Suudi Arabistan'da sansür

Her türlü kitap, dergi, gazete, yazılı ve görsel medya ve internet erişimi Suudi Arabistan'da sansüre tabidir.

Sınır Tanımayan Gazeteciler örgütünün 2014 yılı raporlarında, Suudi Arabistan Devleti, "medya ve internet üzerinde acımasız sansür" uygulamakla itham edilmekte^[1] ve örgütün basın özgürlüğü konusunda yayınlanan raporunda, Suudi Arabistan 180 Dünya ülkesi arasından 164. sıraya yerleştirmektedir.^[2]

Yasalar ve uygulamalar

1982 tarihli "Basın ve Matbuat ile İlgili Kraliyet Kararnamesi" ile, Suudi Arabistan'da basılan ve yayımlanan tüm kitap, gazete ve dergilerin yanı sıra, ülkede satılan yabancı matbu eserlere de kısıtlama ve düzenlemeler getirilmiştir. Yazılı ve basılı eserler için, önceden devletten izin alma zorunluluğun bulunmaktadır. Bunun yanında, bu eserler halkı düşmanlığa sevk edecek, gerginliği arttıracak, Kraliyet Ailesi'ne ya da İslami değerlere hakaret edici içeriğe sahip olamazlar.

1992 yılında, bir bakıma Suudi Arabistan Anayasası da sayılabilecek, "Temel Yönetim Kanunu" yürürlüğe girdi. Bu kanunun 39. maddesi şöyledir:

Toplumun eğitimi ve toplumsal birliğin tesisi amacıyla, mas medya ve diğer ifade araçları, medeni ve kibar bir ifade tarzı kullanmak zorundadır. Halkı karmaşa ve bölünmeye teşvik edecek, devletin güvenliğini ve toplumsal ilişkileri bozacak, insan hak ve onurunu zedeleyecek her türlü eylem yasaktır. Konunun ayrıntıları bu kanunla detaylandırılmıştır.^[3]

Her türlü medya ve iletişim aracı, İçişleri Bakanlığı'nın kontrolü altındadır.^[4] Yayınlanmasından ve kamuoyuna sunulmasından önce tüm eserlerin kontrol edilip içeriklerin temizlenmesinden ve ayıklanması da Bakanlık sorumluluğundadır.Özel bir denetleme departmanı tarafından, tüm matbu eserler, matbuat kanunlarına göre kontrol edilip, hangi eserin yayınlanıp yayınlanmayacağına karar verilir.^[4]

Jonathon Green tarafından yazılan Encyclopedia of Censorship'te şu ifade kullanılmaktadır

Talimatlara karşı gelinmediği ve ahlaksız olarak tanımlanabilecek bir içeriğe sahip olunmadıkça, basılı materyaller bir ön kontrole tabi tutulmayabilir. Uygunsuz içerikler, bu departman tarafından Enformasyon Bakanlığı'na bildirilir. Yayın, yazar ve yayıncıya uygulanacak yaptırım bu bakanlık tarafından kararlaştırılır. Uygulanmakta olan bu sistemin sonucu olarak, gazeteciler kendilerini acımasız bir oto-sansüre tabi tutmaktadırlar.^[4]

Siber suçlar ve internet

Erişimi engellenmiş bir sitenin ekran görüntüsü

Suudi Arabistan'ın tüm internet trafiği, Kral Abdülaziz Bilim ve Teknolojı Merkezi'nde (KABTM) bulunan sunucular tarafından sağlanır. Burada, Secure Computing Corporation tarafından geliştirilen içerik filtreleme yöntemi uygulanır.^[5] 2006 yılının Ekim ayından bu yana, Suudi Arabistan İletişim ve Enformasyon Teknoloji Komisyonu (SAİETK), KABTM'de tüm DNS yapılandırmalarından ve filtrelemelerden sorumlu tek yetkilli mercidir. Yasaklanan bir dizi web adresinin yanı sıra, İnternet Hizmet Sağlayıcı Birim tarafından sağlanan bilgilerle oluşturulan iki ayrı listedeki sitelere de erişim yasaktır:^[6] Bir kısmı çoğunluğu pornografik ve LGBT haklarını savunan ve "ahlak dışı" olarak tanımlanan siteler, bir kısmı da Şii inanç ve ideolojisini savunan sitelerdir. Geri kalan yasaklı siteler ise, Suudi rejim ve yönetimini de eleştiren siteler de dahil olmak üzere, İçişleri Bakanlığı'na bağlı olarak çalışan "Güvenlik Komitesi" tarafından belirlenen internet siteleridir. Ayrıca vatandaşlar hükümete ait sitelerden temin edilen şikayet formlarıyla, ahlaksız ve yasa dışı olarak addedilen (çoğunluğu porno içerikli) siteleri ihbar etmeye teşvik edilmektedir.

İçerik filtrelemenin ilk yasal dayanağı, Bakanlar Kurulu'nun 12 Şubat 2001 tarihli kararnamesidir.^[7] 2004 yılında Open Net Initiative adlı kurumun yaptığı araştırmada, "pornografi, uyuşturucu kullanımı, kumar, Müslamanların din değiştirmesine yönelik girişimler ve internet filitrelemesini aşmaya yönelik araçlar konusunda, çok sert sansür uygulamaları bulunduğu ortaya konulmaktadır^[5]

Bu yasaklamaların kapsamı, 2007 yılında çıkartılan "Siber Suçlar Kanunu" ile daha da genişletildi. Kanunun 6. maddesi ile, Kumar, insan kaçakçılığı, pornografi ya da, İslama veya kamu ahlak ve düzenine karşı olduğu varsayılabilecek, bilgisayar programı veya internet içeriğini; üretmek, bulundurmak, dağıtmak, yayınlamak veya depolamak, suç olarak tanımlanmaktadır

11 Temmuz 2006 tarihinde, Wikipedia ve Google Translate'e erişim, hükümet tarafından yasaklanmıştır. Gerekçe olarak da, yasaklanmış diğer internet sitelerinin, bu sitelerin çeviri özelliği kullanılarak aşılabiliyor olması gösterilmiştir.^[8][9]

Suudi Hükümeti 2011'de, tüm çevrim içi gazetelere ve bloggerlara, Kültür ve Enformasyon Bakanlığı'ndan lisans alma zorunluluğu getirdi.^[10] Genellikle seksüel ve politik içerikleri dolayısıyla yasaklanan sitelere erişim, SAİETK tarafından engellenmektedir. Erişimi engelleyecek tedbirlerin alınması, bu kurumun uhdesindedir. İngilizce Vikipedi ve Arapça Vikipedi'lerde bulunan birçok maddeye ve projeye erişim, herhangi bir gerekçe gösterilmeksizin yasaklanmıştır.

Suudi Devleti, 2014 yılında, YouTube'a içerik hazırlayan yerel firmalara düzenleme getirmeyi amaçlayan bir plan hazırlamıştır. Yeni kurulan bir denetim organı olan "Yazılı ve Görsel Basın Kontrol Dairesi" isimli kuruluş, YouTube kanallarını düzenleyen bir bildiri yayınladı. Bu bildiride yer alan kamu düzenini bozucu, toplumun bütünlüğünü sarsıcı, ulusun ve devletin birliğini tehlikeye atacak, devletin itibarını zedeleyecek faaliyetler gibi soyut tanımlamalarla, birçok yayın terör eylemi kapsamına dahil edilerek yasaklanmakta ve sansüre tabi tutulmaktadır.^[11][12][13]

İfade özgürlüğü

Suudi Arabistan'da İfade özgürlüğü, Toplantı ve gösteri özgürlüğü Din özgürlüğü gibi kişi kişisel hak ve özgürlüklerin hiçbiri bulunmamaktadır. Şiilerin Muharrem Matemi'nde bir araya gelerek İmam Hüseyin'in katledilmesini anmaları yasaklanmıştır. Ahlaksız olduğu ya da hükümet veya Kraliyet Ailesi'ne hakaret içerdiği düşünülen herhangi bir konuşma yahut toplantı ve gösteri, dayak ve işkence cezasına tabidir.

Basın özgürlüğü

Gerek Suudi gazete ve dergileri, gerekse ülkeye yurt dışından gelen yayınlar, hatta reklam içerikleri dahil, sansür kurulları tarafından sıkı bir şekilde kontrol edilir ve zararlı bulunan unsurlar çıkartılır. Gazete ve dergiler Vahhabilik mezhebini veya Kraliyet Ailesi'ni küçük düşürecek, karşı çıkacak eleştiri yazamazlar. Vahabi kurallarla yönetilen hükümet ve Kraliyet Ailesi, İslam ahlak ve değerlerinin vücut bulmuş şekli olarak addedilir.

Yabancı matbuat üzerindeki sansür, genellikle cinsellik konusunda yoğunlaşmıştır.^[14] Çıplaklık ve pornografi yasa dışı olduğu gibi; çıplak erkek veya kadın kol ve bacak görüntüsü, sarılmak, öpüşmek, eşcinsellik, zina vs, kısaca ahlaksızlık olarak tanımlanan herhangi bir şeyi çağrıştıracak yayın yapmak yasaktır. Hatta hatta, değil kadınların araç kullanması, kadınlar için direksiyon dersi reklam ve tanıtımları dahi yasaklanmıştır.^[15]

Ülkedeki tüm kadın dergileri, Enformasyon Bakanlığı tarafından 1994 yılında yasaklandı. Kararın ardından, gelirlerinin büyük kısmını, Suudi şirketlerinin reklamlarından elde eden 24 adet derginin yayın hayatı son buldu. Hükümetin bu kararının, ulemanın baskısı sonucu alındığı zannedilmektedir.^[16]

Sinema ve televizyon

Muhafazakar din adamlarının sinemayı, "zaman kaybı ve yozlaştırıcı etkileri olan bir faaliyet" olarak tanımlamaları neticesinde, sinema salonları yasa dışı ilan edilip kapatılmıştır.

2007 yılında, iki ayrı otelde, Ramazan Bayramı münasebetiyle çocuk filmi gösterimine izin verilmiştir. Ertesi sene de ilk Suudi film festivalinin düzenlenmesi için izin çıkmıştır.^[17]

Tüm televizyon ve radyo haberleri, eğitim ve eğlence programları, hükümet kontrol ve sansürüne tabidir. 2008 yılında El Ahbariye isimli TV kanalında, canlı yayına katılan kimi seyircilerin, hükümetin ücret politikalarını eleştiren yorumlarının yayınlanmasının ardından, devlet kanallarının tamamında canlı yayın yapmak yasaklanmıştır.Bu yayının ardından, kanalın yöneticisi Muhammet El-Tunsi görevinden alınmış, yerine Kültür ve Enformasyon Bakanı'nın özel yardımcısı getirilmiştir. Ayrıca olayın akabinde, Bakan tarafından, ulusal kanallarda yayınlanacak programları kontrol edecek, programlara katılan konukların uygun olup olmadığını denetleyecek özel bir sansür komitesi de kurmuştur.

Çanak antenlerin kullanımı ile ilgili yasal durum ise, hala muallaktır.^[18] 1994 yılında devlet, televizyon uydu alıcısı sahibi olmayı yasakladı. Yasağa rağmen 90'lar boyunca pek çok insan, uydu alıcısı sahibi oldu ve pek çok kanala, paket yayına abone oldu. Bu fiili durum karşısında hükümet, uydu yayınlarını -en azından yönetimi yahut İslamiyeti eleştirmediği ve pornografik yayın içermediği sürece- tolere etmek zorunda kaldı.^[18]

2000'li yıllarda Suudi Devleti, kendi uydu yayınlarına başladı. Diğer bölge ülkeleri ile birlikte, yayınlarda ortak bir kısıtlama ve sansürleme kuralları getirmek istediğini belirtti.^[19]

2005 yılında, American Dad! isimli, ABD televizyon dizisinin "Stan of Arabia" adlı iki bölümünün, hükümet tarafından gösterimi yasaklandı. ArabNews' isimli İngilizce yayınlanan gazetede çıkan bir makale ile, bu dizi "Suudi Arabistan karşıtlığıyla" ve "Suudi Arabistanlıların çok kaba bir şekilde karakterize edilmesiyle" suçlandı. Halbuki yasaklanan bu bölümlerde Suudi Arabistan ile ilgili tespitlerde yalan yahut yanlış (homoseksüel karşıtlığı, alkol yasağı) bir hususa yer verilmemişti.^[20]

Ayrıca bakınız

• Ahlaksız Davranışları Önleme ve Faziletli Davranışları Teşvik Komitesi
• Suudi Arabistan sineması
• Suudi Arabistan'da LGBT hakları

Referanslar

1. "ARABIAN PENINSULA: PRIORITIZING NEWS CONTROL". Reporters Without Borders. 20 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160120145439/http://rsf.org/index2014/en-middle-east.php. Erişim tarihi: 5 October 2014. 
2. "World press freedom index 2014". Reporters Without Borders. 20 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160120145439/http://rsf.org/index2014/en-middle-east.php. Erişim tarihi: 5 October 2014. 
3. "THE BASIC LAW OF GOVERNANCE". 19 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160419034738/https://www.saudiembassy.net/about/country-information/laws/The_Basic_Law_Of_Governance.aspx. Erişim tarihi: 5 October 2014. 
4. Green, Jonathon (2005). Encyclopedia of Censorship. Infobase publishing. s. 493. http://books.google.com/books?id=bunHURgi7FcC&pg=PA493&dq=saudi+censorship++ministry+of+information&hl=en&sa=X&ei=n78xVJGBCJCsyATa74DgDA&ved=0CCYQ6AEwAA#v=onepage&q=saudi%20censorship%20%20ministry%20of%20information&f=false. Erişim tarihi: 5 October 2014. 
5. Internet Filtering in Saudi Arabia in 2004 A country study by the Open Net Initiative
6. "Introduction to Content Filtering". ISU. 13 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150813041026/http://www.isu.net.sa/saudi-internet/contenet-filtring/filtring.htm. Erişim tarihi: 4 September 2012. 
7. Saudi internet rules, 2001, Arab Media
8. What Is Wrong With Wikipedia? Hassna’a Mokhtar, Arab News 19 July 2006 (http://archive.arabnews.com/?page=1&section=0&article=85616&d=19&m=7&y=2006)
9. Saudi Arabia Blocks Google and Wikipedia SIA News Riyadh, 14 July 2006 (http://www.arabianews.org/english/article.cfm?qid=189&sid=2)
10. Saudi Arabia bans blogging without a licence by Emma Woollacott, 6 January 2011
11. http://www.asianews.it/news-en/YouTube-to-respect-Islamic-laws-and-customs-30921.html
12. http://www.nasdaq.com/article/saudi-arabia-plans-to-regulate-local-youtube-content-20140424-01314
13. http://news.yahoo.com/saudi-watchdog-regulate-homegrown-youtube-shows-newspaper-151254772--sector.html;_ylt=A0LEVj.lVVxT4i8AiHxjmolQ;_ylu=X3oDMTBsa3ZzMnBvBHNlYwNzYwRjb2xvA2JmMQR2dGlkAw--
14. Jonathon Green; Nicholas J. Karolides (1 January 2009). Encyclopedia of Censorship. Infobase Publishing. s. 494–. ISBN 978-1-4381-1001-1. http://books.google.com/books?id=bunHURgi7FcC&pg=PA494. Erişim tarihi: 4 September 2012. 
15. "Suudi Arabistan’da araç kullanan iki kadına terörist muamelesi". Hürriyet. 31 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150731211842/http://www.hurriyet.com.tr/dunya/27844127.asp. Erişim tarihi: 25 Şubat 2015. 
16. Atwan, Abdul Bari; Jihad Khazen (1996). "In the Saudi pocket". Index on Censorship, 25 (2): 50–55. DOI:10.1080/03064229608536032. 
17. No cinemas but Saudi Arabia to hold first film festival CBC.ca 19 February 2008
18. Saudi Arabia profile Open Net Initiative, 6/Aug/2009
19. New satellite TV channels begin broadcasts By Nawaf Afat, Saudi Gazette, 18 December 2009
20. Will ‘American Dad’ Define the Saudis for Us? Michael Saba, ArabNews, 15 December 2005

Dış bağlantılar

• The Other Great Firewall by NeoSmart Technologies, 28 August 2006
• Internet Enemies: Saudi Arabia, Reporters Without Borders
• Documentation of Internet Filtering in Saudi Arabia J. Zittrain and B. Edelman, Harvard University, September 2002
• The self-censored world of Saudi social media by William Bauer, 25 October 2012
• Internet filtering in KSA