Na-Dene Kızılderilileri
| Toplam nüfus | |
|---|---|
| 200.000[1] | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
| Kanada , ABD (Alaska ve Kıta ABD'si) | |
| Diller | |
| Na-Dene dilleri | |
| Din | |
| Hıristiyanlık, Animizm/Şamanizm | |
| İlgili etnik gruplar | |
| Haydalar, Kanada Kızılderilileri, Alaska Kızılderilileri, ABD Kızılderilileri |
Na-Dene Kızılderilileri ya da Na-Dene halkları, Na-Dene dilli halklar (İngilizce: Na-Dene Indians, Na-Dene peoples), Kuzey Amerika'da ABD (Alaska, Vaşington, Oregon, Kaliforniya, Utah, Kolorado, Arizona, New Mexico, Oklahoma, Teksas) , Kanada (Yukon, Kuzeybatı Toprakları, Nunavut, Britanya Kolombiyası, Alberta, Saskatchewan, Manitoba) ve ufak bir kısmı da Meksika’da yaşayan, Na-Dene dilleri ailesinden dilleri konuşan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ve şamanist Kızılderili halkları. Toplam nüfusları yaklaşık 200.000[1] kişidir ve çoğunluğu Atabasklar oluşturur. Asya kökenli olduğu 2008 yılında Edward Vajda başta olmak üzere uzmanlarınca kabul edilen tek Kızılderili grubudur. Bunların dışındaki diğer bütün Kızılderililer İngilizcede Amerindians[2] olarak da adlandırılır ve dilleri Amerind dilleri olarak tek grupta da toplanır.
Sınıflandırma
Diline göre
- Tlingitler
- Eyak-Atabasklar
- Eyaklar
- Atabasklar
- Kuzey Atabaskları
- Pasifik Atabaskları
- Kaliforniya Atabaskları: Hupalar
- Oregon Atabaskları
- Güney Atabaskları: Apaçiler, Navaholar
Kültürüne göre
- Subarktik Kızılderilileri: Tsutinalar (Sarsiler) ve Nikolalar hariç Kuzey Atabaskları
- Ova Kızılderilileri : Tsutinalar, Ova Apaçileri (Kiyova Apaçileri), Lipanlar
- Güneybatı Kızılderilileri: Ova Apaçileri hariç Güney Atabask dillerini konuşanlar (Apaçiler ile Navaholar)
- Plato Kızılderilileri: Nikola Atabaskları
- Pasifik Kuzeybatısı Kızılderilileri: Tlingitler, Eyaklar, Tsetsautlar
- Kaliforniya Kızılderilileri: Pasifik Atabaskları
Tarih
Na-Dene halklarının ve Proto-Atabaskların Amerika'daki anayurdu (Urheimat) olarak doğu Alaska ya da batı Yukon gibi Pasifik Okyanusuna akan ırmaklardan oluşan havzaya sahip kuzey bölgesi olduğu düşünülmektedir[3]. Na-Dene dillerinin Sibirya'daki Ketçe başta olmak üzere Yenisey dilleri ile akraba olduğu 2008 yılında Edward Vajda tarafından ortaya atılmış ve kabul görmüştür[4]. Dil verilerine göre Asya'daki bir gruba bağlanan ilk ve tek Kızılderili grubudur.
Coğrafi dağılım
- Kanada
- Yukon Toprakları: Tlingitler, Guçinler, Hanlar, Kaskalar, Tagişler, Kuzey Tuçonları, Güney Tuçonları, Yukarı Tananalar
- Kuzeybatı Toprakları: Denesulineler, Guçinler, Sahtular, Denetalar, Tlınçonlar
- Britanya Kolombiyası: Tlingitler, Nadoten-Vetsuvetenler, Çilkotinler, Dakeller, Kaskalar, Nikolalar, Sekaniler, Danezalar, Denetalar, Tagişler, Tahltanlar, Tsetsautlar
- Alberta: Denetalar, Denesulineler, Tsutinalar
- Saskatchewan: Denesulineler
- Manitoba: Denesulineler
- Nunavut: Denesulineler
- Amerika Birleşik Devletleri
- Alaska: Tlingitler, Eyaklar, Ahtnalar, Değinaklar, Denağinalar, Guçinler, Hanlar, Holikaçuklar, Koyukonlar, Aşağı Tananalar, Tanakroslar, Tsetsautlar, Kuskokvimler, Yukarı Tananalar
- Vaşington: Çilkotinler, Kwalhioqua, Nikolalar
- Oregon: Tlatskanie, Applegate, Galice, Tututni, Upper Coquille, Tolowa, Upper Umpqua
- Kaliforniya: Eel River, Hupalar, Mattole-Bear River, Tolowa
- Utah: Navaholar
- Kolorado: Hikarilalar, Navaholar
- Arizona: Çirikavalar, Navaholar, Batı Apaçileri
- New Mexico: Meskalerolar, Çirikavalar, Hikarilalar, Lipanlar, Navaholar
- Teksas: Meskalerolar, Lipanlar
- Oklahoma: Çirikavalar, Hikarilalar, Ova Apaçileri
- Meksika
Kaynakça
- 1 2 ANKN: Athabascans of Interior Alaska / Alaskan Athabascans
- ↑ MtDNA Diversity in Amerindians and Na-Dene Indians (1993)
- ↑ Encyclopædia Britannica : Athabaskan language family
- ↑ Dene–Yeniseic Symposium, University of Alaska Fairbanks, February 2008, accessed 30 Mar 2010