Güvenilmez anlatıcı

Gustave Doré'un Baron Münchhausen illüstrasyonu: Baron'un masalı gibi uzun masallarda, genellikle güvenilmez anlatıcılar kullanılır.

Güvenilmez anlatıcı, edebiyatta, filmlerde ya da tiyatro oyunlarında güvenilirliği ciddi anlamda riskli olan anlatıcı.^[1] Terim, 1961 senesinde Wayne C. Booth'un The Rhetoric of Fiction eserinde ortaya çıkmıştır.^[2] Bu tarz bir anlatım yöntemi yazar tarafından belirli nedenlerle seçilmiş olabilir. Bu genelde seyirciyi ya da okuyucuyu kandırmak içindir.^[1] Bu tarzda anlatıcı genelde birinci şahıs anlatıcıdır. Aynı zamanda üçüncü şahıs anlatıcının da güvenilmez anlatı olarak kullanıldığı olur.

Bu anlatıcının doğası bazen çok çabuk açığa çıkar. Örneğin; Hikayenin başında anlatıcı açık bir hataya düşebilir, kuruntulu iddialarda bulunabilir ya da bazen şiddetli akıl hastası olabildiğini kabul eder. Bu anlatım aracının dramatik şekilde kullanımında ise anlatıcı açığa çıkacak gerçeği hikayenin sonuna kadar erteleyebilir.

Güvenilmez anlatıcı için örnekler

Romanlarda

Ken Kesey'in ünlü romanı Guguk Kuşu'nda "Şef" Bromden karakteri şizofrenidir. Ve hikayeyi anlatırken ara ara akli dengesini kaybederek insanların küçülüp büyüdüğü kısımlar anlatır. Bu kısımlarda duvarlar gülmekte ve ortalığı bir sis kaplamaktadır.

Filmlerde

Amadeus filminde Antonio Salieri karakterinin yaşlı hali, rakibi Wolfgang Amadeus Mozart'ı öldürdüğünü iddia ettiği için akıl hastanesine kapatılmıştır. Hikayenin gerçekte var mı olduğunu yoksa sadece Salieri'nin kuruntularından ibaret mi olduğunu bilemeyiz. Hastahanede Salieri'nin Mozart'ı öldürdüğüne dair herhangi bir bulgu olmadığından, bu hikayenin gerçekçiliği özellikle belirsiz kalmıştır.

Yurttaş Kane filminde Charles Foster Kane karakterinin hikayesi, 5 farklı tanıdığı tarafından anlatıldığından ve hepsinin karakter için farklı görüşleri olduğundan belirsizdir. Bu da Güvenilmez anlatıcı(lar)a güzel bir örnektir.

Raşomon filminde ölen samurayın hikayesi birçok farklı anlatıcı tarafından anlatılmaktadır. Ve bu anlatıcıların her biri olayları kendi açılarından ya da kendi çıkarlarına göre anlatır. Bazısı anlattığı hikayede çaldığı eşyayı saptırırken bazısı gururundan dolayı hikayeyi kendini şereflendirecek şekilde anlatır. Bu anlatım tarzı Raşomon etkisi olarak Karl G. Heider tarafından incelenmiştir.

Olağan Şüpheliler filminde masum görünen ayağı sakat "Roger 'Verbal' Kint" karakteri hikayeyi film boyunca kendini temize çıkaracak şekilde anlatır. Onu sorgulayan polis memuru ise onun anlattıklarına güvenmiyordur. Lakin mecburen onu serbest bırakırlar. Filmin sonunda Kint karakterini lüks bir arabayla şehir içinde kaybolurken izleyici onun ayağının sakat olmadığını anlar.

Güvenilmez anlatıcıların kullanıldığı eserler

• Martin Amis - Time - Arrow^[3]
• Emily Brontë - Uğultulu Tepeler^[4]
• Angela Carter - Wise Children^[5]
• Geoffrey Chaucer - Canterbury Hikâyeleri
• Wilkie Collins - The Moonstone^[6]
• Bret Easton Ellis en belirgin eseri, Amerikan Sapığı^[7]
• William Faulkner - The Sound and the Fury^[1]
• F. Scott Fitzgerald - Muhteşem Gatsby^[8]
• Ford Madox Ford - The Good Soldier^[9]
• Kazuo İshiguro - When We Were Orphans^[10]
• Henry James - Yürek Burgusu^[11]
• James Lasdun - The Horned Man^[12]
• Anita Loos - Gentlemen Prefer Blondes^[13]
• Vladimir Nabokov - Pale Fire^[14]
• Salman Rushdie - Geceyarısı Çocukları
• Robert Shea & Robert Anton Wilson - The Illuminatus! Trilogy
• Gene Wolfe'nin en belirgin eseri The Book of the New Sun ve The Fifth Head of Cerberus^[15]

Güvenilmez bakış açısından ya da açılarından anlatılan filmler;

• Amarcord, yönetmen Federico Fellini^[16]
• Big Fish, yönetmen Tim Burton^[17]
• Dr. Caligari'nin Muayenehanesi, yönetmen Robert Wiene^[18]
• Fight Club, yönetmen David Fincher^[19]
• Kahraman (2002), yönetmen Zhang Yimou^[20]
• Akıl Defteri, yönetmen Christopher Nolan^[21]
• Rashomon, yönetmen Akira Kurosawa ^[22]
• Stage Fright , yönetmen Alfred Hitchcock^[23]
• The Usual Suspects, yönetmen Bryan Singer^[24]

Kaynakça

1. "How to Write a Damn Good roman, II", by James N. Frey (1994) ISBN 0-312-10478-2, p. 107
2. "Professor Wayne Booth", an obituary, The Times, Ekim 14, 2005
3. The New York Times. http://www.nytimes.com/books/98/02/01/home/amis-arrow.html?_r=1&oref=slogin. 
5. "Comedy Is Tragedy That Happens to Other People". The New York Times. 1992-01-19. http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9E0CE3D91730F93AA25752C0A964958260. 
6. Historicizing unreliable narration: unreliability and cultural
7. Sarah Webster. When Writer Becomes Celebrity. The Oxonian Review of Books, Vol. 5, No. 2 (spring 2006)
8. Thomas E. Boyle. Unreliable Narration in "The Great Gatsby". The Bulletin of the Rocky Mountain Modern Language Association, Vol. 23, No. 1 (Mar., 1969), pp. 21-26
9. Womack, Kevin and William Baker, eds. The Good Soldier: A Tale of Passion. Broadview Press, 2003.
10. Mudge, Alden. "Ishiguro takes a literary approach to the detective roman."
11. Helal, Kathleen, ed. The Turn of the Screw and Other Short işs. Enriched Classics. Simon and Schuster, 2007.
12. DarkEcho Review: The Horned Man by James Lasdun
13. Landay, Lori (1998), Madcaps, Screwballs, and Con Women: The Female Trickster in American Culture, University of Pennsylvania Press, ss. 200 
14. Dowling on Pale Fire
15. Interview with Gene Wolfe Conducted by Lawrence Person
16. Tom Dawson, , reviewing Amracord on BBC flims
17. Lance Goldenberg, "There - Something Fishy About Father", Creative Loafing Tampa, Ocak 8th 2004.
18. Ferenz, Volker, "Fight Clubs, American Psychos and Mementos," New Review of Film and Television Studies, Vol. 3, No. 2 (1 Kasım 2005), pp. 133-159, (link, accessed 5 Mart 2007, reg. required).
19. Church, David, "Remaining Men Together: Fight Club and the (Un)pleasures of Unreliable Narration", Offscreen, Vol. 10, No. 5 (Mayıs 31, 2006). Retrieved on 14 April 2009.
20. Hero review in the Montreal Film Journal
21. http://www.reel.com/movie.asp?MID=131667&buy=closed&PID=10099964&Tab=reviews&CID=18
22. Rashomon article on Turner Classic Movies
23. The "lying" opening flashback, Hitchcock/Truffaut
24. "'Where Is My Mind?' — Chaucer - 'Unreliable Narrator' Goes Neo-Noir: (The Usual Suspects, Fight Club and Memento)" by Jen Johans