Rodezya

Rodezya
Rhodesia

←

1965–1979


Bayrak	Arma

Başkent

Salisbury

Yönetim

Anayasal monarşi (1970'e kadar) Parlamenter cumhuriyet

Cumhurbaşkanı

- 1970–1975

Clifford Dupont

- 1976–1978

John Wrathall

Başbakan

- 1965–1979

Ian Smith

Rodezya (İngilizce: Rhodesia, resmi adı (1970'ten sonra): Rodezya Cumhuriyeti), 1965'ten 1978'e kadar Afrika'nın güneyinde var olmuş eski devlet.

Tarih

Bölgede Cecil Rhodes tarafından 1889'da Britanya Güney Afrika Kumpanyası (British South Africa Company) kuruldu. Böylece İngiliz yönetimine giren bölge 1895'te Rodezya adı verilen toprakların bir parçası durumuna geldi. Britanya yönetimi sırasında gelen beyaz göçmenler sürekli olarak ülke içinde güç kazanmaya başladı. İngilizler gelişen ekonomiyi yeni bir pazarla besleme ve beyaz egemenliğini yayma açısından Güney Rodezya (bugün Zimbabve) ile Kuzey Rodezya'nın (bugün Zambia) birleştirilmesi için girişimlerde bulundu. Bu girişimler sonunda Britanya hükümeti Nyasaland'ı da (bugü Malavi) içine almak üzere 1953'te Rodezya ve Nyasaland Federasyonu'nun oluşturulmasını benimsedi.

Ama Güney Rodezya'nın egemenliğinden çekinen Kuzey Rodezya ve Nyasaland'daki Siyahlar, federasyona kesin olarak karşı çıktılar. Federasyon 1950'ler boyunca büyük ölçüde güneydeki beyaz nüfusun yararına bir politika izledi.

Siyahlar arasındaki huzursuzluğun artması sonucunda 1959'da, Nyasaland'daki milliyetçi hareketin önderliğinde yaygın eylemler baş gösterdi. Bunun üzerine olağanüstü durum ilan edilerek çok sayıda siyah tutuklandı. Ama bu gelişmeler İngiliz hükümetini, iktidarı siyah çoğunluğa devretmeye yöneltti. 1962 sonunda Nyasaland, Mart 1963'te de Kuzey Rodezya Federasyon'dan ayrıldılar. Federasyon 31 Aralık 1963'te ortadan kalktı. 6 Temmuz 1964'te Malavi, 24 Ekim 1964'te ise Zambia bağımsızlıklarını kazandılar. 1964'te Zambia adını alan Kuzey Rodezya'nın bağımsızlığıyla birlikte Rodezya adı artık, yalnızca eski Güney Rodezya'yı belirtmekteydi. Federasyonunun dağılması, beyaz azınlığın Güney Rodezya'da kasım 1965'te Rodezya Cumhuriyeti adıyla tek yanlı bağımsızlık ilan etmesine yol açtı.

1962'den beri iktidarda olan Rodezya Cephesi'nin lideri Ian Smith hükümeti, Kasım 1965'te tek yanlı bir kararla Rodezya adı verilen Britanya sömürgesinin bağımsızlığını ilan etti. Rodezya bağımsızlığını ilan ettiğinde, nüfusunun % 96'sını Siyah Afrikalıların ve ancak yüzde 3'ünü beyazların oluşturduğu bir ülkeydi. Böylece ülkenin Afrikalı insanı çok ufak bir beyaz azınlığın yönetimine girmiş oldu.^[1] Bağımsızlık koşulları olarak seçim yasasının Siyahlar yararına gözden geçirilip çoğunluk yönetimine geçilmesini, her türlü ırk ayrımının kaldırılmasını ve bu bağımsızlık ilanını hukuka aykırı bulan Britanya'nın, uluslararası baskılara karşın ırkçı beyaz yönetime karşı zora başvurmaktan kaçınıp, görüşmeler yoluyla sorunu çözme çabaları sonuçsuz kaldı. Bunun üzerine Birleşik Krallık Birleşmiş Milletler (BM) vâsıtasıyla ekonomik yaptırımlar uygulattı; Rodezya’ya gemiyle petrol ihrâcına ambargo koyuldu.^[2] BM de üyelerini yeni yönetimi tanımamaya çağırdı. Yaptırımların yol açtığı bazı sıkıntılara karşın, Rodezya ekonomisi Güney Afrika Cumhuriyeti, 1975'e kadar bir Portekiz sömürgesi olan Mozambik ve çokuluslu şirketlerin desteğiyle ayakta kalabildi. Uluslar Topluluğu'yla bütün bağları koparan Rodezya'da, Mart 1970'te yürürlüğe giren yeni anayasayla cumhuriyet ilan etti.

Seçim yasası oy vermeyi gelir vergisine bağladığından, Siyah çoğunluk yönetimde söz sahibi olamadı.

Bu arada 1972'den itibaren Zambia ve Mozambik'te üsler kuran Zimbabve Afrika Ulusal Birliği (Zimbabwe African National Union, ZANU) ve Zimbabve Afrika Halk Birliği (Zimbabwe African People's Union, ZAPU) etkili gerilla eylemleriyle Rodezya güvenlik kuvvetlerine saldırılar düzenlemeye başladı. Giderek güçlenen gerilla hareketi, Smith hükümetini halkoylamasına gitme yönündeki İngiliz önerisini kabul etmeye zorladı. Buna bağlı olarak baskıların gevşetilmesiyle 1971 sonlarında Piskopos Abel Muzorewa'nın önderlik ettiği Birleşik Afrika Ulusal Konseyi (UANC) adlı yeni bir Siyah örgütü ortaya çıktı. UANC'ın yürüttüğü kampanya sonucunda Mayıs 1972'de halkoylamasında yeni anayasa önerisi büyük çoğunlukla reddedildi.

İzleyen dönemde Güney Afrika Cumhuriyeti ve Batı ülkeleri, ırkçı beyaz yönetime karşı sert bir tutum takınmaya başladı. Komşu Siyah Afrika ülkelerinin de araya girmesiyle 1974'ten sonra Smith ile Siyah önderler arasında görüşme zemini yaratma çabaları boş çıktı. 1976'da Smith İngilizler'in çözüm planını, birkaç ay sonra ekonomik yaptırımların kaldırılması karşılığında genel oyla seçimler yapılmasını öngören Kissinger planını kabul etme pahasına reddetti. Aynı yıl, Beyaz azınlığın yönetimine son vermek için mücadele veren iki önemli direniş örgütü olan ZANU ve ZAPU, Yurtsever Cephe adı altında ittifak kurarak gerilla eylemlerini daha da şiddetlendirdi. Smith rejiminin acımasız misillemeleri binlerce kişinin ölümüne ve bir milyona yakın kişinin yersiz yurtsuz kalmasına yol açtı. Ağustos 1977'de yapılan seçimler, Smith'in Rodezya Cephesi'ne parlak bir zafer sağladı. 1978 yılına gelindiğinde, binlerce kişinin öldüğü çatışmalardan sonra, Rodezya kuvvetleri Mozambik ve Zambia'ya sığınan gerillalarla da mücadele etmek zorunda kaldı.

Sonunda Yurtsever Cephe'nin zaferini önlemek için Muzorewa'yla uzlaşarak Siyahları yönetime katmayı öngören "iç çözüm" gündeme geldi. 1978 Martında Ian Smith ile üç Siyah önder arasında varılan ve iktidarın aşamalarla siyahlara devredilmesini öngören "iç çözüm" gerillalar tarafından kabul edilmedi. Bu amaçla Nisan 1979'da yapılan ve ülkenin herkese oy hakkı tanındığı ilk genel seçimlerinin ardından Muzorewa, son beyaz başbakan Ian Smith'in ardından, kısa ömürlü olacak Zimbabve-Rodezya hükümetinin başbakanı oldu.^[3] Ancak Muzorewa'nın kurduğu Siyah ağırlıklı hükümet, gerçekte beyaz iktidarın temellerini koruyan bir politika izledi.

Yeni dönemde de süren gerilla savaşı ve Rodezya hükümetine olan uluslararası desteğin azalmasıyla hükümet görüşme masasına oturmaya razı oldu. Gerilla savaşı Londra'daki görüşmelerde İngilizlerin gözetiminde yeni bir seçim kararının alınmasıyla sona erdi. Rodezya sorununa toptan bir çözüm getirmek amacıyla Londra'da toplanan konferans 21 Aralık 1979'da Abel Muzorewa, Joshua Nkomo ve Robert Mugabe'nin antlaşmasıyla sonuçlandı. 12 Aralık'ta Britanya hükümeti Christopher Soames'i vali olarak atadı.

Robert Mugabe'nin partisi Zimbabve Afrika Ulusal Birliği - Vatansever Cephe (Zimbabwe African National Union - Patriotic Front, ZANU - PF) kazandığı Şubat 1980'deki seçimlerden sonra, 18 Nisan 1980'de Zimbabve Siyahlar yönetiminde bağımsızlığını ilan etti.

Kaynakça

↑ Oral Sander, Siyasi Tarih 1918-1994, İmge Kitabevi, 14. Baskı: Kasım 2005. ISBN 975-533-005-4.
↑ Afrika'da Varlık İçinde Yokluk
↑ Zimbabve'nin ilk siyahi başbakanı öldü

Britanya İmparatorluğu'nun ve Birleşik Krallık'ın bağlı bölgeleri

Günümüzde bağlı bölge

Eski bölge

* Günümüzde İngiliz Milletler Topluluğu bölgesi

Günümüzde İngiliz Milletler Topluluğu üyesi

Avrupa

1708–1757 Minorka 1713'ten beri Cebelitarık 1763–1782 Minorka 1798–1802 Minorka 1800–1813 Malta (protektora) 1813–1964 Malta (sömürge) 1807–1890 Helgoland 1809–1864 İyonya Adaları 1878–1960 Kıbrıs 1921–1937 Özgür İrlanda Devleti

Kuzey Amerika

17. yüzyıl ve öncesi			18. yüzyıl	19. ve 20. yüzyıllar
	1579 New Albion 1583–1907 Newfoundland 1605–1979 *Saint Lucia 1607–1776 Virginia 1619'dan beri Bermuda 1620–1691 Plymouth 1623–1883 Saint Kitts *(Saint Kitts ve Nevis) 1624–1966 *Barbados 1625–1650 Saint Croix 1627–1979 *Saint Vincent ve Grenadinler 1628–1883 Nevis *(Saint Kitts ve Nevis) 1629–1691 Massachusetts Koyu 1632–1776 Maryland 1632'den beri Montserrat 1632–1860 Antigua *(Antigua ve Barbuda) 1636–1776 Connecticut 1636–1776 Rhode Island 1637–1662 New Haven	1643–1860 Bay Islands 1650'den beri Anguilla 1655–1850 Mosquito Kıyısı(protektora) 1655–1962 *Jamaica 1663–1712 Carolina 1664–1776 New York 1665–1674 ve 1702–1776 New Jersey 1666'dan beri Britanya Virjin Adaları 1670'ten beri Cayman Adaları 1670–1973 *Bahamalar 1670–1870 Rupert's Land 1671–1816 Leeward Adaları 1674–1702 Doğu Jersey 1674–1702 Batı Jersey 1680–1776 New Hampshire 1681–1776 Pennsylvania 1686–1689 New England 1691–1776 Massachusetts	1701–1776 Delaware 1712–1776 Kuzey Carolina 1712–1776 Güney Carolina 1713–1867 Yeni İskoçya 1733–1776 Georgia 1754–1820 Cape Breton Adası 1762–1974 *Grenada 1763–1978 Dominika 1763–1873 Prens Edward Adası 1763–1791 Quebec 1763–1783 Doğu Florida 1763–1783 West Florida 1784–1867 New Brunswick 1791–1841 Aşağı Kanada 1791–1841 Yukarı Kanada 1799'dan beri Turks ve Caicos Adaları	1818–1846 Columbia Bölgesi/Oregon Country¹ 1833–1960 Windward Adaları 1833–1960 Leeward Adaları 1841–1867 Kanada Eyaleti 1849–1866 Vancouver Adası 1853–1863 Kraliçe Charlotte Adaları 1858–1866 Britanya Kolumbiyası 1859–1870 Kuzeybatı Toprakları 1860–1981 *Britanya Antigua ve Barbudası 1862–1863 Stickine Bölgesi 1866–1871 Britanya Kolumbiyası 1867–1931 *Kanada Dominyonu² 1871–1964 Britanya Hondurası (*Belize) 1882–1983 *Saint Kitts ve Nevis 1889–1962 Trinidad ve Tobago 1907–1949 Newfoundland³ 1958–1962 Batı Hint Adaları Federasyonu

¹Amerika Birleşik Devletleri ile birlikte hak iddiası mevcut.
²1931'de Kanada ve diğer İngiliz dominyonları, Westminster Statüsü aracılığıyla özyönetim kurdular.
³1934'te özerklik kazansa da 1949'da Kanada'ya katılana kadar hukuken dominyon olarak kaldı.

Güney Amerika

1631–1641 Providence Adası 1651–1667 Willoughbyland (Surinam) 1670–1688 Saint Andrew ve Providence Adaları⁴ 1831–1966 Britanya Guyanası (Guyana) 1833'ten beri Falkland Adaları⁵ 1908'den beri Güney Georgia ve Güney Sandwich Adaları⁵

⁴Günümüzde Kolombiya'nın departmanlarından biri. ⁵Nisan-Haziran 1982'deki Falkland Savaşı sırasında Arjantin tarafından işgal edildi.

Afrika

17. ve 18. yüzyıllar		19. yüzyıl		20. yüzyıl
	1658'den beri Saint Helena¹⁴ 1792–1961 Sierra Leone 1795–1803 Cape	1815'den beri Ascension Adası¹⁴ 1816'dan beri Tristan da Cunha¹⁴ 1806–1910 Cape 1807–1808 Madeira 1810–1968 Mauritius 1816–1965 Gambiya 1856–1910 Natal 1862–1906 Lagos 1868–1966 Basutoland (Lesotho) 1874–1957 Altın Sahili (Gana) 1882–1922 Mısır	1884–1900 Petrol Nehri/Nijer Koyu 1884–1966 Bechuanaland (Botsvana) 1884–1960 Britanya Somalisi 1887–1897 Zululand 1890–1962 Uganda 1890–1963 Zanzibar (Tanzanya) 1891–1964 Nyasaland (Malavi) 1891–1907 Orta Afrika 1893–1968 Svaziland 1895–1920 Doğu Afrika 1899–1956 İngiliz-Mısır Sudanı	1900–1914 Kuzey Nijerya 1900–1914 Güney Nijerya 1900–1910 Oranj Nehri Kolonisi 1900–1910 Transvaal Kolonisi 1903–1976 Seyşeller 1910–1931 Güney Afrika 1914–1960 Nijerya Kolonisi ve Protektorası (Nijerya) 1915–1931 Güneybatı Afrika (Namibya) 1919–1961 Britanya Kamerunu (Kamerun)⁶ 1920–1963 Kenya 1922–1961 Tanganika (Tanzanya)⁶ 1923–1965 Güney Rodezya (Zimbabve)⁷ 1924–1964 Kuzey Rodezya (Zambiya) 1979–1980 Güney Rodezya (Zimbabve)⁷

⁶Manda.
⁷Güney Rodezya 1965 yılında tek taraflı olarak bağımsızlığını ilan etti (Rodezya olarak) ve 1979'daki Lancaster House Anlaşmasına dek tanınmadı. Zimbabve, 1980'deki bağımsızlık ilanından 2003'teki ayrılışına dek İngiliz Milletler Topluluğu üyesiydi.

Asya

17. ve 18. yüzyıllar		19. yüzyıl		20. yüzyıl
	1685–1824 Bencoolen 1702–1705 Pulo Condore 1757–1947 Bengal (Batı Bengal [Hindistan] ve Bangladeş) 1762–1764 Manila ve Cavite 1781-1784 Padang (Endonezya) 1786–1946 Penang (Malezya) 1795–1948 Seylan (Sri Lanka) 1795-1819 Padang (Endonezya) 1796–1965 Maldivler	1812–1824 Banka (Sumatra) ve Billiton (Sumatra) 1819–1826 Britanya Malezyası (Batı Malezya ve Singapur) 1826–1946 Boğazlar Yerleşimleri (Malezya ve Singapur) 1839–1967 Aden Kolonisi 1839–1842 Afganistan 1841–1997 Hong Kong 1841–1946 Saravak Krallığı (Malezya) 1848–1946 Labuan (Malezya) 1858–1947 Britanya Hindistanı (Hindistan, Pakistan ve Bangladeş, Burma) 1874–1963 Britanya Borneosu (Doğu Malezya ve Brunei)	1879–1919 Afganistan (protektora) 1882–1963 Britanya Kuzey Borneosu (Malezya) 1885–1946 Federasyonlaşamamış Malay Devletleri 1888–1984 Brunei Sultanlığı 1891–1971 Maskat ve Umman 1892–1971 Ateşkes Devletleri 1895–1946 Malay Federe Devletleri 1898–1930 Veihai Garnizonu 1878–1960 Kıbrıs	1907–1949 Bhutan (protektora) 1918–1961 Kuveyt 1920–1932 Irak⁸ 1921–1946 Mavera-i Ürdün⁸ 1923–1948 Filistin⁸ 1945–1946 Güney Vietnam 1946–1963 Kuzey Borneo (Malezya) 1946–1963 Saravak (Malezya) 1946–1963 Singapur 1946–1948 Malay Birliği 1948–1957 Malay Federasyonu (Malezya) 1960'tan beri Ağrotur ve Dikelya (öncesinde Kıbrıs'ın parçasıydı) 1965'ten beri Britanya Hint Okyanusu Toprakları (öncesinde Mauritius ve Seyşellerin parçasıydı)

⁸Manda. Irak için kararlaştırılan manda yönetimi kurulmadı, İngiltere-Irak Antlaşması yürürlüğe girdi.

Okyanusya

18. ve 19. yüzyıllar			20. yüzyıl
	1788–1901 Yeni Güney Galler 1803–1901 Van Diemen's Land/Tazmanya 1807–1863 Auckland Adaları⁹ 1824–1980 Yeni Hebridler (Vanuatu) 1824–1901 Queensland 1829–1901 Swan River Kolonisi/Batı Avustralya 1836–1901 Güney Avustralya 1838'den beri Pitcairn Adaları	1841–1907 Yeni Zelanda Kolonisi 1851–1901 Victoria 1874–1970 Fiji¹⁰ 1877–1976 Britanya Batı Pasifik Bölgeleri 1884–1949 Papua Bölgesi 1888–1901 Rarotonga Krallığı/Cook Adaları Federasyonu⁹ 1889–1948 Birlik Adaları (Tokelau)⁹ 1892–1979 Gilbert ve Ellice Adaları¹¹ 1893–1978 Britanya Solomon Adaları¹²	1900–1970 Tonga (korunan devlet) 1900–1974 Niue⁹ 1901–1942 *İngiliz Milletler Topluluğu üyesi Avustralya 1907–1953 *Yeni Zelanda Dominyonu 1919–1942 ve 1945–1968 Nauru 1919–1949 Yeni Gine Bölgesi 1949–1975 Papua Yeni Gine Bölgesi¹³

⁹Günümüzde *Yeni Zelanda Bölgesi'nin bir parçası.
¹⁰Üyeliği askıya alındı.
¹¹Günümüzde Kiribati ve *Tuvalu.
¹²Günümüzde *Solomon Adaları.
¹³Günümüzde *Papua Yeni Gine.

Antarktika ve Güney Atlantik

1658'den beri Saint Helena¹⁴ 1815'ten beri Ascension Adası¹⁴ 1816'dan beri Tristan da Cunha¹⁴ 1908'den beri Britanya Antarktik Bölgesi 1841–1933 Avustralya Antarktik Bölgesi (Avustralya'ya bağlandı) 1841–1947 Ross Bölgesi (Yeni Zelanda Bölgesi'ne bağlandı)

¹⁴2009'dan bu yana Saint Helena, Ascension ve Tristan da Cunha bölgesinin bir parçası olan Ascension Adası (1922-) ve Tristan da Cunha (1938-) daha öncesinde Saint Helena bölgesine bağlı birer sömürgeydiler.

This article is issued from Vikipedi - version of the 12/12/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.