Tip karakter

Tip, Türk edebiyatında da görülen^[1], günlük yaşantının izlerini taşıyan ve tek bir özellikle (korkak, cimri, kötü ve iyi) karşımıza çıkan tiyatro ve roman kişisidir. Tip bireysel özellikler taşımaz, bulunduğu toplumun ve dönemin özelliklerini yansıtır. Hikâyenin tümünde tek bir özellikle tanınır ve olayın akışına yön verir. Tip, modern edebiyatta anlatmaya bağlı metinlerin içinde bulunan tiyatro ve hikâye kişisidir. Romanda görülen tipler ile toplumsal tabaka içinde yer etmiş olan gerçek kişiler arasında büyük benzerlikler bulunur ve bundan dolayı eser, okuyucuda gerçeklik duygusu uyandırır. Alıcı, metni okuyunca, yazarın, çevresindeki kişileri anlattığını sanır. Örneğin, Molière'in cimrisi tiptir. Çünkü öncelikle ve yalnızca cimrilik özelliği ön plandadır ve okuyucuya sadece bu özelliği tanıtılmaktadır. Ancak ne zaman onunla ilgili özel bir olgu öğrenirsek karakterleşmeye başlar.^[2][3]

Tip ve Karakterin Özellikleri ve Farklılıkları

Tip

• Tek bir özellik taşır
• Bulunduğu toplumun izlerini ve özelliklerini taşırlar
• Dramatik aksiyona etki eder
• Dramatik aksiyondan ya da çatışmalardan etkilenmez
• Değişmez ve gelişemezler, tüm hikâyede aynı görevi üstlenirler

Karakter

• Birçok özelliği ve boyutları vardır
• Kendine özeldir
• Dramatik aksiyonun en önemli öğesidir
• Dramatik aksiyon ve çatışmalardan etkilenir

Tip ile karakterin en önemli farkı temsil gücünde görülür; çünkü tip, toplumsal boyutu ile karşımıza çıkar ve ait olduğu sosyal durum, olay veya olgu onun üzerinden işlenir. Oysa karakter birey olarak ele alınır; çelişkileri, acıları, mutlulukları, çıkmazları sadece kendisine aittir ve kendisiyle sınırlandırılmıştır.

• Tip benzerlerine başka eserlerde de rastlanabilen karakter ise sadece o esere mahsus olan kişiliktir.
• Tip geneldir, genel özellikler taşır. Bütün bu özellikler çok belirginse karakter olur.

Tarihi Örnekler

Antik Yunan

Tip karakter ilk olarak Aristoteles'in öğrencisi Theophrastus'un tarafından tasarlandı. Antik Yunan'da tiyatro halk tarafından sevildiği gibi Aristo'nun döneminde büyük gelişmeler gösterdi. Aşağıda bazı bilinen tarihi tipler şunlardır:

Samimiyetsiz Adam (Eironeia) Yağcı (Kolakeia) Geveze Adam (Adoleschia) Hödük (Agroikia) Umursamaz (Areskeia) Ahlaksız Adam (Aponoia) Çenesi Düşük (Lalia) Fabrikatör (Logopoeia) Açgözlü (Anaischuntia) Pennypinche (Mikrologia)

Saldırgan (Bdeluria) Bahtsız Adam (Akairia) İşgüzar Adam (Periergia) Dalgın (Anaisthesia) Asosyal Adam (Authadeia) Batıl İnançlı Adam (Deisidaimonia) Eleştirmen (Mempsimoiria) Şüpheli Adam (Apistia) İğrenç Adam (Duschereia) Sevecen (Aedia)

Hırslı Adam (Mikrophilotimia) Cimri Adam (Aneleutheria) Havalı (Alazoneia) Kibirli (Huperephania) Korkak (Deilia) Oligarşik Adam (Oligarchia) Geç Öğrenen (Opsimathia) İftiracı (Kakologia) Kötü Arkadaş (Philoponeria) Açgözlü Adam (Aischrokerdeia)

Kaynakça

1. "Türk Edebiyatında Tip". 20 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150120133752/http://www.turkceciler.com/karakter-tip-nedir.html. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2014. 
2. Tip Karakter. Oxford University Press. 2008. s. 317. http://books.google.com/books?id=mp0s9GgrafUC&lpg=PA317&vq=%22stock%20character%22&pg=PA317#v=onepage&q=%22stock%20character%22&f=false. Erişim tarihi: 22 Ocak 2014. "Chris Baldick" 
3. Ronald L. Jackson II (2010). Tip Karakter. Sage Publications. http://search.credoreference.com/content/entry/sageidentity/stock_character/0. Erişim tarihi: 22 oCAK 2014. "Kamesha Jackson"