Ukrayna
| Ukrayna Україна
|
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| Marşı: Shche ne vmerla Ukraina "Ukrayna Henüz Ölmedi"  |
||||||
.svg.png) |
||||||
| Başkent ve yerleşim yeri |  Kiev50°27′K 30°30′D / 50.45°K 30.5°D | |||||
| Resmî diller | Ukraynaca | |||||
| Tanınan diller | ||||||
| Etnik gruplar (2001) |
|
|||||
| Hükûmet | Yarı başkanlık sistemli üniter anayasal cumhuriyet |
|||||
| • | Cumhurbaşkanı | Petro Poroşenko | ||||
| • | Başbakan | Vladimir Groysman | ||||
| Yasama organı | Verkhovna Rada | |||||
| Kuruluşu | ||||||
| • | Kiev Knezliği | 882 | ||||
| • | Galiçya-Volhinya Krallığı | 1199 | ||||
| • | Kazak Hetmanlığı | 17 Ağustos 1649 | ||||
| • | Ukrayna Halk Cumhuriyeti | 7 Kasım 1917 | ||||
| • | Batı Ukrayna Halk Cumhuriyeti | 1 Kasım 1918 | ||||
| • | Ukrayna SSC | 10 Mart 1919 | ||||
| • | Batı Ukrayna'nın Sovyet ilhakı | 15 Kasım 1939 | ||||
| • | Ukrayna bağımsızlık ilanı | 30 Haziran 1941 | ||||
| • | Soyvetler Birliği'nden bağımsızlık | 24 Ağustos 19911 | ||||
| Yüzölçümü | ||||||
| • | Toplam | 603,628 km2 (46.) 233,062 mil2 |
||||
| • | Su (%) | %7 | ||||
| Nüfus | ||||||
| • | 2013 tahmini | 44.573.205[2] (29.) | ||||
| • | 2001 sayımı | 48.457.102 | ||||
| • | Yoğunluk | 73,8/km2 (115.) 191/mil2 |
||||
| GSYH (SAGP) | 2013 tahmini | |||||
| • | Toplam | $337,360 milyar[3] (40.) | ||||
| • | Kişi başına | $7.422[3] (107.) | ||||
| GSYİH (düşük) | 2013 tahmini | |||||
| • | Toplam | $175,527 milyar[3] (52.) | ||||
| • | Kişi başına | $3.862[3] (108.) | ||||
| Gini (2010) | 25,6 Hata: Geçersiz Gini değeri |
|||||
| İGE (2012) |  0,740Hata: Geçersiz İGE değeri · 78. |
|||||
| Para birimi | Grivna (UAH) | |||||
| Zaman dilimi | Doğu Avrupa Zaman Dilimi (UTC+2[4]) | |||||
| • | Yaz (SU) | Doğu Avrupa Yaz Zaman Dilimi (UTC+3) | ||||
| Trafik akışı | sağ | |||||
| Telefon kodu | +380 | |||||
| ISO 3166 kodu | UKR | |||||
| Internet TLD | ||||||
| 1. | 1 Aralıkta bir bağımsızlık referandumu yapıldı, ardından 26 Aralık'ta Ukrayna'nın bağımsızlığı tamamlandı. Şimdiki anayasa 28 Haziran 1996'da kabul edildi. | |||||
Ukrayna (Ukraynaca: Україна, transliterasyon: Ukraina), Doğu Avrupa'da bir ülke.[5] 603.628 km2 yüz ölçümüyle tamamı Avrupa'da olan en geniş ülkedir.[6][7][8] Doğusunda ve kuzeydoğusunda Rusya, kuzeybatısında Beyaz Rusya, batısında Polonya, Slovakya ve Macaristan, güneybatısında Romanya ve Moldova ile kara sınırı vardır. Ayrıca güneyde Karadeniz ve Azak Denizi'ne kıyısı bulunmaktadır.
Ukrayna yasama, yürütme ve yargının ayrı olduğu, yarı başkanlık sistemi ile yönetilen bir üniter devlettir. Başkenti ve en büyük şehri Kiev'dir. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin dağılmasından bu yana Ukrayna, yedek ve yarı askerî güçler de hesaba katıldığında Rusya'nınkinin ardından Avrupa'daki en büyük ikinci silahlı kuvvetlere sahiptir.[9]
Tarihçe
Ukrayna adı, eski Slav dilinde "sınır ülkesi" anlamına gelmektedir ancak şimdi bilimsel çevrelerde başka görüşler de vardır. Eskiden Ukrayna’ya Rutenya (Rus, Русь) da denilmekteydi. Ukrayna, Slavlardan önce sırayla İskitler (Sakalar), Hunlar, Hazar Kağanlığı, Kıpçaklar, Peçenekler, Kumanlar, Oğuzlar ve Altınordu Devleti, Osmanlı Devleti tarafından kontrol edilmiştir. Günümüzde Ukrayna'nın başkenti olan Kiev, 9. yüzyılın ortalarına kadar Hazar Kağanlığı'nın bir parçasıydı. Peçenekler Kiev şehrine Türkçe ''Sambat'' adını vermişlerdi. 860 yılı civarında Viking kralı Rurik'in komutanları tarafından Hazar Kağanlığı'nın elinden alındı ve Kiev Knezliği'nin bir parçası oldu. 14. yüzyılda Ukrayna topraklarının doğu kısmı Kiev dahil Litvanya Grandüklüğü'nün eline geçti. Batı kısımlar ise Lehistan Krallığı'nın bir parçası haline geldi.
16. yüzyıl ortalarında Dinyeper Irmağı boylarındaki Zaporizya bölgesinde yaşayan bazı gruplar örgütlenerek devletimsi bir birlik oluşturdular. Kozak, Kosak, Cossack, Kossak, Kazak, Rus Kazakları olarak da adlandırılırlar.[10] Ukrayna ve Güney Rusya yerli halklarının karışımı ile 15. yüzyıl dolaylarında Don ve Dinyeper nehirleri civarında ortaya çıkan etnik topluluk.[11] Kazakların bugün Kazakistan'da yaşayan Türk topluluğuyla bir alakaları yoktur. Kazak sözcüğü eski Türkçede maceracı ve özgür insan anlamındadır.
Kendilerine Kazak adını veren bu savaşçı insanlar; Lehistan, Osmanlı Devleti ve Çarlık Rusya'sını talan ederek geçimlerini sağlıyorlardı. 1648 yılında Bohdan Khmelnytsky'nin önderliğindeki Kazaklar, Lehistan'a karşı büyük bir ayaklanma çıkardılar. Rusya'nın desteğiyle çıkarttıkları bu ayaklanmada başarılı olan Kazaklar Lehistan'dan özerklik kazanarak Zaporizya'da tarihteki ilk Ukrayna devleti olan Kazak Atamanlığı'nı kurdular. 17. yüzyılın ikinci yarısında bu bölge; Lehistan, Osmanlı Devleti ve Çarlık Rusya'sı arasında büyük çekişmelere sahne oldu ancak Lehistan ve Osmanlı Devleti'nin zayıflaması üzerine bu durumdan Rusya karlı çıktı. 18. yüzyılın sonunda Lehistan'ın parçalanması sonucu Rusya, Ukrayna'nın büyük bir bölümüne el koydu.
I. Dünya Savaşı'ndan sonra, 1919 yılında Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu. Bu cumhuriyet, 1922 yılında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'ne katıldı. II. Dünya Savaşı başladıktan sonra, 22 Haziran 1941 tarihinde Alman Wehrmacht birlikleri, Sovyetler Birliği'ne girdiler. İşgal döneminde, 5-8 milyon civarında Ukraynalı yaşamını kaybetti; 500 bin civarında Yahudi, Naziler tarafından öldürüldü.
Ukrayna'nın Sovyet dönemi tarihindeki en önemli olaylardan birisi de 26 Nisan 1986 tarihindeki Çernobil reaktör kazasıdır. Bu kazadan dolayı ortaya çıkan radyoaktif serpinti, 350.000 kişinin olay bölgesinden uzaklaştırılmasına neden oldu. 8 Aralık 1991'de Beyaz Rusya, Rusya ve Ukrayna ortak bir karar alarak Sovyetler Birliği'ni resmen ortadan kaldırmaya karar verdi. Bağımsız Devletler Topluluğu ilan edildi ve Ukrayna bağımsız bir ülke haline geldi. 2004 yılında, Ukrayna tartışmalı bir ülke başkanlığı seçimi yaşadı. Turuncu Devrim adı verilen protestolar sonucu seçimler yenilendi ve Viktor Yuşçenko devlet başkanı seçildi. 2014 yılının başında gerçekleşen halk ayaklanması sonucunda devlet başkanı Viktor Yanukoviç istifasını vermek zorunda kaldı. Bu iç karışıklar yüzünden ve Kırım'da yapılan referandum sonucunda Rusya Kırım'ı ilhak etti.
Coğrafya
603.628 km2 (233.062 mi2) yüz ölçümü ve 2.782 km (1.729 mi) kıyı şeridi ile Ukrayna, dünyadaki en geniş 46. ülkedir. Tamamı Avrupa'da olan en geniş ülke ve Avrupa'daki en geniş ikinci ülkedir (Rusya'nın Avrupa'daki bölümünden sonra).
Politika
İdari bölünüş
Ana madde: Ukrayna'nın idari birimleri
.svg.png){kind=small}
Ekonomi
Tüm SSCB devletlerinde olduğu gibi Ukrayna'da da ekonomi ve üretimin bütün sektörleri başta Rusya olmak üzere diğer Sovyet cumhuriyetlerine bağlıydı. 1991'de SSCB dağıldıktan sonra Ukrayna'da birçok fabrika ve işletme kalmıştı ancak yeni kurulan ülkeler derin ekonomik ve siyasal krizler yaşamakta oldukları için Sovyetler zamanındaki ilişkiler kesilmişti; bu nedenle işletmeler, fabrikalar çalışamıyordu. Yeni piyasa koşullarında ekonominin yeniden yaşama dönüştürülmesi ve canlandırılması yıllar aldı. Haksız özelleştirme sonucu SSCB'den kalan fabrikaların çoğu yeni oligarşinin temsilcilerine neredeyse bedava satılmıştı.
Şimdi Ukrayna'nın ekonomisi canlanmış durumda, çok iyi çalışmaktadır. Ukrayna'da maden kömürü rezervleri çoktur ancak yeni teknolojilerin yetersizliği nedeniyle maden kömürü çıkarımı pek gelişmiş değildir ve ocaklarda sık sık gaz patlamaları meydana gelmektedir. Başlıca ihracatlar, maden kömürü; büyük çaplı borular ve hurda demirdir. Ukrayna'nın tarımı gelişmiştir ancak AB ve WTI (DTÖ) engelleri yüzünden Ukrayna tarım ürünlerini fazla ihraç edememektedir. Doğal gaz konusunda Ukrayna, tüm Avrupa gibi Rusya'ya bağlıdır; petrol konusunda da Rusya'ya ve Asya ülkelerine bağımlılık söz konusudur. Ukrayna'da sıradan yurttaşların yaşam düzeyi orta; yoksul sayılabilen insanların sayısı, tüm nüfusun %0,7'si civarındadır. Aynı zamanda iktidarda bulunanlar (oligarşi) çok zenginlerdir. 2007-2008 başında enflasyon oranları yükselmiştir (2007 - %17; Ocak 2008 - % 2,9).Ukrayna'nın gelişmişlik oranı %87,3 tür. Son yıllarda sanayileşme ve teknoloji büyük bir artış göstermiştir. Sonuç olarak Ukrayna, Doğu Avrupa'nın 2. gelişmiş ülkesidir.
Demografi
Etnik gruplar
Eski zamanlarda Ukrayna'ya Rutenya da denmiştir. Bilimsel açıdan kabul edilen, en yaygın görüş; Ukraynalıların, Rusların ve Belorusların (Beyaz Rusların), tahminen 14-16. yüzyıllarda Doğu İslav kavimlerinden kaynaklanmış olmaları şeklindedir. Öte yandan, Sovyet kaynakları ve günümüz Rusya Federasyonu'nda kabul edilen kaynaklar, Ukraynalıların ve Belorusların Ruslardan geldiklerini söyler ancak 8-9. yüzyıllarda kurulan, merkezi çağdaş Ukrayna'nın başkenti Kiev'de bulunan ve sonradan Kiev Rus Devleti adı verilen devlette eski Slav kavimlerinin temsilcilerinin yaşadıkları bir gerçektir ve mevcut vakayinamelerde ulus olarak Rus, Ukraynalı adı geçmiyor.
Bu konuda, günümüz Ukrayna'sında yaygın kaynaklar aslında Rusların Ukraynalılardan kaynaklandığını iddia eder. Yaklaşık 14. yüzyıla kadar varlığını sürdüren eski Kiev Rus Devleti'nde yaşayan ulus, Ukraynalılarmış; Moğollar geldikten sonra Ukraynalıların çoğu, Kiev'i terk edip kuzeye doğru göç etmeye başlamış ve sonra, yeni bir devletin başkenti olacak Moskova adlı bir kenti kurmuş. Yeni devletin adı, Moskova Rus Devleti; sonra Rus Çarlığı, sonra da Rus İmparatorluğudur yani bu görüşe göre, günümüzde Moskova'da ve etrafında yaşayan ulus, Kiev'den gelen Ukrayna kökenli ulusmuş; Kiev'de ve Ukrayna'da günümüzde yaşamakta olan ulus ise Ukraynalı ve Moğol-Tatar karışımıymış, diye bir görüş de yaygındır. Ruslar, SSCB zamanında Ukraynalılara yoğun bir şekilde baskı yapmışlar; onlara Rus kültür ve dilini yoğun bir şekilde aşılamışlardır. Öyle ki, Ukraynalıların ayrı bir ulus olduğunu düşünenler hapse atılmış; baskı altına alınmıştır. Yoğun baskılar sonucu Ukraynalılar, ayrı bir ulus olduklarını ayrı bir dil konuştuklarını yıllarca kimseye anlatamamışlardır. Bağımsızlıktan sonra Ukrayna dili resmi dil olmuş, okullarda ve günlük yaşamda Ukrayna dili yoğun bir şekilde kullanılmaya başlamıştır.
2001 Ukrayna nüfus sayımında etnik dağılım, toplam sayılan 48.457.100 kişi üzerinden değil, yerleşik nüfus olan 48.241.000 kişi üzerinden yapılmıştır.[15]
| Region | 2001 Nüfusu (bin) | 2001 Nüfusu (%) | 1989 Nüfusu (%) | Değişim (%) |
|---|---|---|---|---|
| Ukraynalılar | 37541,7 | 77,8 | 72,7 | 100,3 |
| Ruslar | 8334,1 | 17,3 | 22,1 | 73,4 |
| Beyaz Ruslar | 275,8 | 0,6 | 0,9 | 62,7 |
| Moldovalılar | 258,6 | 0,5 | 0,6 | 79,7 |
| Kırım Tatarları | 248,2 | 0,5 | 0 | 530,0 |
| Bulgarlar | 204,6 | 0,4 | 0,5 | 87,5 |
| Macarlar | 156,6 | 0,3 | 0,4 | 96,0 |
| Romenler | 151,0 | 0,3 | 0,3 | 112,0 |
| Lehler | 144,1 | 0,3 | 0,4 | 65,8 |
| Yahudiler | 103,6 | 0,2 | 0,9 | 21,3 |
| Ermeniler | 99,9 | 0,2 | 0,1 | 180,0 |
| Yunanlar | 91,5 | 0,2 | 0,2 | 92,9 |
| Tatarlar (Kazan Tatarları) | 73,3 | 0,2 | 0,2 | 84,4 |
| Romenler | 47,6 | 0,1 | 0,1 | 99,3 |
| Azeriler | 45,2 | 0,1 | 0 | 122,2 |
| Gürcüler | 34,2 | 0,1 | 0 | 145,3 |
| Almanlar | 33,3 | 0,1 | 0,1 | 88,0 |
| Gagavuzlar | 31,9 | 0,1 | 0,1 | 99,9 |
| Other | 177,1 | 0,4 | 0,4 | 83,9 |
10 yılda bir yapılması planlanan nüfus sayımı her yıl ertelenmiş, sonunda Devlet İstatistik Hizmetleri tarafından 2016 yılında gerçekleştirilmesine karar verilmiştir.[16]
Kırım Tatarları
Kırım Tatarları ya da Kırım Tatar Türkleri, anayurtları Karadeniz'in kuzeyindeki Kırım Yarımadası olan ulustur. Ukrayna'nın ana Müslüman unsurunu teşkil ederler.Yoğun olarak Kırım, Özbekistan, Tuna Irmağı'nın Karadeniz'e döküldüğü bölge (Romanya ve Bulgaristan) ve Türkiye'de yaşarlar. Türkiye'de 2 milyondan fazla kişinin Kırım-Tatar kökenli olduğu tahmin edilmektedir.
Kırım Tatarları, II.Dünya Savaşında Ruslar tarafından Almanlarla iş birliği yaptıkları gerekçesiyle Kırım'dan Sibirya'ya ve Orta Asya'ya sürülmüşlerdir. Bu sürgünler esnasında binlerce Kırım Tatarı trenlerle Sibirya'ya giderken soğuk ve açlıktan yollarda ölmüştür; daha sonra Kırım'a dönmelerine izin verilmiştir. Bugün, Kırım Tatarları Kırım nüfusunun yaklaşık %13 kadarını meydana getirmektedirler ve zaman içinde sürgündeki Tatarlar da geri dönerek yoğunluğu arttırmaktadırlar.
Kültür
Ukrayna gelenekleri, ülkedeki yaygın din olan Hristiyanlık'tan etkilenmiştir.
Kaynakça
- ↑ "Law of Ukraine "On Principles of State Language Policy" (Current version — Revision from 01.02.2014)". Document 5029-17, Article 7: Regional or minority languages Ukraine, Paragraph 2. Zakon2.rada.gov.ua. 1 Şubat 2014. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160304202231/http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/5029-17. Erişim tarihi: 30 Nisan 2014.
- ↑ "People and Society: Ukraine". CIA World Factbook. 9 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160709035611/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/up.html. Erişim tarihi: 21 Şubat 2014.
- 1 2 3 4 "Report for Selected Countries and Subjects". World Economic Outlook Database. International Monetary Fund. Ekim 2013. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160303185701/http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/02/weodata/weorept.aspx?sy=2011&ey=2018&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=926&s=NGDPD,NGDPDPC,PPPGDP,PPPPC&grp=0&a=&pr.x=42&pr.y=16. Erişim tarihi: 20 Ekim 2013.
- ↑ "Рішення Ради: Україна 30 жовтня перейде на зимовий час " Події " Україна " Кореспондент". Ua.korrespondent.net. 7 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160707053808/http://ua.korrespondent.net/ukraine/events/1273613-rishennya-radi-ukrayina-30-zhovtnya-perejde-na-zimovij-chas. Erişim tarihi: 31 Ekim 2011.
- ↑ "The World Factbook – Ukraine". Central Intelligence Agency. 7 Ocak 2014. 9 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160709035611/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/up.html. Erişim tarihi: 23 Ocak 2014.
- ↑ Chin, Richard (2011). Global Clinical Trials. Elsevier. s. 345. ISBN 0-12-381537-1. http://books.google.com/?id=owsHh0v-QT4C&pg=PA345&dq=second+largest+European+country+after+%22Russian+federation%22#v=onepage&q=second%20largest%20European%20country%20after%20%22Russian%20federation%22&f=false.
- ↑ Evans, Chandler (2008). Future of Google Earth. BookSurge. s. 174. ISBN 1-4196-8903-7. http://books.google.com/?id=JXPK9Qp8Yu8C&pg=PT88&dq=Ukraine+second+largest+country+Europe+after+Russia#v=onepage&q=Ukraine%20second%20largest%20country%20Europe%20after%20Russia&f=false.
- ↑ "Basic facts about Ukraine". Ukrainian consul in NY. 26 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160326032109/http://ukrconsul.org/BASIC_FACTS.htm. Erişim tarihi: 10 Kasım 2010.
- ↑ IISS 2010, pp. 195–197
- ↑ Rus Kazakları
- ↑ Kazakların ortaya çıkışı
- ↑ Başkent sözü Kırım için olduğu gibi, bir yönetim merkezini belirtebilir. Yönetim merkezi terimi, oblastlar (bölgeler) içindir.
- ↑ Nüfus bilgisi 2001 Ukrayna Nüfus Sayımı’na göredir. Bkz: Nüfus bilgisi
- ↑ Kiev ili, idarî olarak Kiev Oblastı’ndan soyutlanmış, ayırılmıştır. Kiev, Ukrayna’daki iki özel statüye sahip şehirden birisidir. Diğer şehir Kırım’da bulunan Sevastopol’dur.)
- ↑ 2001 Ukrayna nüfus sayımı.
- ↑ "Census of the population is transferred to 2016". Dzerkalo Tzhnia. 20 September 2013. http://dt.ua/UKRAINE/perepis-naselennya-pereneseno-na-2016-rik-128768_.html. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2015.
Dış bağlantılar
| Daha fazla bilgi için Vikipedi'nin kardeş projelerinde ara | |
|---|---|
 |
bu maddeyi Vikisözlük'te ara |
 |
bu maddeyi Vikikitap'ta ara |
 |
bu maddeyi Vikisöz'de ara |
 |
bu maddeyi Vikikaynak'ta ara |
 |
bu maddeyi Commons'da ara |
 |
bu maddeyi Vikihaber'de ara |
 |
bu maddeyi Vikiversite'de ara |
- The World Factbook için Ukraine verileri
- ABD Dışişleri Bakanlığı'nda Ukrayna verileri
- Açık Dizin Projesi'nde Ukrayna kategorisi
- BBC News'da Ukrayna
- Wikimedia Atlas'da Ukraine
- Hükûmet
.svg.png)
| ||||||
| ||||||||||||
| ||||||||||
| ||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| ||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
