Şansi

Şansi Eyaleti
Çince : 山西省 Shānxī Shěng
Kısaltmalar: Basitleştirilmiş Çince: 晋; Geleneksel Çince: 晉  (pinyin: Jìn)
Adın kökeni	山 shān - dağ 西 xī - batı "Taihang Dağlarının Batısı"
İdari birim türü	Eyalet
Başkenti (ve en büyük şehri)	Taiyuan
ÇKP Komitesi Sekreteri	Yuan Chunqing
Vali	Wang Jun
Yüzölçümü	156800 km² (19.)
Nüfusu (2010)  - Nüfus yoğunluğu	35,712,111 (18.) 213 kişi/km2 (19.)
GSYİH (2010)  - kişi başına	CNY 908.8 milyar US$ 134.2 milyar (21.) CNY 26,283 US$ 3,883 (17.)
İGE (2008)	0.800 (yüksek) (14.)
Başlıca etnik gruplar	Han Çinlisi - 99.7% Hui - 0.2%
İl düzeyi	11
İlçe düzeyi	119
Belde düzeyi†	1388
ISO 3166-2	CN-14
Resmî websitesi www.shanxigov.cn (Çince)

Pingyao'da bir sokak.

Şansi veya Şanşi, (Çince: 山西; pinyin: Shānxī), Çin Halk Cumhuriyeti'nin kuzeyinde, doğuda Hebei, güneyde ve güneydoğuda Henan, batıda Şensi yönetim bölgeleri (Shěng), kuzeyde ise İç Moğolistan Özerk Bölgesi ile çevrili yönetim bölgesi.

Tarih

MÖ 5. binyıl ile 3. binyıl arasında Şansi'de tahıl üretildiğine ilişkin bulgular vardır. Eski çağlardan bu yana Şansi, Hebei ve Henan'ın verimli ovalarına girişte stratejik br konuma sahip olmuştur. Ayrıca Çin ile Moğolistan ve Orta Asya bozkırları arasında bir tampon bölge işlevi görmüştür. Askeri ve ticari anayollardan birinin üzerinde bulunan yönetim bölgesi, Budizmin Hindistan'dan Çin'e geldiği yollardan biri olmuştur. Farklı hanedan dönemlerinde Şansi'nin siyasi statüsü, Çin'deki hükümetin gücüne göre değişti.

Baideng Muharebesi, MÖ 200 yılında, Hunlarla Çinliler arasındaki en ünlü çarpışmalardan biridir.

Çin ordusunun tümünün mevcudu 300.000'in üstündeydi, ancak İmparatorla beraber kaleye sıkışan öncü kuvvetin ne kadar olduğu bilinmiyor. Çin tarihçileri Hun ordusunun mevcudunun 300.000 olduğunu yazsa da bu sayı fazlasıyla abartılıdır, zira göçebelerin toplam nüfusu böyle bir ordu çıkarmaya yetmeyeceği gibi her askerin yanında en az iki at olduğuna ve bu atlar kuşatma sırasında kalenin çevresine dağılıp otla besleneceğine göre Hun ordusunun mevcudu, kabaca çayır miktarına göre sınırlanmalıydı. Buna göre Hun ordusunun mevcudunun da 20.000 ile 40.000 arasında olması gerekir

Antlaşma,

Kuşatma yedi gün sürdü. İmparator köşeye sıkışmıştı ve barış için tüm şartları kabule razıydı. Buradan kurtulsa bile düşmanının taktik ve manevra kabiliyetine bizzat tanık olduğu için savaşı sürdüremeyeceğini biliyordu. İmparator, Hunlara barış önerdi.

Çinli tarihçilere göre yabgunun karısı "yenge" ile temas kurularak hediyelerle gözü boyandı. Ve karısının etkisinde kalan yabgu barışı kabul etti. Ancak Mete'nin dehasını düşünürsek durumun başka bir açıklaması olabilir. Mete Çinlilerin yüreğine korku salmıştı, fakat kendi gücünün sınırlı olduğunun farkındaydı. Kuşatmayı uzun süre devam ettiremezdi ve Çin ordusunun geriden gelen asıl kısmıyla karşılaşması halinde iki ateş arasında kalabilir, kendisi tuzağa düşebilirdi. Ayrıca barış teklifi oldukça makuldü ve Mete, bir avuç süvariyle Çin'i işgal etmeye kalkışmayacak kadar gerçekçi bir liderdi. Sonuç olarak Çinlilerin şartlarını kabul etti ve belki de güç gösterisini zedelememek için barışa karısının ricasıyla razı olduğu izlenimini oluşturdu.

Mete psikolojik yıpratma taktiğini sonuna kadar uyguladı. Antlaşmadan sonra İmparator'un kaleden çıkmasına izin verdi ancak Çinlilerin geçeceği yolun iki yakasına askerlerini yerleştirip okları İmparator'a çevirtti. Liu-pang/Gao-zu bu korkuyu hayatı boyunca unutmayacak ve Mete'nin tüm tehditlerine boyun eğecekti.

Mete daha sonra da Çin'e keyfi akınlar düzenleyip düşmanın yüreğine bıraktığı korkuyu tazelemeyi ihmal etmedi. Ancak Çinliler, Mete hayatta olduğu sürece antlaşmaya uydular. Buna göre Hunlara "hediye" adı altında yıllık vergi veriyor, kuzeydeki ticaret ve savunma bölgesini Hunlara bırakıyor ve yabguya bir prenses armağan ediyorlardı.

Ticari etkinlikler 18. ve 19. yüzyıllarda bütün Çin'e ün salan bir Şansi bankerleri ve tüccarları sınıfı yarattı. 1911-12'de Qing Hanedanı'nın devrilmesinden sonra, savaş ağası Yan Xishan II. Dünya Savaşı'nın sonuna değin yönetim bölgesini mutlak diktatör olarak yönetti. Çin-Japon Savaşı (1937-45) arasında Japonlar Şansi'de kömür madenleri açtılar ve ağır sanayi kurdular. 1949'da Komünist orduların Şansi'nin denetimini ele geçirmelerinden sonra, komünistlerin dağlardaki üslerinde kurdukları tarım ve el sanatları kooperatifleri, bölge ekonomisinin canlandırılmasında önemli rol oynadı.

Coğrafya

Şansi'nin yönetim merkezi Taiyuan, bölgenin ortasında yer alır. Dağlarla çevrili olan Şansi topraklarının büyük bölümü deniz düzeyinden ortalama 300–900 m yükseklikteki geniş bir yayladan oluşur. Huang Nehri bir boğazdan geçerek kuzey-güney yönüne akar ve Şansi'nin batı sınırını oluşturur. Büyük Ova ile Moğolistan arasında çok yükselmiş bir basamak ve yanı başında dağ sıraları (batıda Lüliang Şan, doğuda Taiyüe Şan ve Taihang Şan, kuzeydoğuda Vutai Şan (2.900 m) Çin'in beş kutsal dağı arasında yer alır) yükselen bir platolar bütünü (ortalama yüksekliği 1.200 m) olab Şanşi, kuzeyden güneye doğru çöküntü havzalarının art arda sıralandığı orta kesimindeki Fın Hı çöküntüsüyle dışarı açılır.

Şansi'de yarı kurak bir iklim vardır. İkliminin özellikleri biraz Moğolistan'dakine, biraz da Büyük Ova'nınkine benzer (kuzeyde yaklaşık -12 °C; her yerde 500 mm'den az yağış). Kışın kuraklığa, yazın dolu yağışı ve taşkınlara sık rastlanır.

Demografi

Nüfusunun ezici bir çoğunluğu Han kökenli olan ve Çincenin Kuzey Mandarin lehçesini konuşulduğu Şansi'de, küçük etnik azınlıklar arasında Çin Müslümanları, Moğollar ve Mançular sayılabilir. En önemli kentsel yerleşim bölgeleri Taiyuan ve Datong'dur.

Ekonomi

Şansi'nin kişi başına düşen gayrisafi yurtiçi hasılası (GSYİH) Çin ortalamasının altındadır. Pek çok nedenden Çin'in diğer doğu eyaletlerine göre daha az gelişmiştir. En başta coğrafi engeller Şansi'nin diğer doğu Çin eyaletleri gibi uluslararası ticaret yapması önünde en büyük engeldir.

Taiyuan önde gelen bir sanayi ve madencilik merkezi, Datong ise Hebei yönetim bölgesi ile İç Moğolistan Özerk Bölgesi sınırına yakın bir madencilik ve demiryolu ulaşım merkezidir.

Şansi geniş kömür ve maden yatakları ile ihracat için pamuk üretimi açısından önem taşır. Antrasit ve yüksek nitelikli kok kömürü bölgede ağır sanayinin gelişmesine yol açmıştır. Başlıca madencilik merkezleri Datong, Xishan, Yangchuan, Fenxi ve Xiangang'dadır. Yüz elli dolayında küçük çaplı maden ocağı tüm bölgeye yayılmıştır. Demir cevheri de çıkartılır. Çin'in en büyük titanyum ve vanadyum yatakları da Fenxi yakınlarındadır. Ayrıca gümüş, çinko ve bakır da çıkartılır; güneybatı da tuz üretilir.

Sanayi büyük ölçüde Taiyuan-Youci bölgesinde toplanmıştır. Demir-çelik, ağır makine, kimyasal madde ve kimyasal gübre üretimi başlıca sanayilerdir. Bunların yanı sıra çimento, kağıt, dokuma ürünleri, un ve şarap fabrikaları da vardır.

Şansi Çin'in en büyük pamuk üreticisidir. Bölgede üretilen susamın hem çekirdeğinden, hem de liflerinden yararlanılır.

Kültür

M.Ö 9. yüzyılda inşa edilen ve Şansi eyaletinde bulunan eski Pingyao kenti, 1997 yılında UNESCO tarafından Dünya Mirasları'na alınmıştır.^[1] Hamur yemeklerinin memleketi Şansi, Çin'de, hatta dünyada ün salmıştır.

Kaynakça

1. 2.Hunlar, Gumilev

1. Şansi’deki eski Pingyao kenti

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Şansi ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.

• Şansi Yönetimi Websitesi
• Şansi Fotoğrafları