüntülenmiş Plüton.
(Temmuz 12, 2015)

New Horizons tarafından görüntülenmiş Plüton.
(Temmuz 13, 2015)
 
Norgay Montes (sol-üst), Hillary Montes (sol ufuk çizgisi), ve Sputnik Planum'un (sağ) görüntüsü.
Sputnik Plenum'un genişliğini gösteren yeni ufuklarının kürsel mozaik görüntüleri. (10 Eylül 2015'de yayınlandı.)
Plüton New Horizons tarafından çekilmiş görüntüleri (Renkli)

New Horizons tarafından görüntülenmiş Pluton
(Renkli; Temmuz 11, 2015)

New Horizons tarafından görüntülenmiş Pluton
(Renkli; Temmuz 13, 2015)
 

Videolar

Plüton Köprü Animasyonları (Temmuz 14, 2015)

(00:30; 18 Eylül 2015'de yayınlandı)
(00:50; 5 Aralık 2015'de yayınlandı)
Pluto Yeni ufuklar uzay aracının Plüton'da karşılaştığı yarım küre boyunca uzanan mozaik şerit. (Sessiz - 1080p 60fps)

Kaynakça

  1. ↑ "Astronomers Measure Mass of Largest Dwarf Planet". hubblesite. 2007. 25 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160325231359/http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2007/24/full/. Erişim tarihi: 2007-11-03.
  2. ↑ A. Akwagyiram (2005-08-02). "Farewell Pluto?". BBC News. 15 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20090215111840/http://news.bbc.co.uk:80/1/hi/magazine/4737647.stm. Erişim tarihi: 2006-03-05.
  3. ↑ T. B. Spahr (2006-09-07). "MPEC 2006-R19 : Editorial Notice". Minor Planet Center. 10 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20081010120050/http://cfa-www.harvard.edu/mpec/K06/K06R19.html. Erişim tarihi: 2006-09-07.
  4. ↑ "Pluto added to official "minor planet" list". NewScientist. 2006-09-07. 6 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20090106135228/http://www.newscientistspace.com/article/dn10028-pluto-added-to-official-minor-planet-list.html. Erişim tarihi: 2006-09-08.
  5. ↑ Richard Gray (2008-08-10). "Pluto should get back planet status, say astronomers". The Telegraph. 29 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20141029153901/http://www.telegraph.co.uk/science/science-news/3349184/Pluto-should-get-back-planet-status-say-astronomers.html. Erişim tarihi: 2008-08-09.
  6. ↑ C.B. Olkin, L.H. Wasserman, O.G. Franz (2003). "The mass ratio of Charon to Pluto from Hubble Space Telescope astrometry with the fine guidance sensors". Lowell Observatory 164: 254–259. DOI:10.1016/S0019-1035(03)00136-2. http://www.as.utexas.edu/~fritz/astrometry/Papers_in_pdf/%7BOlk03%7DPlutoCharon.pdf. Erişim tarihi: 2007-03-13.
  7. ↑ "Pluto and the Developing Landscape of Our Solar System" International Astronomical Union. 27 Ekim 2010 tarihinde erişilmiştir.
  8. ↑ B. Sicardy, W. Beisker et al. (2006). "Observing Two Pluto Stellar Approaches In 2006: Results On Pluto's Atmosphere And Detection Of Hydra". Bulletin of the American Astronomical Society 38: 542. Bibcode 2006DPS....38.3106S.
  9. ↑ Ian Ridpath (Aralık 1978). "Plüton gezegen mi değil mi?". Astronomi: 6–11. http://myweb.tiscali.co.uk/ianridpath/Pluto.pdf.
  10. ↑ Croswell, s. 43
  11. ↑ Tombaugh, C. W. (1946). "The Search for the Ninth Planet, Pluto". Astronomical Society of the Pacific Leaflets 5: 73–80. Bibcode 1946ASPL....5...73T.
  12. 1 2 3 W. G. Hoyt (1976). W. H. Pickering's Planetary Predictions and the Discovery of Pluto. 67 (4 bas.). Isis. s. 551–564.. DOI:10.1086/351668. http://www.jstor.org/pss/230561. Erişim tarihi: 2007-06-27.
  13. ↑ Mark Littman (1990). Planets Beyond: Discovering the Outer Solar System. Wiley. s. 70. ISBN 0-471-51053-X.
  14. 1 2 Croswell, p. 50
  15. ↑ Croswell p. 52
  16. 1 2 J. Rao (March 11, 2005). "Finding Pluto: Tough Task, Even 75 Years Later". SPACE.com. 23 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20100823150409/http://www.space.com:80/spacewatch/050311_pluto_guide.html. Erişim tarihi: 2006-09-08.
  17. ↑ "The Search Continues". Pluto: The Discovery of Planet X. B. Mager. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160303210547/http://www.discoveryofpluto.com/pluto05.html. Erişim tarihi: 2007-03-27.
  18. 1 2 P. Rincon (2006-01-13). "The girl who named a planet". Pluto: The Discovery of Planet X (BBC News). http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/4596246.stm. Erişim tarihi: 2007-04-12.
  19. ↑ K. M. Claxton. "The Planet 'Pluto'". Parents' Union School Diamond Jubilee Magazine, 1891–1951 (Ambleside: PUS, 1951), p. 30–32. 5 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130405021149/http://fredpratt.tripod.com/PR/pluto.html. Erişim tarihi: 2007-10-15.
  20. ↑ "The Trans-Neptunian Body: Decision to call it Pluto". The Times. May 27, 1930. s. 15.
  21. ↑ "Name Pluto Given to Body Believed to Be Planet X". The Associated Press. New York City: The New York Times. May 25, 1930. s. 1. ISSN 1556067. http://select.nytimes.com/gst/abstract.html?res=F60F14FC3D55147A93C7AB178ED85F448385F9&scp=1&sq=Name%20given%20to%20body%20planet%20X&st=cse.
  22. ↑ Croswell pp. 54–55
  23. ↑ Pluto and Charon: The Odd Couple. SpringerLink. 2007. s. 401–408. DOI:10.1007/978-1-4020-5544-7.
  24. ↑ "Güneş Sistemi Nedir, Gezegenler ve Uyduları Nelerdir?". 9 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150509164047/http://www.bilgiustam.com:80/gunes-sistemi-nedir-gezegenler-ve-uydulari-nelerdir/. Erişim tarihi: 2011-6-11.
  25. ↑ "Plüton". 3 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130103014637/http://cografyadunyasi.8m.net:80/gezegenler/pluton.htm. Erişim tarihi: 2011-6-11.
  26. ↑ P. K. Seidelmann and R. S. Harrington (1987). "Planet X—The current status". U. S. Naval Observatory. http://www.springerlink.com/content/r42h4u7232t724uq/. Erişim tarihi: 2007-11-04.
  27. ↑ Myles Standish (1992). "Planet X—No dynamical evidence in the optical observations". Astronomical Journal 105 (5): 200–2006. Bibcode 1993AJ....105.2000S. DOI:10.1086/116575.
  28. ↑ "History I: The Lowell Observatory in 20th century Astronomy". The Astronomical Society of the Pacific. 1994-06-28. 14 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160414051438/http://www.phys-astro.sonoma.edu/people/faculty/tenn/asphistory/1994.html. Erişim tarihi: 2006-03-05.
  29. 1 2 3 4 "Plüton artık neden bir gezegen değil?". 26 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160326104822/http://www.uzayveastronomi.com/2008/05/13/pluton-artik-neden-bir-gezegen-degil/. Erişim tarihi: 2011-6-12.
  30. ↑ "Plüton'a ne desek?". Tübitak. 18 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20110718122251/http://www.tubitak.gov.tr/sid/0/cid/10415/index.htm. Erişim tarihi: 2011-6-12.
  31. 1 2 "Gezegenlerin korkutan özellikleri ve dünya". http://video.mynet.com/tunceraltiparmak/gezegenlerin-korkutan-ozellikleri-ve-dunya/1138490/. Erişim tarihi: 2011-6-12.
  32. 1 2 D. R. Williams (Eylül 7, 2006). "Pluto Fact Sheet". NASA. 2 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160602025654/http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/plutofact.html. Erişim tarihi: 2007-03-24.
  33. ↑ "This month Pluto's apparent magnitude is m=14.1. Could we see it with an 11" reflector of focal length 3400 mm?". Singapore Science Centre. Kasım 11, 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20051111151435/http://www.science.edu.sg/ssc/detailed.jsp?artid=1950&type=6&root=6&parent=6&cat=66. Erişim tarihi: 2007-03-25.
  34. ↑ E. F. Young; R. P. Binzel; K. Crane (2000). "A Two-Color Map of Pluto Based on Mutual Event Lightcurves". AA(SwRI), AB(M.I.T.), AC (Boulder High School) 32: 1083. Bibcode 2000DPS....32.4601Y.
  35. ↑ Buie, M. W.; D. J. Tholen and K. Horne (1992). "Albedo maps of Pluto and Charon: Initial mutual event results.". Icarus 97: 221–227. http://www.boulder.swri.edu/~buie/biblio/pub015.html.
  36. ↑ Buie, Mark W.; W. M. Grundy, E. F. Young, L. A. Young, and S. A. Stern (2010). "Pluto and Charon with the Hubble Space Telescope: I. Resolving changes on Pluto's surface and a map for Charon". Astronomical Journal 139 (3): 1128–1143. Bibcode 2010AJ....139.1128B. DOI:10.1088/0004-6256/139/3/1128. http://www.boulder.swri.edu/~buie/biblio/pub073.html.
  37. 1 2 "New Hubble Maps of Pluto Show Surface Changes". News Release Number: STScI-2010-06. Eylül 4, 2010<!- – 01:00 PM (EST)-->. 15 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20100315220739/http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2010/06/full/. Erişim tarihi: 10 Şubat 2010.
  38. ↑ Tobias C. Owen, Ted L. Roush et al. (1993). "Surface Ices and the Atmospheric Composition of Pluto". Science 261 (5122): 745–748. Bibcode 1993Sci...261..745O. DOI:10.1126/science.261.5122.745. PMID 17757212.
  39. ↑ Alan Boyle (1999-02-11). "Pluto regains its place on the fringe". MSNBC. http://www.msnbc.msn.com/id/3077880/. Erişim tarihi: 2007-03-20.
  40. ↑ "Pluto". SolStation. 2006. 10 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160410204446/http://www.solstation.com/stars/pluto.htm. Erişim tarihi: 2007-03-28.
  41. 1 2 "Subsurface oceans and deep interiors of medium-sized outer planet satellites and large trans-neptunian objects". http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0019103506002016. Erişim tarihi: 2011-6-13.
  42. ↑ "The Inside Story". New Horizons. 2007. 16 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20080516222133/http://pluto.jhuapl.edu/science/everything_pluto/9_insideStory.html. Erişim tarihi: 2007-03-29.
  43. ↑ J. Davies (2001). "Beyond Pluto (extract)". Royal Observatory, Edinburgh. 29 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20081029161818/http://assets.cambridge.org/052180/0196/excerpt/0521800196_excerpt.pdf. Erişim tarihi: 2007-03-26.
  44. ↑ Young, Eliot F.; Young, L. A.; Buie, M.. Pluto's Radius. 39. s. 541. Bibcode 2007DPS....39.6205Y.
  45. 1 2 Croswell p. 57
  46. ↑ L. M. Close, W. J. Merline, D. J. Tholen, T. C. Owen, F. J. Roddier, C. Dumas, (2000). "Adaptive optics imaging of Pluto–Charon and the discovery of a moon around the Asteroid 45 Eugenia: the potential of adaptive optics in planetary astronomy". European Southern Observatory 4007: 787–795,. http://www.spie.org/scripts/abstract.pl?bibcode=2000SPIE.4007..787C. Erişim tarihi: 2007-03-26.
  47. ↑ Mike Brown (2010-11-22). "How big is Pluto, anyway?". Mike Brown's Planets. 31 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151031113712/http://www.mikebrownsplanets.com:80/2010/11/how-big-is-pluto-anyway.html. Erişim tarihi: 2010-11-23. (Franck Marchis, 2010-11-08'de)
  48. ↑ Ken Croswell (1992). "Nitrogen in Pluto's Atmosphere". 19 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160319063357/http://kencroswell.com/NitrogenInPlutosAtmosphere.html. Erişim tarihi: 2007-04-27.
  49. ↑ Lellouch, E.; Sicardy, B.; de Bergh, C.; Käufl, H. -U.; Kassi, S.; Campargue, A. (2009). "Pluto's lower atmosphere structure and methane abundance from high-resolution spectroscopy and stellar occultations". arΧiv: 0901.4882 [astro-ph.EP].
  50. ↑ T. Ker (2006). "Astronomers: Pluto colder than expected". Space.com (via CNN.com). http://www.cnn.com/2006/TECH/space/01/03/pluto.temp/index.html. Erişim tarihi: 2006-03-05.
  51. 1 2 E. Lellouch, B. Sicardy, C. de Bergh (2009). "Pluto's lower atmosphere structure and methane abundance from high-resolution spectroscopy and stellar occultations" (baskı). Astronomy & Astrophysics.
  52. ↑ Guy Gugliotta. "Possible New Moons for Pluto." Washington Post. 1 Kasım, 2005. 10 Ekim, 2006'da erişilmiştir.
  53. ↑ "Plüton’un Yeni Bir Uydusu Keşfedildi!". 3 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20120103213056/http://www.secretofuniverse.com:80/genel/plutonun-yeni-bir-uydusu-kesfedildi.html. Erişim tarihi: 2011-8-9.
  54. ↑ S.A. Stern et al. (2006). "Characteristics and Origin of the Quadruple System at Pluto". Nature 439 (7079): 946–948. arXiv:astro-ph/0512599. Bibcode 2006Natur.439..946S. DOI:10.1038/nature04548. PMID 16495992.
  55. ↑ Marc W. Buie, William M. Grundy, Eliot F. Young, Leslie A. Young, S. Alan Stern (2006). "Orbits and photometry of Pluto's satellites: Charon, S/2005 P1, and S/2005 P2". Astronomical Journal 132 (1): 290. arXiv:astro-ph/0512491. Bibcode 2006AJ....132..290B. DOI:10.1086/504422.
This article is issued from Vikipedi - version of the 12/17/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.