On-ok
On-ok uruğu (Çince: 弩失畢Nu-şibi), Batı Göktürk Kağanlığı'nın batısında yaşayan Türk boylarına verilen addır.[1] Anlamı "on şadlık"tır. Batı Göktürklerin İli Nehri Antlaşması ile ikiye bölünmesinden sonra On-ok, İli Nehri'nin batısının yönetimini ele geçirmiştir. On-ok, Çin kaynaklarında Nu-Şibi (On Şadapıt'ın Çince söylenişi) olarak geçer. Bu kavram Çin kaynaklarında 651'de kullanılmaya başlanmış, 766'dan sonra ise kaybolmuştur. Eski Türk Kağanlığı'nın devlet geleneğinde kağanlık yetkisi olan kut, Aşina ailesine ait, olduğu için On-oklar evlilik yoluyla kendi kağanlarını ilan etmişlerdir. Göktürklerin batısını yönetenlere yabgu, yabgunun eşine ise kağatun denilirdi.[2] On-ok'un içerisindeki Ulug-ok (Ulu şadlık) adlı kol, bu unvanları kullanarak egemenliğini sağlamıştır.[2] On-ok yapılanmasının Ulug-oklardan başka iki önemli oymağı daha vardır. Bunlar Türkeşler ve Sakla-bagalardır. Bu iki oymak daha sonra birleşerek Halaçları oluşturmuştur.[3] Çumuhun ve Çuban oymakları da, On-Ok'a dâhil unsurlardandır.[4]
Çincede kullanılan Nu-Şibi adlandırması, Eski Türkçedeki "on" ve "şadapıt" kelimelerinden Çinceye aktarılmıştır. Bugün "nuşibi" Çincenin modern Han ağzında, "sağ kanat" anlamında kullanılan teklifsiz bir söyleyiştir. Kelimenin anlamı "on şad, on şadlık" ya da "sağ kanat, ülkenin sağı"tır.
Çağdaş Çince Nu-şibi < 'nou siet - piet < Türkçe ong şadapıt.[5]
On-ok beyleri
Çin kaynaklarındaki sırasıyla,
1. İzgil Kül-erkin;
2. Kaşu Kül-erkin;;
3. Bars-kan Tun İşbara-erkin;;
4. İzgil İçük-erkin;;
5. Kaşu Çolpan-erkin.
adlı beyler tarafından yönetilmiştir. On-ok içerisinde en güçlü oymak olan İzgil, bu kolun ilk başkanı seçmiş; ülke üzerinde etkili olmuştur. İzgil oymağı liderinin, Göktürk Kağanlığı tarafından 563'te İstanbul'a elçi olarak gönderildiği bilinmektedir.[6]
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ↑ Yu. Zuev, "The Strongest tribe - Izgil"//Historical And Cultural Relations Between Iran And Dasht-i Kipchak in the 13th through 18th Centuries, Materials of International Round Table, Almaty, 2004, p. 53, ISBN 9965-699-14-3
- 1 2 Yu. Zuev, "Early Türks: Sketches of history and ideology", Almaty, Daik-Press, 2002, p. 33, Şablon:Listed Invalid ISBN
- ↑ Yu. Zuev, "Early Türks: Sketches of history and ideology", p. 144
- ↑ Gumilev L.N., "Ancient Türks", Moscow, 'Science', 1967, Ch.16, http://gumilevica.kulichki.net/OT/ot16.htm (In Russian)
- ↑ Yu. Zuev, "The Strongest tribe - Izgil", p. 53, ISBN 9965-699-14-3
- ↑ Yu. Zuev, "The Strongest tribe - Izgil", s. 53