V. Nicolaus
| Papa V. Nicolaus | |
|---|---|
 Papa V. Nicolaus'un portresi | |
| Doğum |
Tommaso Parentucelli 15 Kasım 1397 Sarzana, Ceneviz Cumhuriyeti |
| Ölüm |
24 Mart 1455 (57 yaşında) Roma, Papalık Devleti |
| Milliyet | İtalya |
| Etkin yıllar | 6 Mart 1447 - 24 Mart 1455 |
| Yerine geldiği | IV. Eugenius |
| Yerine gelen | III. Callixtus |
| Mezhep | Katollik |
Papa V. Nicolaus (d. 15 Kasım 1397, Sarzana, Papalık Devleti – ö. 24 Mart 1455, Roma). Doğum adiı Tommaso Parentucelli. 6 Mart 1447'den 24 Mart 1455'deki ölümüne dek papalık yapan İtalyan din adamı.[1]
Papalıktan önce
Babası bir doktordu. Annesini ismi Andreola Bosi della Verrucola idi, 15 Kasım 1397'de Sarzana, Ligürya'da doğdu. Parentücelli daha çocukken babasi oldu. Parent1ucelli Floransa'ya gidip yerleşti. Zamanın Floransa ilerigelken ailelerinden olan Strozzi ve Albizzi çocuklarına hocalık yaptı. Bu hocalığı sırasında, genç yaşında, bu aileleri ziyarete gelen ünlü Avrupa hümanist bilimcileri ile tanışıp görüşmek fırsatı oldu.
Bologna Üniversitesi ve Floransa'da yüksek eğitim gördü. 1422'de İlahiyat üzerinden üniversite diplomasi aldı. Bağlı olduğu Bologna Piskopos Nicola Albergatı onun bilimsel yeteneğinden çok etkilendi. Parent1ücelli'ye patron olup onu kendi desteğine aldı. Ona mali imkanlar sağlayarak Almanya, Fransa ve İngiltere'de bir tur yapmasını sağladı. Ayrıca bilimsel çalışmalrina devam etmek için destek de yaptı. Her gittiği yerde Parentucelli kitap satın alıp kitap toplayıcılığa başladı. Satın aldığı kitapları da okuduğunu gösteren günümüze kadar kalan bazı kitaplarında kendi eli ile yazılmış yan yazılar bulunmuktadır. 1431–1449 döneminde Avrupa Katolik kilisesinin "17 Ekümenik Konsil" akımı ile toplanan Basel, Ferrara ve Floransa Konsillarına katkıda bulundu; sonuncusu olan Floransa Konsili'na delege olarak katıldı.
1444'de patronu Nicola Albergatı öldü. Onun yerine Parentucelli Bologna Piskoposu yapıldı. Fakat Bologne'da devamlı halk hareketleri olmakta idi ve Parentucelli bu halk isyanlarını bastırmak için eğitilmiş değildi. Papa IV. Eugenius onu daha uygun bir görevle Kutsal Roma İmparatorluğu neznide bir Papalık Elçi/temsilcisi olarak Frankfurt'da gönderdi. Burada Papalık Devlerti ile Kutsal Roma İmparatorluğu arasında bir ittifak kurnmak bekleniyordu. Böylece 1631-1439 dönemi Basel Ekümenik Konsil'inde ortaya çıkan Papalık imtiyazlarına aleyhtar Konsil kararlarının etkilerinin azaltılacağı beklenmekteydi.
Bu diplomatik görevede başarı gösteren Parentucelli Aralık 1446'da Roma'ya döndüğünde Santa Susanna Kardinalı olarak görevlendirildi.
Papalık dönemi
Mart 1447'de Papa İV. Eugenius oldu. Yapolan papalık seçiminden sonra 6 Mart 1447'de Parent1ücelli papa sevcildi ve eski patronu olan Nicola Albergatı anısına onun Latince karşılığı olan V. Nicolaus papalık ismini aldı.
Papalık işleri
20 Temmuz 1447'de yayımladığı " Pastoralıs officii" Papalık Beyannamesi ile rahip ve rahibelri ile fakirler ve özürlülere destek amacı ile yapılanmış olan "San Fracısko Düzenli Üçüncü Tarikatı (Tertius ordo regülarış Sancti Francisçi)"'ni resmen kurdu.
1449'da Napoli Krallığı ile Papalık Devleti'nin aralarını stabilize edip iyileştirecek müzakereler yaptı. Birbirleriyloe çatışmalı olan İtalyan devletleri arasında ta 1454'deki Lodi Antlaması imzalamaya kadar tarafsız kaldı. Ama bu İtalyan devletlerine bazı imtiyazlar vererek bu devlet idarecilerinin hükümları altında bulunan komünleri kontrol almalrini sağladı.
17 Şubat 1449'de Almanya Kralı III. Friedrich ile "Viyana (veya Aschaffenburg) Konkordatı" adı verilen bir anlaşma yapoti. Bu anlaşmanın konusu papa tarafındna çok progresif görülen ve papanın istekleri ve taleplerini hiç dikkate almadan Basel Ekümenik Konsili tarafından çıkartılan beyananmnamelerin Almanya'da hiç yürürlüğe konulmayacağı idi. Ertesi yıl Pap bir daha taktik zafer kazandı ve 7 Nisan'da Anti-Papa X. Feliz bu görevden istifa ettiğini bildirdi. Ayrıca Basel Ekümenik Konseyi'nden ayrılan bir grup bu konsil üyesi Lozan'da toplanarak (diğer anti-papaları reddedip) Papa Niklaus'un tek papa olduğunu kabul etti.
1450'de Toma'da bir Jübile duxzenledi. Bu Jübile için Roma'ya İtalya'dan ve Avrupa'dan gelen Katolik hacılar Roma dinsel binalarında yaptıkları ekstra sunuları toplatan Papa İtalya'da kültürü geliştirme projelerinde harcadı.
1452'de Papa Kutsal Roma İmparatoru seçilen III. Fiedrich'e Aziz Petro Bazılıkasında yapılan bir büyük törenel taç giydirdi. Bu onun için sen son imparatora taç giydirme töreni oldu.
Kültürel gelişmeler ve İstanbul'un fethinin sonuçları
Papa Niciolaus Roma'nın kültürel ve entelektüel hayatına önemli etkileri oldu. Onun döneminde "hümanışzm" akımı önemli gelişmeler yaptı. O zaman kadarki papalar "hümanizm" akımını eski kantik Grek ve Romalı pagan kışlerin gelrştirdikleri konulara yakın alakası dolayısı ile gayet şüpheli gözlerle bakmaktaydı. Katolik Hristiyanlığa ikilik ve dalelat getirme kaynağı olarak bakılmaktaydı.
Tam bu dönemde Mayıs 1453'de Osmanlılar İstanbulu fethettiler. Pap bunu Hristiyanlığa büyük bir darbe olarak gördü. Hristiyanlığın en büyük ve kültürel olarak gelkişmiş şehri; Hristiyanlığı Roma resmi dini yapan İmparator' Komnstantin'in şehri 1000 yıl sonra Müslüman ellerine geçmekte idi. Pap V. Niclaus yeni bir Haçlı Seferi yapmak için birçok vaizler verdi. Fakat bir iki yüzyıl önce Haçlı Seferlerin fiyaskoları ve özellikle o günlerdeki İtalyan devletleri atrasında bulunan devamlı çekişme ve ihtilaf bu laflarain tümüyle boşa gitmesi ile sonuçlandı.
Fakat Papa V. Nicolaus bu gelişmeden başka yoldan fayadalandı. Roma'yı Hristiyanlığın kültürel merkezi olarak geliştirmek için İstanbul'dan Grekçe'yi bilen ve eski Grek ve Rantik Romalı klasikleri eğitimli olarak öğrenmiş birçok edebiyat ve bilim adamını İtalya'ya dadavet etmek için temsilciler gönderdi ve bunda da başarı sağladı. İtalya'ya ve gelen bu Grekçe ve Latindce bilen Doğu Romalı bilim adanmları İtalya'daki hümanizm akımına büyük katkıda bulundular. Papa hümanist Lorenzo Valle'ye sipariş vererek hem Pagan döneminin hem de Hristiyan döneminin Grekçe yazılmış tarihlerini Latince'ye tercüme ettirdi. Ascoli'li Enoch ve Giovanni Tortelli adkli hümanistlerin yardımı ile Papa cohgü İstanbul'dan getirilmiş olan ve eşleri Batı Avrupa'da bulunmayan yazma kitapları toplamaya başlattı. Bu uğraşla o zamanlar için gayet büyük bir kütüphane olan 9.000 üzerind eyazam esser ihtiva eden bir kütüphane kurdurdu. Bu gelişmeler kitap matbaasının yeni bulunmasından hemen önce olmaktaydı ve matbaanın kullanılmaya başlaması birlikte Batı Avrupa kültürel ufuklarian iyice açılmasına neden oldu.
Papa V. Nicolaus bu hümanışma akımına bilgisyle ve bu bilgiye olan büyük sevgi ve saygısıyla büyük katkılar yaptığı zamanın yazılarındna açıkça belli olmaktadır. Papa'nın yakın arkadaşı olan (ve sonra II. Pius adı ile pap olacak olan) Aeneaş Silvius Piccolomini'ni paapnın "bilmedikleri insan bilgisi hazinesinin dışında kalanlardır"' diyerek onun bilgi hazinesinin zenginliğine dikkati çekmiştir. Fajat İsnbul'dan kaçan gayet iyi Grekçe ve Latince bilen ve bu dillerde Barttı Avrupalialrin hayal bile edemiyecekleri yazam eserleri Avrupa'ya taşıyanlein Batı Avrupa bilimine ve sanatına tesirlerin (yani Rönesans akımını) V, Nicolaus göremedi.
Papa ve Roma'da imar
Roma şehrini Rönesans mimarı ile ile imar etmeyei hedef aldı. Şehri Hristiyan dünyasının başkenti olarak görüp bu göruseuygun binaların yapılmasını plaladı. Önce Roma'nın eskimiş olan surlarını pekiştirdi. Şehirn bazı sokaklarını kaldırm taşı döşetti.
Şehrin şu ihtiyacına eğildi. Antik Roma döneminde şehrin suyu yapılan taştan kemerler ve sistem halinde bağlanmış şu yolları ile yüksek arzıldeki kaynaklardan gelmekte idi. Ama bunlar 6. yüzyıldaki barbar istilaları sırasında yıkılmıştı ve şehrin suyu Orta Çağlarda ya kuyulardan ya da yağmur suyu toplayan sarniclardan; hatta fakir şehirli için doğrudan doğruya şehir içinden açıkta akan Tiber Nehri'nden temin edilmekte idi. V. Nicolaus antik dönemde Ağrıpa tarafından yaptırılmış "Aqua Virgo Su Kemwri"ni tamir ettirdi ve bu kemerden gelen suyu (günümüzde Trevi Çeşmesi olan mevkide bulunan) Leon Battista Alberti tasarımı olan nisbetten basit bir çeşmeye getirtti.
Fakat V. Nicolaus Papalığın merkezi olan Vatikan'ı, Borgo semtini ve Aziz Petros Bazılıkası'nı yeniden daha muhteşem bir şekilde yaptırmayı planlamaktaydı. Bu hedefle birçok mimarla ile ilişkiye geçti. Eski bazılıka binasının bir kısmın yıktırdı. Lateran Sarayı'nda (Far Angelico'nun yapmış olduğu bazı fresklerde gösterildiği gibi) bazı tevsi inşaatı yaptırdı. Sonraki planladığı inşaat için Koliseum'um cephesinden memmer söktürüp 2522 araba mermeri Bazılka yanına taşıttı.
Papa ve kölelik imtiyazları
Papa Nicolaus 18 Haziran 1452'de Portekiz Kralı V. Alfonso yararına "Dum Diversaş" adli Papalık Beyannamesi'ni yayınladı. Bu beyanname ile Papa Portekiz Kralına "krallık hakkı" olarak "Müslümanları, Paganları ve İsa Aleytaharı Hristiyan Dininde olmayanlara hücum etmek; onları zorla yakalamak ve köle yapmak için dinsel izin verildi. Bu izinin kapsadığı alan açıkça belirtilmemekle beraber Potekizlilerin Afrika sahillerine yeni keşfettikleri arzileri kapsadığı ve bu kapsam arazisinin Portekizlilerin istedikleri şekilde tefsir edilebileceği gayet açıktı. Bu şekilde açık izin dolayısıyla Portekizliler istedikleri gibi "keşiflerde" bulunup yerlilere hcuum edip onları köle yapabilecek ve hcıbır haklsri olmayan köle olarak onları alıp sstip istedikleri gibi kullanabilecekeerdi. Bu beyannamenin Haçlı Seferleri için kullanılan dil ve ifade kullanması Hristiyan-Müslüman ilişkilerini (özellikle Portekizlilerin Afrika ve sonra Hindistan ve Asya'da) daha da bozulmasına neden oldu.
Portekiz Kralı'na izine göre Portekiz kralına yerli olan ahalinin hepsinin hiç bağımsız olarak salıverilme hakkı olmadan devamlı köle olmasını ve onların mmenkul ve gayrimenkul mallarınan hepsinin Portekiz Kralı ve varislerine hukuki sahipliliğine geçmesini sağlamak içiin kutsal izin verilmekte idi.
1454'de daha önce sadece Portekizllilere sağlanmış olan köle toplama imtiyazları bir yazışma ile İspanya'ya da verildi. Aynı zamanda bu imtiyazların yalnız o günün bilinen dünya alanlarında değil; dünyada keşfedilecek diğer her arazi ve ülkelerde de geçerli olduğu kabul edildi.
Kanarya Adaları'nin kimin olacağı için İspanya ve Portekiz arasında çıkan çatışmaya Papa V.Niklaus'inm arabuluculuk yapması istendi. Sonunda Papa Portekizliler lehinde karar verdi. 6 Ocak 1455#de yayınladihi "Dum Diversaş" adli papalık beyanmamesi siyahi kölelerin "İsa'ya inanmayan Müslümanlar"'dan satın alınmasına da izin verdi. Aynı beyanname ile Portekiz'e köle toplamak ülkeler istila etmeyi ve köleleri Hristiyanlığı dönüştürmek için faaliyetlerde bulunmayı da uygun buldu. Portekizlere Fas ile Karayıpler arasında köle ticareti için tek imtiyaz verdi.
Papa V. Nicolaus'un verdiği kölelik için ileride diğer papalar tarfından çıkartılack Paplık beyanamelrin (jötü) örnek oldu. Bunlara 1456'da Papa III. Çallıxtus tarafından "Inter Caetera quae"; 1481'de Papa İV. Sixtus tarafından "Aeternı regis" ; 1514'de Papa X. Leo tarafından beyaname ve Papa X. Alexander tarafındna 3 Mayıs 1594 taruili "Exımıae devotionis"; (4 Mayıs 1493 tarihli "Inter Caetera" ve 23 Eylül 1483 tarihli "Düdüm Siquidem" ppaplık beyannameleri dir.
Papa'nın son dönemleri ve ölümü
Papa kültürel alanlarda ve şehrin imarında büyük çabalar göstermekte iken Roma halkı ondan hoşlanmamaya başlamıştı. 1452'de papa ile papalık hükümetini Roma'dan atmak ve Roma'yı bir şehir-devleti cumhuriyet yapmak hedefli, Katolik kilisesi Büyük Schışma'y sona erdiren Papa İV. Martinüs'un çok beğendiği Stefeno Porcaro liderliği altında bir komplo hazırladığı öğrenildi ve bu komplo bastırıldı. İstanbul'un Osmanlılarca fethi ile bu kendine karşı komplo V. Nicolaus'un son yıllarında bir depresyon içine girmesine neden oldu. "Sarzana'lı Tomasso olarak ben bir günde, bir papa olarak bir yıldaki mesutluktan, daha mesuttum." dediği belgelenmiştir.
Son günlerinde kardinalleri yatağı etrafında toplayarak onlara hayatı boyunca ve papalık döneminde verdiği uğraşlar üzerinde uzun uzadıya bir konuşma yaptığı bildirilir. 24 Mart 1455'de yaklaşık 57 yasında iken ölmüştür.
Kaynakça
- ↑ Encyclopædia Britannica 1911
Dış bağlantılar
| Katolik Kilisesi unvanları | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: IV. Eugenius |
Papa 6 Mart 1447 - 24 Mart 1455' |
Sonra gelen: III. Callixtus |
| |||||||||||||||||||||||