2016 Beşiktaş saldırıları

2016 Beşiktaş saldırıları
Saldırıların ardından Vodafone Arena stadyumu ve Dolmabahçe-Gazhane caddesi, 14 Aralık 2016
Bölge	Beşiktaş, İstanbul, Türkiye
Koordinatlar	1. saldırı: 41°02′20.8″K 28°59′35.4″D / 41.039111°K 28.993167°D 2. saldırı: 41°02′25.4″K 28°59′44.4″D / 41.040389°K 28.995667°D
Tarih	10 Aralık 2016 ~22:29-22:30 (UTC+3)
Hedef	Polis memurları, siviller
Saldırı türü	Bombalı saldırı, intihar saldırısı
Silahlar	TNT-RDX-PETN karışımı patlayıcılar, bombalı araç[1][2]
Ölü	48 (38'si emniyet personeli, 8'i sivil, 2'si saldırgan)[3][4]
Yaralı	166
İşleyenler	Burak Yavuz, Kadri Kılınç[5]
Şüpheliler	PKK[6]
Örgüt(ler)	Üstlenen: TAK[7]

2016 Beşiktaş saldırıları, 10 Aralık 2016'da yerel saatte 22:29 sıralarında İstanbul'un Beşiktaş ilçesindeki Vodafone Arena yakınında ve Maçka Demokrasi Parkı içinde gerçekleştirilen iki ayrı bombalı intihar saldırısı.

Saldırılar sonucunda 38 emniyet personeli ve 8 sivil ile birlikte 2 canlı bomba saldırganı hayatını kaybetti, 166 kişi yaralandı.^[8][9] 11 Aralık 2016'da Türkiye'de ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nde bir günlük ulusal yas ilan edildi ve bayraklar yarıya indirildi.

Arka plan

Türkiye'de Kürt sorununa çözüm amacıyla 2012 yılında başlayan çözüm süreci ile birlikte TAK saldırılarına ara verdiğini açıkladı. Haziran 2015'de çözüm sürecinin sona ermesi, Hendek operasyonları ve ardından gelen karşılıklı çatışmalar silsilesi nedeniyle Haziran 2015'den beri PKK tarafından birçok kez saldırı düzenlendi. TAK ise 3 yıl aradan sonra yeni dönem saldırılarının başlangıcı olarak tanımladığı Sabiha Gökçen Havalimanı saldırısını düzenledi.^[10][11] Ayrıca devam eden Suriye İç Savaşı nedeniyle Türkiye ile birlikte birçok ülke Irak ve Şam İslam Devleti (IŞİD) tarafından hedef alındı.^[10]

Beşiktaş'ta gerçekleştirilen eş zamanlı saldırılar, 2016 yılı içerisinde İstanbul'da gerçekleştirilen beşinci bombalı intihar saldırısı oldu. Bundan önce, 12 Ocak 2016'da Sultanahmet Meydanı'nda ve 19 Mart 2016'da İstiklâl Caddesi'nde IŞİD tarafından düzenlenen intihar saldırılarında 16 turist hayatını kaybetti. 7 Haziran 2016'da ise Vezneciler semtinde bombalı araçla düzenlenen intihar saldırısında 5'i polis memuru, 7'si sivil olmak üzere toplam 12 kişi yaşamını yitirdi. TAK saldırının sorumluluğunu üç gün sonra üstlendi.^[10][12] Son olarak 28 Haziran 2016 tarihinde IŞİD tarafından Atatürk Havalimanı'nda düzenlenen intihar saldırısında 45 kişi hayatını kaybetti, 236 kişi yaralandı.

Saldırılar

Bombalı saldırılar, 10 Aralık 2016 tarihinde İstanbul ilinin Beşiktaş ilçesinde, Vodafone Arena stadyumu ve Maçka Demokrasi Parkı olmak üzere iki ayrı noktada meydana geldi.

İlk saldırı; Vodafone Arena yakınındaki Süzer Plaza ile yan yana olan, daha önce "Beleştepe" olarak adlandırılan yerde çevik kuvvet otobüsüne yönelik bombalı araçla düzenlendi. 2016-17 Süper Lig kapsamında Beşiktaş ile Bursaspor arasında oynanan maçın sona ermesinin ardından, önce Beşiktaş taraftarları daha sonra Bursaspor taraftarları stattan ayrılarak otobüslerle yola çıktı. Maçın bitiminden yaklaşık bir buçuk saat sonra çevik kuvvet polislerinin toplanma yerinde saat 22:29'da bombalı bir araç el düzeneği ile patlatıldı.

İkinci saldırı, ilk saldırıdan 45 saniye sonra bir canlı bomba saldırganının Maçka Parkı içerisinde polisler tarafından fark edilmesi üzerine üzerindeki patlayıcı maddeleri infilak ettirmesiyle gerçekleştirildi. Her iki saldırı sonucunda 38 polis memuru, 8 sivil ve iki canlı bomba saldırganı hayatını kaybetti, 166 kişi yaralandı.^[13]

Patlayıcılar

Vodafone Arena stadı yanında gerçekleştirilen ilk saldırı, 400 kilogram TNT-RDX-PETN karışımı patlayıcının yerleştirildiği Chevrolet Aveo marka araç ile gerçekleştirildi. Güvenlik güçleri yaptığı açıklamada, "TNT ile RDX’i bir araya getirme kabiliyetinin üst düzey askeri personel bilgisi ve tecrübe gerektirdiği ve araçtaki bombanın etkisini arttıran üçüncü bir kimyasal madde izine rastlandığını" belirtti. ^[1][14] 14 Aralık 2016'da, İstanbul Emniyet Müdürü Mustafa Çalışkan yaptığı açıklamada, patlayıcının fabrikasyon tipi 400 kilogram RDX, PETN ve TNT'den oluştuğunu açıkladı. Çalışkan açıklamasında, "..Yani bir devlet envanterine kayıtlı olması gerekiyor. Rahat bulunabilecek patlayıcılar değil. Bu da arkasında devlet desteği olduğunu gösteriyor. Saldırıyı bölücü terör örgütü PKK'nın yaptığı kesin" ifadelerine yer verdi.^[2]

Sonrası

Kayıplar

Çifte saldırılar sonucunda 38'i emniyet personeli, 8'i sivil ve 2'si intihar saldırganı olmak üzere 46 kişi hayatını kaybetti, 166 kişi ise yaralandı. Hayatını kaybeden emniyet personelleri: Adem Oğuz, Ali Aksoy, Okan Doğan, Adem Serin, Mehmet Zengin, Soner İdil, Mustafa Öztürk, İlker Uylaş, Durmuş Öcal, Yasin İke, Mehmet Atıcı, Hüseyin Akyüz, Hasan Bilgin, Vefa Karakurdu, Hüseyin Dalgılıç, Murat Yılmaz, Oğuzhan Duyar, Metin Düzgün, Nazif Emre Horoz, Süleyman Sorkut, Kadir Yıldırım, Hamdi Dikmen, Bora Çelik, Mustafa Kemal Devrilmez, Çetin Sarıkaya, Uğur Ürker, Hakan Tanrıkulu, Mehmet Taş, Enes Çiçek, Halil Usta, Osman Börkoğlu, Ali Osman Şahin, Yakup Çapat. Hayatını kaybeden siviller: Velat Demiroğlu, Ahmet Dokuyucu, Yasin Görkem Yazıcı, İsmail Koç, Tunç Uncu, Selin Çelik, Berkay Akbaş. 4 Ocak 2017 tarihinde saldırıda ağır yaralanan polis memuru Muammer Nacakoğlu tedavi gördüğü hastanede şehit oldu.

Yayın yasağı

Saldırılar sonrasında Radyo ve Televizyon Üst Kurumu (RTÜK) tarafından Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlığının yazısı ile geçici yayın yasağı getirildi. RTÜK tarafından yapılan yazılı açıklamada "Milli güvenliğin açıkça gerekli kıldığı hallerde veya kamu düzeninin ciddi şekilde bozulmasının muhtemel olduğu durumlarda geçici yayın yasağı getirilebileceğinin öngörüldüğü" ifade edildi. İstanbul 2. Sulh Hakimliği'nin kararı ile; patlama anı, patlama sonrası olay yeri, kamu görevlilerinin olay yerinde yürüttükleri çalışmalar, varsa patlama sonucu yaralanan veya hayatını kaybeden kişilere ait görüntülere kesinlikle yer verilmemesi kararlaştırıldı.^[15]

Failler

Saldırıdan bir gün sonra, 11 Aralık 2016'da TAK saldırıların sorumluluğunu üstlendiğini bir bildiri ile açıkladı.^[7] 16 Aralık 2016'da, saldırıları gerçekleştiren iki canlı bomba saldırganından birisinin 20 yaşındaki "Erdal" kod adlı Burak Yavuz olduğu belirlendi. Yavuz'un kimliği, Şanlıurfa'nın Suruç ilçesi'nde yaşayan aile üyelerinden alınan DNA örneklerinin karşılaştırılması sonrası kesinleştiği ifade edildi. Bombalı aracı kullanan saldırganın kimliği ise yapılan araştırmalar sonucunda Mardin Kızıltepe nüfusuna kayıtlı Kadri Kılınç olduğu belirtildi.^[5]

Soruşturma, gözaltı ve tutuklamalar

Beşiktaş’ta düzenlenen saldırılar sonrasında 11 ilde yapılan operasyonlarda, Facebook ve Twitter hesaplarından "halkı kin ve nefrete sürüklemek" ve "terör örgütü propagandası" suçlarından gözaltına alındı.^[16]

Diğer gelişmeler

• Beşiktaş Belediye Meclisi, saldırıda yaşamını yitirenler anısına patlamanın yaşandığı Beleştepe olarak bilinen yerin adını Şehitler Tepesi olarak değiştirdi.^[17]

Tepkiler

Ulusal

Siyasi partiler

Saldırıların ardından Vodafone Arena'nın yanındaki anma noktasına bırakılan çiçekler ve bayraklar, 14 Aralık 2016

• Adalet ve Kalkınma Partisi Genel Başkanı Binali Yıldırım, İstanbul'daki saldırıya ilişkin, "Özellikle ülkemizin birliğine, beraberliğine, kardeşliğine yönelik, terörle mücadele kapsamında yaptığımız çalışmaların netice verdiği bugünlerde bu saldırı elbette bir anlam taşıyor. Taşıdığı anlam çok açıktır; ülkemizin birliğine, beraberliğine, kardeşliğine kasteden, artık çaresizlik içerisindeki terör örgütleri, ses getirmek için bütün alçaklıklarını ortaya koyuyorlar. Ne yaparsa yapsınlar bu millet, aziz Türk milleti büyük bir millettir." dedi.^[18]
• Cumhuriyet Halk Partisi Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, "İktidar, ülkemizin, akılcı, bilimsel, sürdürülebilir ve milli bir terörle mücadele politikasına ihtiyacı olduğunu vakit geçirmeksizin kabul etmek zorundadır. Bu bağlamda Cumhuriyet Halk Partisi olarak teröre karşı mücadelede her türlü desteği vermeye hazır olduğumuzu, bir kez daha vurguluyorum" dedi.^[19]
• Halkların Demokratik Partisi Genel Başkanı Selahattin Demirtaş, "Barışı savunmaktan vazgeçmemeliyiz. İstanbul’da Cumartesi akşamı gerçekleşen acımasız katliamı lanetliyor, kınıyorum. Saldırıda yaşamını yitiren bütün insanlarımıza Allahtan rahmet, yakınlarına başsağlığı dileklerimi sunuyor, sabırlar diliyorum. Yaralanan yurttaşlarımıza acil şifalar diliyorum. Bütün toplumu, halkımızı şiddet karşıtlığında, barış, kardeşlik, demokrasi ve özgürlük duyguları etrafında umutla bir arada durmaya davet ediyorum. Koşullarımız ne kadar zor olursa olsun kutsallık atfettiğimiz barışı savunmaktan vazgeçmemeli, umutlarımızı yitirmemeliyiz. Bu sıkıntılı dönemi dayanışma ile aşarak ülkeyi düze çıkarmayı başarmalıyız." dedi.^[20]
• Milliyetçi Hareket Partisi Genel Başkanı Devlet Bahçeli, "Bu korkunç ve kahredici terör saldırısına karşı millet bir ve beraberdir ve sorumluların bulunup cezalandırılmasını, dökülen kanların yerde bırakılmamasını istemektedir. Unutulmamalıdır ki, terörizm amacına asla ulaşamayacak, Türkiye’nin çözülmesini, bölünmesini, dağılmasını planlayan iç ve dış odaklar mahv ve imha edileceklerdir. Bundan kaçış ve kurtuluş yoktur. Terör bir insanlık suçudur. Fail ve tarafları ise insan canına kast eden, huzur ve barışa karşı gelen zulmün ve zilletin alçak taşeronlarıdır." dedi.^[21]

Diğer kuruluşlar

• Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından yapılan yazılı açıklamada "İstanbul Beşiktaş'ta, 10 Aralık 2016 Cumartesi günü saat 22:30 sularında, alçakça ve hunharca gerçekleştirilen menfur terör saldırısını şiddetle lanetliyor; bu saldırıda hayatını kaybeden kahraman ve fedakar polislerimize ve vatandaşlarımıza Allah'tan rahmet, ailelerine ve asil Türk Milletine başsağlığı ve sabır, yaralı vatandaşlarımıza acil şifalar diliyoruz. Ülkemizin ve Milletimizin birlik, bütünlük ve güvenliği için yurt içi ve yurt dışında tüm teröristlerle kahramanca ve özveriyle mücadele eden Türk Silahlı Kuvvetleri; Jandarma, Polis ve Güvenlik Korucularımızla omuz omuza, milletimizin engin sevgi ve güveninden aldığı büyük güçle, masum insanlara hiçbir zarar vermeden, son terörist etkisiz hale getirilinceye kadar mücadelesini bundan sonra da aynı azim ve kararlılıkla sürdürecektir." denildi.^[22]

Uluslararası

•  Almanya – Şansölye Angela Merkel, Beşiktaş'taki saldırıların ardından Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ı telefonla arayarak taziyelerini iletti. Dışişleri Bakanı Frank-Walter Steinmeier ise yaptığı yazılı açıklamada, "Bu terör saldırılarını en sert bir şekilde kınıyor ve Türk ortaklarımızla birlikte yas tutuyoruz. Düşüncelerimiz kurbanlar, onların aileleri ve yakınları ile birlikte.." ifadelerine yer verdi.^[23]
• Amerika Birleşik Devletleri – Ulusal Güvenlik Konseyi (NSC) Sözcüsü Ned Price, yaptığı yazılı açıklamada, "ABD, İstanbul'da çok sayıda kişinin hayatını kaybetmesine ve yaralanmasına sebep olan terör saldırısını en güçlü şekilde kınamaktadır." ifadesini kullandı. Savunma Bakanı Ashton Carter da yaptığı yazılı açıklamada saldırıları kınayarak, ABD'nin, Türkiye ile hem NATO ittifakı kapsamında, hem de DEAŞ'la mücadele koalisyonu çerçevesinde "yakın bir şekilde çalışmaya devam edeceğini" vurguladı.^[24][25]
•  Azerbaycan – Cumhurbaşkanı İlham Aliyev yayımladığı taziye mesajında terör saldırısını lanetlediğini belirterek, "Yaşanan facia nedeniyle size, hayatını kaybedenlerin ailelerine ve yakınlarına, kardeş Türk halkına kendim ve Azerbaycan halkı adına taziye dileklerimi iletiyor, yaralılara şifa diliyorum. Allah rahmet etsin!" ifadelerini kullandı.^[26]
•  Birleşik Krallık – Başbakan Theresa May, Cumhurbaşkanı Erdoğan'ı telefon ile arayarak taziyelerini bildirdi. May, terör saldırıların kendisini şoke ettiğini ve çok üzgün olduğunu ifade etti. Dışişleri Bakanı Boris Johnson resmî Twitter hesabından yaptığı açıklamada, "İstanbul'daki saldırıyı kınıyorum. Düşüncelerim, olaydan etkilenenlerle birliktedir. Birleşik Krallık, terörle mücadelede Türkiye ile çalışmaya bağlı." ifadelerini kullandı.^[27][28]
•  Fransa – Cumhurbaşkanı François Hollande, Twitter hesabında paylaştığı yazılı açıklamada, "İstanbul'da çok sayıda kişinin ölümüne neden olan terör saldırılarını şiddetle kınıyorum. Fransa, yaşadığı bu yeni sıkıntı karşısında Türkiye'ye tam destek vermektedir." ifadelerini kullanıldı.^[29][30]
•  İsrail – Cumhurbaşkanı Reuven Rivlin İstanbul'da gerçekleştirilen saldırıları kınayarak, Türk halkına başsağlığı diledi. Rivlin'in ofisinden yapılan yazılı açıklamada, hayatını kaybedenlerin ailelerine başsağlığı dilekleri yer alırken, “İsrail Devleti ister İstanbul’da olsun ister Brüksel’de olsun ister Kudüs’te olsun, terörün her türlüsünü kınıyor” denildi. Haftalık olağan kabine toplantısında açıklama yapan Başbakan Binyamin Netanyahu, "İsrail, İstanbul'da düzenlenen terör saldırılarını kınamaktadır ve Türkiye'den de İsrail'de düzenlenen terör saldırılarını kınamasını beklemektedir" ifadelerine yer verdi.^[30][31]
•  Kazakistan – Cumhurbaşkanlığı Basın Ofisinden yapılan açıklamaya göre, Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev mesajında, İstanbul’daki terör saldırısını derin üzüntüyle karşıladıklarını belirterek, "Zor günlerde Türkiye ile birlikte uluslararası istikrarın ve güvenliğin sağlanmasında her türlü çabayı göstermeye hazırız." ifadesine yer verdi.^[30]
•  KKTC – Cumhurbaşkanı Mustafa Akıncı, Tayyip Erdoğan'a gönderdiği taziye mesajında, "Bu kanlı saldırıları planlayıp uygulatanların amaçlarına ulaşamayacaklarına ve Türkiye’nin tüm yaralarını sarıp çağdaş uygarlık yolunda daha da ilerleyeceğine olan inancımla; Kıbrıs Türk halkı adına dayanışmamızı belirtir, şehit kardeşlerimize Allah’tan rahmet, yaralılara acil şifalar, sahsınızda tüm Türkiye’ye başsağlığı dilerim" ifaderine yer verdi.^[32]
•  Pakistan – Cumhurbaşkanı Memnun Hüseyin, yayımladığı mesajda, İstanbul'da meydana gelen "terör saldırısından duyduğu derin üzüntü ve acıyı" ifade ederek, şehitlerin acılı ailelerine başsağlığı, yaralılara acil şifalar diledi. Türkiye ve Pakistan'ın "terörle ortak mücadelesini sürdüreceğini" belirten Hüseyin, Pakistan'ın Türk hükümeti ve halkının bu "acı zamanda" yanında olduğunu bildirdi.^[30]
•  Rusya – Devlet Başkanı Vladimir Putin, Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan'a gönderdiği taziye mesajında, alçakça ve insanlık dışı saldırıları kararlılıkla kınadığını ifade ederek, faillerin ve azmettiricilerin bunun hesabını ödeyeceklerini vurguladı. Başbakan Dmitri Medvedev, mevkidaşı Binali Yıldırım'a gönderdiği taziye telgrafında, "Bu barbarca saldırının hiçbir meşru yanı olamaz. Suçlular en ağır şekilde cezalandırılmalıdır." ifadelerine yer verdi.^[33][34]
•  Yunanistan – Cumhurbaşkanı Prokopis Pavlopulos Recep Tayyip Erdoğan'ı telefon ile arayarak taziyelerini iletti. Başbakan Aleksis Çipras ise Binali Yıldırım'ı arayarak saldırıları kınadığını ifade ederek Yunanistan olarak terörü kaynağı ne olursa olsun lanetlediklerini ve bu bağlamda Türkiye'nin terörle mücadelesine güçlü destek verdiklerini belirtti.^[35][36]

Kaynakça

1. Çetin Aydın (13 Aralık 2016). "Bomba TNT-RDX karışımı". Hürriyet. http://www.hurriyet.com.tr/bomba-tnt-rdx-karisimi-40305009. Erişim tarihi: 16 Aralık 2016. 
2. "Beşiktaş saldırısını düzenleyen teröristlerin kimlikleri belirlendi". Haberturk.com. 14 Aralık 2016. http://m.haberturk.com/gundem/haber/1336556-besiktas-saldirisini-duzenleyen-teroristlerin-kimlikleri-belirlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2016. 
4. "Son Dakika Beşiktaş saldırısında yaralanan polis şehit oldu". CNN Türk. 04 Ocak 2017. http://www.cnnturk.com/turkiye/son-dakika-besiktas-saldirisinda-yaralanan-polis-sehit-oldu. Erişim tarihi: 05 Ocak 2017. 
5. "İstanbul saldırısını gerçekleştiren canlı bombanın kimliği belli oldu". Haberturk.com. 16 Aralık 2016. http://m.haberturk.com/gundem/haber/1337508-istanbul-saldirisini-gerceklestiren-canli-bombanin-kimligi-belli-oldu. Erişim tarihi: 17 Aralık 2016. 
6. "İstanbul'da iki bombalı saldırıda 44 şehit". Al Jazeera Türk. 12 Aralık 2016. http://www.aljazeera.com.tr/haber/vodafone-arenada-patlama-0. Erişim tarihi: 17 Aralık 2016. 
7. "İstanbul'daki kanlı saldırıyı TAK üstlendi". Deutsche Welle. 11 Aralık 2016. http://m.dw.com/tr/istanbuldaki-kanlı-saldırıyı-tak-üstlendi/a-36727473. Erişim tarihi: 11 Aralık 2016. 
8. "Beşiktaş'taki saldırıyı yapan teröristlerin kimlikleri belli oldu". Anadolu Ajansı. NTV.com.tr. 14 Aralık 2016. http://www.ntv.com.tr/turkiye/besiktastaki-saldiriyi-yapan-teroristlerin-kimlikleri-belli-oldu,73pUrOMVp0eu0Jfzf2nBxw. Erişim tarihi: 16 Aralık 2016. 
9. "İstanbul Beşiktaş'ta Vodafone Arena yakınında iki bombalı saldırı: 38 şehit, 155 yaralı". NTV.com.tr. 10 Aralık 2016. http://www.ntv.com.tr/turkiye/istanbul-besiktasta-vodafone-arena-yakininda-iki-bombali-saldiri-38sehit-155%2chsgWcdz2R0C0X564FE8aKg. Erişim tarihi: 11 Aralık 2016. 
10. "Türkiye'de son beş yılda patlayan bombalar". Deutsche Welle. 29 Haziran 2016. http://www.dw.com/tr/türkiyede-son-beş-yılda-patlayan-bombalar/a-19363717. Erişim tarihi: 11 Aralık 2016. 
11. Bozarslan, Mahmut (17 Mart 2016). "TAK Gölge PKK mı Gerçek PKK mı?". Amerika'nın Sesi. http://www.amerikaninsesi.com/a/tak-golge-pkk-mi-gercek-pkk-mi/3242402.html. Erişim tarihi: 11 Aralık 2016. 
12. Hacaloğlu, Hilmi (29 Haziran 2016). "“Havalimanında Güvenlik Zafiyeti Yok”". Amerika'nın Sesi. http://www.amerikaninsesi.com/a/havalimaninda-guvenlik-zafiyeti-yok/3396707.html. Erişim tarihi: 11 Aralık 2016. 
13. "İstanbul'da terör saldırısı". Anadolu Ajansı. 10 Aralık 2016. http://aa.com.tr/tr/gunun-basliklari/istanbulda-teror-saldirisi/703506. Erişim tarihi: 11 Aralık 2016. 
14. Hamdi Koçoğlu (15 Aralık 2016). "Bomba yurt dışı kaynaklı". Yeni Şafak. http://m.yenisafak.com/gundem/bomba-yurt-disi-kaynakli-2580683. Erişim tarihi: 17 Aralık 2016. 
15. "İSTANBUL 2. SULH CEZA HAKİMLİĞİNİN İSATNBULDAKİ PATLAMAYLA İLGİLİ YAYIN YASAĞI". RTÜK. https://www.rtuk.gov.tr/mahkeme-yayin-yasaklari/5320/5186/istanbul-2-sulh-ceza-hakimliginin-isatnbuldaki-patlamayla-ilgili-yayin-yasagi.html. Erişim tarihi: 11 Aralık 2016. 
16. "Sosyal medyadaki 235 PKK sempatizanı gözaltında". Basın İlan Kurumu. http://www.bik.gov.tr/sosyal-medyadaki-235-pkk-sempatizani-gozaltinda/. Erişim tarihi: 18 Aralık 2016. 
17. http://www.bik.gov.tr/saldiri-sonrasi-ismi-degistirildi./
18. http://www.ensonhaber.com/binali-yildirim-saldiri-pkknin-isi-2016-12-11.html
19. http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/siyaset/643529/Kilicdaroglu_iktidara_cagri_yapti.html
20. https://www.facebook.com/HDPgenelmerkezi/photos/a.1419352818279784.1073741828.1407664829448583/1829949680553427/?type=3
21. http://www.ntv.com.tr/turkiye/bahceliden-saldiri-aciklamasi,Me77Dyy2j0-jUlqtE_TH6g
22. http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkiye/643601/TSK_den_Besiktas_saldirisi_aciklamasi.html
23. "Almanya'dan Türkiye'ye destek". Deutsche Welle. 12 Aralık 2016. http://m.dw.com/tr/almanyadan-türkiyeye-destek/a-36725503. Erişim tarihi: 16 Aralık 2016. 
24. "Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Konseyi Sözcüsü Price: Türkiye ile dayanışma halindeyiz". Anadolu Ajansı. 11 Aralık 2016. http://aa.com.tr/tr/dunya/beyaz-saray-ulusal-guvenlik-konseyi-sozcusu-price-turkiye-ile-dayanisma-halindeyiz/703630?preview=1. Erişim tarihi: 16 Aralık 2016. 
25. "Carter'dan İstanbul'daki terör saldırısına tepki". Haberturk.com. 12 Aralık 2016. http://m.haberturk.com/dunya/haber/1335378-carterdan-istanbuldaki-teror-saldirisina-tepki. Erişim tarihi: 16 Aralık 2016. 
26. "Türkiyə Respublikasının Prezidenti Zati-aliləri cənab Rəcəb Tayyib Ərdoğana". Azerbaycan Cumhurbaşkanlığı. http://www.president.az/articles/22002. Erişim tarihi: 15 Aralık 2016. 
27. "İngiltere Başbakanı May Cumhurbaşkanı Erdoğan'ı aradı: Şoke oldum". Mynet.com. 13 Aralık 2016. http://m.mynet.com/ingiltere-basbakani-may-cumhurbaskani-erdogani-aradi-soke-oldum-dunya-2777025/?utm=webdesktop&u=Mozilla%2F5.0+%28Linux%3B+Android+6.0.1%3B+SM-N910C+Build%2FMMB29K%29+AppleWebKit%2F537.36+%28KHTML%2C+like+Gecko%29+Chrome%2F55.0.2883.91+Mobile+Safari%2F537.36. Erişim tarihi: 15 Aralık 2016. 
28. "Condemn attack in #Istanbul. My thoughts are with all those affected. UK committed to working with #Turkey to tackle terrorism". Twitter. https://mobile.twitter.com/BorisJohnson/status/807728609595195393. Erişim tarihi: 15 Aralık 2016. 
29. François Hollande. "Je dénonce avec force les attentats commis à Istanbul. La France apporte son plein soutien à la Turquie dans cette nouvelle épreuve.". Twitter. https://mobile.twitter.com/fhollande/status/807864223732813824. Erişim tarihi: 17 Aralık 2016. 
30. "İstanbul'daki terör saldırısına dünyadan tepkiler". Anadolu Ajansı. 11 Aralık 2016. http://aa.com.tr/tr/dunya/istanbuldaki-teror-saldirisina-dunyadan-tepkiler/703642. Erişim tarihi: 17 Aralık 2016. 
31. Herb Keinon (11 Aralık 2016). "Netanyahu decries Istanbul attack, says Turkey should condemn Palestinian terror". The Jerusalem Post. http://m.jpost.com/Israel-News/Politics-And-Diplomacy/Netanyahu-condemns-Istanbul-terror-says-Turkey-should-condemn-Palestinian-terror-475030#article=6017OTk0RkMwRTM1NEJCMDE5QzQ3MTVFMTM4QzFFMEZCQzE=. Erişim tarihi: 18 Aralık 2016. 
32. "Akıncı, Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan'a taziye mesajı gönderdi". Kıbrıs Postası. 12 Aralık 2016. http://www.kibrispostasi.com/akinci-turkiye-cumhurbaskani-erdogana-taziye-mesaji-gonderdi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2016. 
33. "Putin'den Erdoğan'a taziye mesajı: Cezasız kalmayacağından eminiz". Sputnik. 11 Aralık 2016. https://tr.sputniknews.com/rusya/201612111026252283-putin-erdogan-taziye-mesaj/. Erişim tarihi: 16 Aralık 2016. 
34. "Medvedev’den Başbakan Yıldırım’a taziye". Times of Crimea. 11 Aralık 2016. http://www.timesofcrimea.com/medvedevden-basbakan-yildirima-taziye.html. Erişim tarihi: 16 Aralık 2016. 
35. Aydın Hasan (15 Aralık 2016). "Kim Jong-un kadar olamadılar!". Milliyet. http://m.milliyet.com.tr/kim-yong-kadar-olamadilar--siyaset-2362436/. Erişim tarihi: 17 Aralık 2016. 
36. "Çipras'tan Başbakan Yıldırım'a taziye telefonu". Anadolu Ajansı. 11 Aralık 2016. http://aa.com.tr/tr/dunya/ciprastan-basbakan-yildirima-taziye-telefonu/704181. Erişim tarihi: 17 Aralık 2016.