Divan (edebiyat)

Başlığın diğer anlamları için Divan (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Baki divanından bir bölüm

Divan (دیوان) sözcüğü Farsça'dan Arapça, Türkçe, Urduca ve diğer İslam milletlerinin dillerine girmiş, oralardan da komşuları olan gayri müslim unsurlara ve batı dillerine yayılmıştır.Farsçadaki "yazan, yazmak" anlamındaki dibir kelimesinden gelen kelimenin edebîyatta iki anlamı vardır:

1. Belli bir kalıpla yazılan ve besteyle okunan şiir türü. Kalıp "fâilâtün fâilâtün fâilâtün fâilün" şeklindedir.
2. Divan edebiyatı şairlerinin eserlerini topladıkları antolojik eser. Divan şairlerinin, eserlerini önceleri serbest, daha sonra belli bir düzen içinde topladıkları kitaplar divanlar, divançeler ve hamselerdir. Divan, divançe ve hamseler, yazarlarının adlarıyla anılırlar. Örneğin Nedîm Divanı, Fuzulî Divanı gibi.

Bir tür antoloji olarak görülebilir. Zamanla divanlarda şiirler belli bir düzene göre sıralanmaya başladı. Bu elemeye "divan tertibi" bu tür divanlara da "mürettep divan" adı verilir. Tam bir divanda sırasıyla, kaside (tevhid, münacat, na't, medhiye), tarih, musammat, gazel bölümleri yer alır. En sonda da lugazlar, muammalar, müfredler, azadeler bulunur. Divanda gazeller kafiye ve rediflerinin son harfinin Arap alfabesindeki sırasına göre dizilir. Yani elif’ten başlayıp ye harfine kadar. Her harften en az bir şiir olması şarttır. Ama buna uymayan şairler de olmuştur.

Divan Düzeni

Her divan belli bir nizama göre düzenlenir. Divan edebiyatında bu sıralama ortaktır ve çoğu zaman bunlara uyulur.Bazen şairler bu bölümlerin her birinde ayrı ayrı eser vermez. O zaman kitabı "divânçe" adıyla anılır.

1. Bölüm: Kasideler: Tevhîd, münâcaat, na't- Çeşitli övgüler.
2. Bölüm: Tarihler: Ebced hesabıyla hazırlanan önemli tarih olaylarını kasteden şiirler.
3. Bölüm: Musammatlar: Terkîb-i bend, murabba, tahmisler.
4. Bölüm: Gazeller: Her beytin son harfi ile sıralanan alfabetik sıralı gazeller.
5. Bölüm: Kıt'alar: Kıt'a, matla', muamma, lügaz, müf-red, azade gibi daha küçük nazım birimleri.

Ayrıca bakınız

• Divan edebiyatı
• Halk edebiyatı