Kağızman

Koordinatlar: 40°09′N, 43°08′E

Kağızman
—  İlçe  —
Kars ili idari bölümleri
Kağızman'ın girişi
Türkiye'de yeri
Koordinatlar: 40°09′K 43°08′D / 40.15°K 43.133°D
Ülke	Türkiye
İl	Kars
Coğrafi bölge	Doğu Anadolu Bölgesi
Yönetim
- Kaymakam	Musa Üçgül [1]
- Belediye başkanı	Nevzat Yıldız (MHP)
Yüzölçümü [2]
- Toplam	1.970 km^2 (760,6 mi^2)
Rakım [2]	1.420 m (4.659 ft)
Nüfus (2015)[3]
- Toplam	46,031
- Kır	27,287
- Şehir	18,744
Zaman dilimi	UDAZD (+3)
Posta kodu	36700
İl alan kodu	0474
İl plaka kodu	36
İnternet sitesi: www.kagizman.bel.tr

Kağızman, Kars ilinin bir ilçesidir.

Aras Nehri yatağında, verimli topraklara sahip, ılıman iklimiyle ilçe, yüksek dağlar arasında, tarım yapmaya elverişli coğrafi konuma sahiptir. Kars'a 76, Iğdır'a 96, Erzurum'a ise 150 km uzaklıktadır. Kağızman 1972 km²'lik bir alana sahiptir. Yükseklik farklılıkları ilçe içinde fazladır. Bu yükseklikler 1100–1600 m arasında değişmektedir. Kuzeyinde Kars merkez ve Selim, doğusunda Tuzluca, Digor, batısında Sarıkamış, güneyinde ise Ağrı merkez ile komşudur. Aras vadisindeki bir birikinti kesiti üzerinde yerleşmiş durumdadır.

İlçe coğrafi bakımdan henüz tektonik oluşumunu tamamlamamıştır. Faylar ve kırıklar üzerinde yerleşilmiştir. Dolayısıyla zaman zaman yörede depremler tehlikeli olmaktadır. 1104-1962 yılları arasında 13 deprem olmuştur. Diğer taraftan düşme, kayma ve sürünme şeklinde kütle hareketleri olmaktadır. Kötek, Çallı civarında kaya düşmesi, Camuşlu-Kozlu, Yenice-Taşburun ve Akdam köyleri civarlarında heyelan görülmektedir. Kağızman ilçesinin 62 köyü bulunmaktadır.

Tarihçe

Yerleşme yerinin yakınlarında Erken Demir Çağı özelliği gösteren mezarlar bulunmaktadır. Bölgede elde edilen Erken Demir Çağı, İlk Tunç Çağı, Demir Çağı (Orta Demir Çağı), Orta Çağ keramikleri bu devirlerde yerleşimin olduğunu göstermektedir.^[4]

MÖ 9. yüzyıldan MÖ 6. yüzyıla kadar Urartu Krallığı’nın egemenliğinde olan bölge daha sonra Persler, Arsak Krallığı, Romalılar, Parthlar ve Sasaniler idaresinde bulundu. MS 7. yüzyılda Arap akınlarına uğrayan bölgede 9. yüzyılda yarı bağımsız Ermeni prenslikleri hâkimiyet kurdu. 10. yüzyılın ortalarından sonra bölge Bizans İmparatorluğunun denetimine geçti. Kars’la birlikte 1064 yılında Selçukluların hâkimiyetine giren Kağızman sonraki dönemde Saltukluların ve Kıpçakların idaresine geçti. 1202’den 1239’a değin Anadolu Selçuklular ve Gürcüler arasında sürekli el değiştiren, Moğol istilası sırasında Cengiz Devleti’ne bağlanan, Moğollardan sonra ise İlhanlılar, Altın Ordu Devleti, Celayirliler, Karakoyunlular, Timur Devleti, Akkoyunlular ve Safeviler egemenliğinde bulunan bölge 1534 yılında Kanuni Sultan Süleyman tarafından Osmanlı İmparatorluğu’nun topraklarına katıldı.^[5]

Kağızman, 1877-78 Osmanlı-Rus Harbi'nde Ruslar tarafından ele geçirilmiş olup, yapılan antlaşma gereğince Ruslara bırakılmıştır. Rus İmparatorluğu egemenliğinde Kağızman, Okrug (Kaza) olarak Kars'a bağlanmış ve bölgeye Hristiyan köylüler yerleştirilmiştir. 1918'e kadar süren Rus hâkimiyeti Brest Litovsk Barış Antlaşması ile sona ermiştir.^[6] Rusların çekilmesinden sonra Ermeni güçlerince ele geçirilen yerleşim, 15. Kolordu’ya bağlı kuvvetlerce 1 Ekim 1920 yılında Türkiye topraklarına katıldı.^[7]

Tarihi eserler

İlçeye bağlı Çamuşlu köyünde bronz çağı, Kimmerya dönemi kaya resimleri, Çengilli Köyünde Çengilli Ortodoks Kilisesi, Tunçkaya Köyünde Keçivan Kalesi, Paslı geçidindeki Narin Kale (Köroğlu Kalesi) ve birçok keşfedilmemiş tarihi eserler vardır.

Ekonomi

Halkın geçim kaynağı hayvancılık ve bahçeciliktir. Önemli bir gelir kaynağı da arıcılıktır. Saf Kafkas ırkı arılarıyla, sadece Kağızman'da yetişen Tüteye çiçeği ile çok çeşitli çiçek ve kekiklerden elde edilen ve dünyaca tanınan Kağızman balları, polen ve arı sütü çok değerlidir.

Kayısı, "pestil" ve "köme"si ile meşhurdur. Ayrıca, kaşar, çeçil, deri peyniri de önemlidir.

Elmanın onlarca çeşidi (Uzun, Söbü, Gelin, Süt, Kış, kişi isimleriyle de bilinen vs.), armut, erik, ceviz ve diğer yöreye özgü cins ve tatlardaki meyve çeşitliliği de bilinir.

Eğitim

İlçede ilköğretim okulları, Anadolu lisesi ve Kağızman Lisesi ile beraber Kafkas Üniversitesi'ne bağlı Kağızman Meslek Yüksekokulu bulunmaktadır. Ayrıca ilçede Özel Fem Dershanesi ve belediyeye bağlı Kağızman Halkevi de eğitim-öğretime destek olmaktadırlar.

Kağızman Meslek Yüksekokulu'nda maliye, muhasebe, işletme, bankacılık ve sigortacılık, büro yönetimi ve sekreterlik bölümleri bulunmaktadır.

Ulaşım

Iğdır'dan hareket eden şehirler arası otobüs firmaları ile Türkiye'nin önemli merkezleri olan İstanbul, Ankara, İzmir, Eskişehir, Bursa, Antalya ve diğer yerlere her gün düzenli ulaşım sağlamak mümkündür.

Kars havaalanına da 70 km uzaklıktadır.

Nüfus

Yıl	Toplam	Şehir	Kır
1886[8]	34.158	8.715	25.443
1897[9]	59.230	veri yok	veri yok
1965[10]	39.449	9.417	30.032
1970[11]	42.865	10.236	32.629
1975[12]	45.459	11.517	33.942
1980[13]	46.612	13.236	33.376
1985[14]	50.167	14.855	35.312
1990[15]	49.129	15.274	33.855
2000[16]	48.908	21.685	27.223
2007[17]	50.585	23.012	27.573
2008[18]	49.902	18.258	31.644
2009[19]	48.790	17.156	31.634
2010[20]	48.792	17.114	31.678
2011[21]	48.898	17.597	31.301
2012[22]	47.093	17.999	29.094
2013[23]	47.445	18.493	28.952
2014[24]	46.687	18.653	28.034
2015[25]	46.031	18.744	27.287

Kaynakça

1. http://www.kagizman.gov.tr/
2. http://kars.yerelnet.org.tr/il_ilce_koordinat.php?iladi=KARS
3. "2014 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6WFD3iaOa. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
4. "KAĞIZMAN’DA TARİHİ VE ARKEOLOJİK ARAŞTIRMALAR", Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 1, Bahar 2008, Sf:73-92, Alpaslan Ceylan
5. "KARS VE ÇEVRESİNDE RUS YÖNETİMİ (KARSKAYA OBLAST 1878-1917)", Bürkan Serbest- N. Savaş Demirci
6. "KAĞIZMAN’DAKİ RUS İŞGAL DÖNEMİ KONUT MİMARİSİ’NDEN ÖRNEKLER", AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi Cilt:2, Sayı:4, Ocak 2014, Bülent Oral
7. Kağızman Kaymakamlığı
8. "КАГЫЗМАНСКИЙ УЧАСТОК (1886 г.)" (Rusça). Ethno-Kavkaz.narod.ru. 23 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://web.archive.org/web/20150723181909/http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kagyzman1886.html. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2016. 
9. "ТЕРРИТОРИИ КАРССКОЙ ОБЛАСТИ, ВХОДЯЩИЕ В СОСТАВ СОВРЕМЕННОЙ ТУРЦИИ (1886 г.)" (Rusça). Ethno-Kavkaz.narod.ru. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://web.archive.org/web/20160304055117/http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/rnturkey.html. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2016. 
10. "1965 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BsppMmFq. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
11. "1970 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BtnXU5ct. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
12. "1975 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6Btq5p4kt. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
13. "1980 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BtugPHE4. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
14. "1985 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6Btwl6ql4. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
15. "1990 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BtyO6mTk. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
16. "2000 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6Bu0WSF34. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
17. "2007 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6Bu20fhBd. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
18. "2008 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6Bu3oMhlB. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
19. "2009 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BuD2Dn8E. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
20. "2010 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BuFd7RP1. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
21. "2011 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BuGvpvs5. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
22. "2012 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6EZxksANs. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
23. "2013 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6NPUwlgM0. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
24. "2014 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6WFD3iaOa. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
25. "2015 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016. 

• Kağızman’a Ismarladım Nar Gele, Mücahit Önal, 2000
• Rohat Alakom, Kağızman - Kars'ın Tadı Tuzu, Kağızman Belediyesi, 2012

Dış bağlantılar

• Kağızman Kaymakamlığı
• Kağızman Belediyesi
• Kars – Kâğızman (Türkiye), Gemikaya (Azerbaycan), Ulsan (Güney Kore) Ve Alta (Norveç) Kaya Petrogliflerinin Benzer Özellikleri ve Motiflerine Dair