Suyab
Suyab, (Tūrgeš Suyāb veya Suyāb Çince: 碎葉 veya 碎叶, Suìyè; Wade-Giles: Suiyeh, ayrıca Ordukent adı ile tanınmış, günümüzde ismi Ak-Beşim) tarihi İpek Yolunda Kırgızistan başkenti Bişkek'in 60 km kuzeydoğusunda, ve Tokmok'ın 6 km güneydoğusunda, Çuy Vadisinde konumlanan tarihi bir şehirdir.
Tarih
Soğd'lu tüccarların 5. ve 6. yüzyıllar arasında İpek Yolu boyunca kurdukları ticari koloni ve yerleşim yerlerinden olan Suyab, ismini Suyab Nehrinden (Çuy Nehri) almıştır,[1] kökeni Farsça'da ( "suy" + ab için "su" veya "nehir" anlamına gelir).[2]
Xuanzang (玄奘; Xuán Zàng) Erken Tang döneminden tanınmış bir Çinli Budist rahip, bilgin, gezgin ve çevirmen, ilk defa 629 yılında buraları gezmiştir.[3][4]
Gezimizde Büyük Çin gölünün kuzey batısında 500 li uzaklıkta, Suye nehirindeki şehire geldik. Şehir 6 veya 7 li çapında; çeşitli Hu ("Barbarlar") tüccarlar, buraya çevre uluslardan gelip toplanmışlar ve yaşarlar. Buranın toprağı kırmızı darı ve üzüm için uygundur, Ormanları çok sık değil, rüzgarlı ve soğuk iklimli, insanlar diyagonal biçimde dokunmuş yün elbiseler giyerler. Suye'nin (Suyab) batısına doğru birçok yalıtılmış şehirler vardır, her birinin bir reisi vardır, bunlar birbirlerine bağımlı değildir, tamamı Tujue (突厥 Tūjué) boyundandır.
Suyab, Tong Yabgu Kağan'nın (geleneksel 統葉護可汗, Tǒngyèhù Kěhán) hüküm sürdüğü, batı Türk Kağanlığının en önemli merkeziydi.[5] 738 yılında, Suyāb Kara Türgeş Kağanlığına başkentlik yapmış, fakat on yıl sonra Çinli General Wang Chze (Wáng Chzè) tarafından yok edilmiştir. 760 yılında Karluklar ve 787 yılında Çin Ordusu burayı tekrar ele geçirdikten sonra bölgede dört tane Garnison kurulur, böylece şehir tarihi karanlıklaşır. İngiliz Tarihçi David Nicolle fikrine göre, o zamanlar Suyab'da Karluk Ordusu 80.000 askerlerden oluştuğunu başlarında bir "Kahraman Han" bulunduğu yazar.[6]. 982 yılında tamamlanan Arapça Hudud ul-'alam min al-mashriq ila al-maghrib ismindeki kitapta, şehir'de 20.000 yaşayan insanın olduğundan bahseder.[7] Suyab, 9. ve 10. yüzyılları arasında tekrar yerel Türk Hanedanlığının (Karahanlılar) eline geçmiştir.
6. – 11. yüzyıllar arasında Suyab, İpek Yolu'nun ana merkezi olmuştur. Bölgede, önce 1939 - 1940 yılları arasında Aleksander Natanovich Bernshtam yönetiminde ve L. R. Kyzlasov rehberleğinde; 1955 - 1958 yılları arasında L.P. Zyablin kumandası altında, ve en son 1996 - 1998 yılları arasında da State Hermitage Müzesi ve Kırgızistan Cumhuriyeti Bilim Akademisi ile ortak bir araştırma heyeti tarafından arkeolojik kazılar yörütülmüştür.
Dört arkeolojik kazı dizisi sonrasında Suyab'ta, iki Budist kutsal tapınağı, bir Zerdüşt mezarlığı ve iki Nasturi kilisesi açığa çıkarılmıştır.
Kaynakça
- ↑ Xue (1998), sayfa 136-140, 212-215
- ↑ Transboundary Chu-Talas
- ↑ Ji (1985), sayfa 25.
- ↑ Ye. I. Lubo-Lesnichenko. Svedeniya kitaiskikh pismennykh istochnikov o Suyabe (Gorodishche Ak-Beshim). Information of Chinese Written Sources about Suyab (Ak-Beshim). // Suyab Ak-Beshim. St. Petersburg, 2002. Pages 115-127.
- ↑ Great Soviet Encyclopaedia, 3rd ed. Article "Turkic Khaganate".
- ↑ Nicolle (1990), sayfa 32.
- ↑ Hudud ul-'alam min al-mashriq ila al-maghrib - Çeviren V. Minorsky
Koordinatlar: 42°48′00″K 75°16′00″D / 42.8°K 75.2666667°D