Batu Han

Başlığın diğer anlamları için Batuhan sayfasına bakınız.

Batu Han
Altın Orda Hanı
Hüküm süresi	1240-1255
Sonra gelen	Sartak
Eş(leri)	Borakçin Hatun
Çocukları	Sartak
Hanedan	Borjigin
Babası	Cuci
Doğum	1207 Moğolistan
Ölüm	1255 (47-48 yaşlarında) Saray Batu

Batu (Moğolca: Бат Хаан, Rusça: Баты́й, Farsça: باتو Bātū, Çince: 拔都; 1205 - 1255), Cengiz Han'ın en büyük oğlu olan Cuci'nin oğludur. Moğol İmparatorluğu'na bağlı Altın Orda'nın kurucusudur. 1240 - 1255 yılları arasında Altın Orda Devleti'ni yönetmiştir. Lehistan ve Macaristan ordularını yendikten sonra kurduğu devlet Rus toprakları ve Kafkaslarda 250 yıl egemen olmuştur.

İlk yılları

Oğlu Cuci öldükten sonra Cengiz Han topraklarının oğullarını geçmesini buyurarak yönetimi Batu'ya verir. Batu’nun ağabeyi Orda Han da buna karşı çıkmaz. 1227 yılında Cengiz Han öldüğünde ise topraklar Batu ile Orda arasında yeniden dağıtılacaktır. Buna göre Batu Volga Nehri’nin batısındaki toprakları, Orda ise sonradan Ak Orda devletini kuracağı nehrin doğu kıyısındaki toprakları alacaktır. Batu, Ögeday komutasındaki Kuzey Çin seferine katılırken, kardeşi de batıda Kumanlar, Alanlar ve Bulgarlara karşı savaşır.

Rus topraklarının fethi

Kuzey Çin'in fethinden sonra Ögeday, kurultayda Batu’dan batıya doğru seferlere devam etmesini ister. 1235 yılına gelindiğinde Kırım topraklarını zaten fethetmiş olan Batu 130 bin kişilik orduyla Doğu Avrupa'ya ilerlemeye başlar. Ögeday’ın emriyle sefere Güyük, Büri, Möngke, Hulgen, Kadan, Baydar gibi Moğol asillerinin yanı sıra Sübedey, Borolday gibi önemli komutanlar katılır. Ordunun genel komutası Sübedey’dedir.

Volga Nehri'ni geçen ordu Volga Bulgarlarının topraklarını işgal eder. Volga Bulgarları, Kıpçaklar ve Alanların işgale karşı direnişleri bir yıl içinde bastırılır. 1237 yılının Kasım ayında Batu, Kiev Knezliği sarayına elçi göndererek II. Yuri’den bağlılığını bildirmesini ister. Yuri Moğollara teslim olmayı reddedince Ryazan kuşatılır. 6 gün süren muharebelerden sonra şehir tamamen yerle bir edilir. Yuri’nin, Moğol ordusunu durdurmak için oğullarının komutasında gönderdiği ordular yenilir. Kolomna ve Moskova şehirleri yakılır. 4 Şubat 1238 tarihinde Vladimir kuşatılır. 3 gün içinde başkent yakılır ve tamamen yokolur. Kraliyet ailesinin çoğunluğu yangında ölecek, Yuri kuzeye çekilir. Yeni kurduğu ordu ise Moğollar tarafından 4 Mart 1238 tarihinde Sit Nehri'nde hezimete uğratılır.

Bundan sonra Moğol ordusu gruplara ayrılarak Rus şehirlerine saldırır. Rostov, Uglich, Yaroslavl, Kostroma, Kashin, Ksnyatin, Gorodets, Galich, Pereslavl-Zalessky, Yuriev-Polsky, Dmitrov, Volokolamsk, Tver ve Torzhok ele geçirilir. Moğollara karşı en başarıyla direnen şehir 7 hafta boyunca işgalcilere boyun eğmeyen Kozelsk olur. Moğollara bağlılığını ilan eden Smolensk yıkımdan kurtulurken, Novgorod ve Pskov coğrafi engeller ve uzaklıklarından dolayı işgale uğramaz. İşgal sırasında Moğollar arasında da sorunlar yaşanır. Batu ile gerilim yaşayan Güyük ve Buri geri çağrılacak, Ögeday sadece Güyük’ün cepheye geri dönmesine izin verecektir. 1240 yılının Aralık ayında Kiev de ele geçirilince tüm Rus toprakları Moğol boyunduruğuna girmiş olur.

Avrupa seferi

Moğolların ilerleyişinden kaçan Kumanlar Macaristan Krallığına sığınırlar. Batu, Macar kralı IV. Bela’ya sayısız elçiler gönderecek ve cevap alamayacaktır. Batu, Moğollara ihanet ettiğini iddia ettiği Kumanların iadesini isteyerek Macarları tehdit eder. Tarihçiler arasında Batu’nun amaçları hakkında ortak bir görüş yoktur. Batu’nun tüm Avrupa’yı fethetmek mi istediği, yoksa sadece hakim olduğu toprakların güvencesini sağlamak için mi Doğu Avrupa seferi düzenlediği bilinmemektedir. Lehistan ve Macar topraklarına saldırmayı planlayan Sübedey ve Batu bu ülkelere casuslar göndererek durum hakkında bilgi sahibi olurlar. Genel komuta Sübedey’de olacak şekilde istila planı hazırlanır. Üçe bölünen ordunun ilk grubu Lehistan topraklarına girerken, ikinci grup Karpatlara girer, üçüncü grup ise Tuna Nehri boyunca ilerler. Lehistan Ordusu Legnica Muharebesi, Macar Ordusu ise Mohi Muharebesinde yenilir. Macaristan ovası, Avusturya ve Dalmaçya Moğol egemenliğine girer. Moğollardan kaçan Macar kralı IV. Bela’yı takip etmek için Kadan görevlendirilir. 1241 yılında Batu ve Sübedey İtalya ve Almanya topraklarına sefer düzenleme planları yaparken Aralık ayında Ögeday Han’ın ölüm haberi alınır. Yeni hanın seçilmesi için geri çağrılan Moğol asilleri başkent Karakurum’a gitmek üzere cepheyi terk edecektir. Sübedey geri dönse de Batu fethedilen topraklarda kalacaktır.

Güyük ile mücadele

Macar topraklarından Volga kıyılarına çekilen Batu, yeni hakanın seçilmesi için Töregene Hatun tarafından Karakurum’a davet edilse de gelemeyeceğini bildirir. Uzun bir zaman süren belirsizlikten sonra 1246 yılında tahta Güyük geçecektir. Börçigin hanedanının en yaşlı temsilcilerinden olan Batu, Moğol İmparatorluğunun batıdaki topraklarının hakimi olur. Rus toprakları ve Kafkaslarda egemenliğini ilan etse de Büyük Kağanın otoritesini hiçbir zaman reddetmeyecektir. Batu egemenliği altına aldığı Rus topraklarında Vladimirli Rus prens II. Yaroslav ile görüşür ve onu Kiev’de yetkili tayin eder. Batu daha sonra Yaroslav’ı Karakurum’a göndererek Güyük Han’ın tahta çıkış törenine katılmasını ister. Ancak Batu’nun başkentteki düşmanları Yaroslav’ı zehirleyerek öldürür. Batu Rus topraklarını ele geçirdikten sonra Rus prenslerinin kendisine bağlılıklarını ilan etmesini talep eder. Chernigovlu Mihail Cengiz Han döneminden kalan şaman geleneklerine göre iki ateşin önünden geçmeyi ve Cengiz Han’ın yazıtlarının önünde eğilmeyi reddedince Batu tarafından öldürülür.^{[dn 1]}

Gürcistan’da soğuk savaş

Batu ile Güyük arasındaki çekişme Moğol istilası altındaki Gürcü Krallığında şiddetli şekilde hissedilir. Ögeday tarafından Moğol hakimiyetini yaymak üzere görevlendirilen Baycu Noyan, İran’daki ordusuyla Anadolu üzerine yürür. Anadolu Selçuklu Devleti 1243 yılında yapılan Kösedağ Muharebesinde yenilerek Moğol boyunduruğuna girer. Baycu Noyan, Selçukluların elindeki Gürcü prens VII. Davit Ulu’yu serbest bırakarak Güyük’ün sarayına gönderir. Gürcü tahtına kendi oğlunun çıkmasını isteyen kraliçe Rusudan ise Batu’nun sarayına oğlu VI. Davit Narin’i gönderir. Batu, VII. Davit Ulu’yu Gürcü topraklarının egemeni olarak tanıyarak desteklese de, Güyük Batu’nun kararını çiğneyerek VI. Davit Narin’i Gürcü kralı ilan eder.

Batu ile Güyük arasındaki gerginlik daha da artınca bölgedeki komutanı olan Baycu Noyan’ı görevden alacak ve Eljigidei adlı Moğol komutanı getirecektir. Bu dönemde Güyük, Rus topraklarında Batu’ya karşı ittifak yapmaya girişecek ve Aleksandr Nevski ile ittifak yapacaktır. Batu’yu huzuruna çağırdığı bir dönemde Güyük ölecektir.

Möngke ve Batu

Güyük ölünce Batu için Ögeday ve oğlu Güyük tarafından sürdürülen aile hanedanına son verme şansı ortaya çıkar. Tahta geçme şansı olan Batu, kendisi çok hasta iken ziyaretine gelen Möngke’nin bağlılığından etkilenecek ve 1250 yılında kendi hakimiyetindeki topraklarda yapılacak kurultayda Möngke’nin hanlığını destekleyecektir. Karara karşı çıkan Ögeday ve Çağatay soyundan Moğol prensler kurultayın Moğolistan’da yapılması gerektiğini öne sürerler. Batu, kardeşi Berke ve oğlu Sartak’ın korumasında olduğu halde Möngke’yi Moğolistan’a gönderir ve resmî kurultayda han seçilmesini sağlar. Ögeday hanedanının devam etmesini isteyen prensler kurultay tanımayacaktır. Bunun üzerine 1251 yılında tahta geçen Möngke rakiplerini hızla tasifiye eder.

Batı Rus topraklarında ise Batu’ya karşı çıkan Rus prens II. Andrey isyancı Moğol prenslerine destek verir. Bunun üzerine Vladimir’e saldıran Batu’nun ilerleyişi Novgorod ve Pskov önlerinde Töton Şövalyeleri tarafından durdurulur. Bu bölgeyi ise Batu Han ve oğlu Sartak ile dostluğu olan Aleksandr Nevski yönetecektir.

Möngke’nin iktidarı sırasında ona yardım ettiği için Batu’nun prestiji en yüksek seviyededir. Kardeşi Berke’nin itirazlarına rağmen Hülagu’nun seferlerine asker gönderecektir. Ancak Moğol İmparatorluğunda belirginleşmeye başlayan ayrılık sonunda Moğollar kendi aralarında savaşmaya başlayacaktır.

Batu’nun soyu kurmuş olduğu Altın Orda haricinde de bölgede çok sayıda hanedanda sürdürülecektir.

Ailesi ve geleneği

Batu’nun en az dört çocuğu olduğu bilinmektedir. Bunlardan Sartak babası öldükten sonra 1255-56 yılları arasında Altın Orda tahtına çıkacak, ancak Möngke’yi Moğolistan’da ziyaretinden az sonra ölecektir.^{[dn 2]} Ondan sonra tahta amcası Berke geçecektir. Müslümanlığı seçen Berke, Moğolistan İmparatorluğuna şeklen bağlı kalsa da Abbasileri yenen akrabası Hülagû Han ile savaşacaktır. Bu dönemde artık Moğol İmparatorluğundaki çatlak iyice artmış olacak ve Altın Orda bağımsız bir devlet konumuna gelecektir. Berke, Doğu Avrupa’ya karşı büyük seferlere girişmeyecek ve iktidarı döneminde bazı yağma seferleri yaşanmasına rağmen kardeşi Batu dönemine göre Avrupa’da Moğol istilası yaşanmayacaktır. Altın Orda diğer Moğol devletlerine göre en uzun süre ayakta kalan olacaktır.^{[dn 3]}

Dipnotlar

1. Mihail putperestlik olarak görülen bu uygulamaya karşı boyun eğmektense ölmeyi yeğlediğinden dolayı Ortodoks Kilisesince ölümünden sonra aziz ilan edilir
2. Ölümüne dair çok sayıda iddia bulunmaktadır
3. Timur saldırılarıyla zayıflayan devlet 1502 yılında çökecektir. Bakınız Timur-Toktamış Savaşı

Ayrıca bakınız

• Avrupa’nın Moğollar tarafından istilası
• Moğol İmparatorluğu
• Altın Orda
• Altın Orda hanlar listesi