Dromon

Bu makale, Bizans İmparatorluğu'nun, 330–1453 AD, askeriyesi hakkında ki serinin bir parçasıdır.
Yapısal Tarih
Bizans ordusu: East Roman army, Middle Byzantine army (thema •tagmata •Hetaireia), Komnenian-era army (pronoia), Palaiologan-era army (allagia) •Vareg Muhafızlar •Generaller
Bizans donanması: Rum ateşi •Dromon •Amiraller
Seferlerin Tarihi
Savaşlar, isyan ve iç savaşlar, ve muharebeler listeleri
Stratejiler ve taktikler
Tactics •Siege warfare •Askeri talimatlar •Fortifications (İstanbul Surları)

Dromon (Yunanca δρόμων, dromōn, "koşucu") bir kadırga çeşidi ve İtalyan tarzı kadırgalar yerlerini alana kadar Bizans donanmasının 5 ile 12. yüzyıllar arası en önemli savaş gemisi. Roma İmparatorluğu döneminde Roma donanmasının ana ekseni Antik Liburna gemisinden geliştirilmiştir.^[1]

Orta İngilizce'de dromond ve Eski Fransızca'da dromont kelimeleri dromon kelimesinden türemiştir ve herhangi bir orta çağ gemisi anlamına gelir.^[2]

Gelişimi ve özellikleri

Orta çağ savaş gemilerinin ortaya çıkışı ve gelişimi bir tartışma ve varsayım konusudur: günümüze kadar kürekle çekilen ilk çağ ya da erken orta çağ döneminden kalan bir savaş gemisi kalıntısı bulunamamıştır ve bilgiler yazılı kaynakların analiz edilmesiyle ya da birkaç ticari gemi kalıntısının kalıntılarının (örneğin; 7. yüzyıl Sicilya'da Pantano Longarini enkazı, 7. yüzyıl Yassıada gemisi ve 11. yüzyıl Serçe Limanı enkazı^a[›]) kaba artistik çizimleri ile toparlanmıştır. Ancak Marmaray projesi sırasında Theodosius Limanı'nın (günümüzde Yenikapı) yerinde yapılan arkeolojik kazılarda aralarında galea tipi dört hafif kadırganında olduğu 6 ile 10. yüzyıllar arası 36 Bizans gemisi kalıntısı gün yüzüne çıkarılmıştır.^[3]

Genel kabul gören görüş aslı liburna tipi gemilerden gelen erken dönem dromonlardan türeyen ve bu şekilde Akdeniz kadırgası olarak nitelenen ana ilerlemeler, tam güvertenin benimsenmesi (katastrōma), su üzerindeki mahmuz lehine pruvada koç başı saldırının terk edilmesi ve latin yelkeninin kullanımıdır.^[4] Koç başı saldırının (Latince: rostrum, Yunanca: ἔμβολος) terk edilmesinin kesin sebepleri belirsizdir. 4. yüzyıl Vergilius Vaticanus yazmalarında yer alan yukarı bakan gaga betimlemeleri daha geç Roma kadırgalarında bile koç başının mahmuz ile yer değiştirdiğini göstermektedir.^[5] Bir ihtimalde antik gemi teknesinin dışını önce zıvana ile geçmeli tekniğin koç başının tasarlanması karşısında yerini güçlü, ve daha esnek tekneye, koç başı saldırılarına daha az hassas gemi omurgasının önce yapıldığı metoda geçilirken değişimin olduğudur.^[6] Eğer Sevilla başpiskoposu Isidore'un su altındaki kayalara çarpmaya karşı koruduğunu belirten yorumlarını değerlendirirsek, koç başının asıl görevi kesinlikle erken 7. yüzyılda unutulmuştur.^[7] Latin yelkeninde ise, geçmişte çeşitli yazarlar, bunun ana kaynağı muhtemelen Hindistan olarak Araplar tarafından Akdeniz'e getirildiğini belirtirler. Fakat son on yıllarda ortaya çıkan yeni tasvirler ve yazılı kaynaklar, bilim adamlarının latin yelkeninin ortaya çıkışının Levant'ta daha erken bir dönem olan geç Helenistik ya da erken Roma olduğunu düşünmelerine neden olmuştur.^[8][9] Yalnızca üçgen değil dörtkenar versiyonuda bilinmektedir ve daha küçük teknelerde yüzlerce yıldır kare yelkenle paralel kullanılmaktadır.^[8][10]

İoannis Skilicis vakainamesinin Madrid Skilicis versiyonunda ki resimde 941 yılında Konstantinopolis'e yapılan Rus saldırısını Bizans filosu püskürtüyor ve mahmuzlar ile Rus gemilerinin kürekçilerini eziyor. Borda etmek ve göğüs göğüse savaş Orta çağ deniz savaşlarının çoğunun neticesini belirliyordu.^[11]

Vandallar Savaşı sırasında Belisarius'un filosunun, Kayseryalı Prokopius'un anlatımına göre, görünüşte en azından bir kısmının latin yelkeni ile donatılması, o zamanlar dromonun standart teçhizatının muhtemelen latin yelkeni olduğunu göstermektedir,^[12] kademeli olarak geleneksel kare yelken orta çağ denizciliğinin kullanımından düşmüştür.^[10] Bu 6. yüzyıl dromonları, muhtemelen iki kenarında 25 olmak üzere toplam 50 kürekçi bulunan tek katlı ("monoreme") gemilerdir.^[13] Gene Helenistik dönem uskundra kullanan gemilerinden farklı olarak, bunlar doğrudan geminin gövdesinden uzatılıyordu.^[14] Daha sonraki dönem çift katlı ("bireme") 9. ve 10. yüzyıl dromonları iki kürek sırası (elasiai), bir kürek sırası aşağıda diğeri ise yukarı güvertede olacak şekilde güverteyle bölünmüştü; bu kürekçilerin gemi bordaladığı zaman deniz piyadeleri ile savaşması bekleniyordu.^[15] Yunan bilim insanı Christos Makrypoulias, her sırada aşağıda 25 kürekçi, üst güvertede 35, bir dromon için toplam 120 kürekçi içeren bir düzenleme önerir.^[16] Bu gemilerin tüm uzunluğu muhtemelen yaklaşık 32 metredir.^[17] O dönem çoğu gemi tek direkli (histos ya da katartion) olmasına rağmen, daha büyük bireme dromonlar daha etkin manevra yapabilmek için muhtemelen en az iki direğe ihtiyaç duyuyorlardı^[18] ki bu büyüklükte ki bir gemi yalnızca bir latin yelkeni ile yönetilemez anlamına geleceği kabul edilebilir.^[19] Gemi, pupa (prymnē) tarafında, kaptanın yeri (krab(b)at(t)os) ile beraber çadır ile korunmuş iki kıç dümeni ile yönetiliyordu.^[20] Pruva (prōra) yükseltilmiş bir ön üst güverteye (pseudopation) sahipti, bunun altında nişanlanmış Rum ateşi atan bir sifon bulunurken,^[21] ikincil sifonlar geminin ortasında her iki tarafta da bulunabilirdi.^[22] Geminin yanları boyunca devam eden, askerlerin kalkanlarını astıkları bir pavesade (kastellōma) güverte mürettebatına koruma sağlıyordu.^[23] Roma liburnalarına benzer şekilde, daha büyük gemiler ayrıca her iki yanında direklerin arasında tahtadan bir kalelere (xylokastra) sahiptiler, böylece okçular yükseltilmiş bir platformdan atış yapabiliyorlardı.^[24] Pruva mahmuzun (peronion) amacı düşman gemisinin küreklerini kırıp, ok ateşi ve borda etmeye karşı onu yardımsız bırakıyordu.^[25]

Yenikapı kazılarında ortaya çıkarılan 10-11. yüzyıla ait dört adet galeai tipi geminin tek tip tasarımı ve inşaası onların merkezi bir üretim sürecinden geçtiklerini göstermektedir. Uzunlukları yaklaşık 30 metredir ve Karaçam ve Doğu çınarından imal edilmişlerdir.^[26]

Varyantlar

911 ve 949 yıllarında Girit Emirliği'ne gönderilen seferlerin envanterlerinde detaylarının görüleceği üzere, 10. yüzyılda genel dromon tipinin bireme savaş gemilerinde üç ana sınıf mevcuttu: [chelandion] ousiakon ([χελάνδιον] οὑσιακόν) böyle isimlendirilmişti çünkü içinde 108 adamlık bir ousia vardı; [chelandion] pamphylon ([χελάνδιον] πάμφυλον), 120–160 adamlık bir tayfası vardı, ismi ya taşıma gemisi olarak Pamfilya bölgesi menşeini ya da mürettebatının "seçkin mürettebat" (πᾶν+φῦλον, "tüm kabileler") anlamına gelmektedir; ve dromōn hakiki, mürettebatı iki ousiai ile oluşur.^[27] VII. Konstantin'in De Ceremoniis'inde, ağır dromōn gemilerinin 230 kürekçi 70 deniz piyadesinden oluşan mürettebat ile hatta daha da büyük bir mürettebattan oluştuğunu söyler; denizcilik uzmanı John H. Pryor onları gemide taşınan ihtiyaç fazlası personel olarak düşünürken, Makrypoulias ise bu fazla adamları üst kat küreklerinin her birinin ikinci kürekçisi olarak düşünür.^[28] Daha küçük, yaklaşık 60 kişilik mürettebatlı tek sıra kürekçili gemiler monērēs (μονήρης, "tek sıra") ya da galea (γαλέα, "galley" kadırga kelimesi bu kelimeden türemiştir.) keşif görevleri için kullanılırken ayrıca savaş düzeninde kanatlarda yer alıyorlardı.^[29]

Üç sıra ("trireme") dromonlar, 9. yüzyılda parakoimomenos Basileios Lekapenos'a ithaf edilmiş çalışmada tarif edilmişlerdir. Yalnızca bazı parçaları günümüze ulaşmış bu eser ağırlıklı olarak Klasik bir trireme'nin görünüm ve konstrüksiyonunu çizmiştir ve bu yüzden orta Bizans döneminin savaş gemilerine uygulanmaya çalışıldığı zaman çok dikkatli kullanılmalıdır.^[30][31] Ancak trireme gemilerin varlığı, 11.ve 12.yüzyıl Fatımi Devleti donanmasında kullanıldığı kanıtlanmıştır ve VI. Leon tarafından yapılan 10. yüzyıla ait büyük Arap gemilerine ait göndermelerde trireme kadırgaları işaret eder.^[32]

Bizanslılar genellikle nakliye gemileri (phortēgoi) ya da yük gemileri (skeuophora) gibi sıradan ticari gemilerini kargo taşımacılığı için mecbur tutarlardı. Bu gemiler çoğunlukla kürekli olmayıp yelkenliydi.^[33] Bizanslılar ve Araplar ayrıca ya yelkenli gemi ya da atlar için değişiklik yapılmış kadırgalardan at nakliye gemileri (hippagōga) kullanırlardı.^[34] Chelandia aslen kürekli at taşıyan bir gemi olarak ortaya çıktığı kabul edilirse, yazılı kaynaklarda ayrım gözetmeden sıklıkla birbirleri yerine kullanılsa da chelandion ve dromōn arasında bir konstrüksiyon farkı olduğu kabul edilebilir. dromōn özellikle bir savaş kadırgası olarak gelişim gösterirken, chelandion geminin enini ve kargo derinliğini artıran orta bölümünde bir sıra atı bulunduracak özel bir bölüm bulundururdu.^[35]

Notlar

^  a:  Marmaris Taşlıca köyünde Bozburun Yarmadası’nın güneyinde, Rodos'un karşı yakasında, ancak denizden ulaşılan bir limandır. Limanın kayalardan oyulmuş görkemli bir kapısı vardır. Koyun suyu temiz ve berraktır. Yapılan bir sualtı araştırmasında 11. yüzyıla ait batık ve içinde cam eşya bulunmuş ve bulunan parçalar Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesi'ne gönderilmiştir. Bu arkeolojik bulgular, Serçe Limanı ismiyle tanınmaktadır.

Kaynakça

1. Pryor & Jeffreys 2006, ss. 123–126
2. The Shorter Oxford English Dictionary, 3rd edition, "Dromond".
3. Delgado 2011, ss. 188–191
4. Pryor & Jeffreys 2006, s. 127
5. Pryor & Jeffreys 2006, ss. 138–140
6. Pryor & Jeffreys 2006, ss. 145–147, 152
7. Pryor & Jeffreys 2006, ss. 134–135
8. Casson 1995, ss. 243–245, Fig. 180–182
9. Basch 2001, ss. 57–64; Campbell 1995, ss. 8–11; Pomey 2006, ss. 326–329
10. Pryor & Jeffreys 2006, ss. 153–159
11. Pryor & Jeffreys 2006, s. 144
12. Basch 2001, s. 64
13. Pryor & Jeffreys 2006, ss. 130–135
14. Gardiner 2004, ss. 103–104
15. Pryor & Jeffreys 2006, ss. 232, 255, 276
16. Makrypoulias 1995, ss. 164–165
17. Pryor & Jeffreys 2006, ss. 205, 291
18. Pryor & Jeffreys 2006, s. 238
19. Dolley 1948, s. 52
20. Pryor & Jeffreys 2006, s. 215
21. Pryor & Jeffreys 2006, s. 203
22. Haldon 1999, s. 189
23. Pryor & Jeffreys 2006, s. 282
24. Gardiner 2004, s. 104
25. Pryor & Jeffreys 2006, ss. 143–144
26. Delgado 2011, ss. 190–191
27. Pryor & Jeffreys 2006, ss. 189–192, 372; Casson 1995, ss. 149–150
28. Pryor & Jeffreys 2006, ss. 261–262; Makrypoulias 1995, s. 165
29. Pryor & Jeffreys 2006, s. 190
30. Pryor 2003, s. 84
31. Pryor & Jeffreys 2006, ss. 284–286
32. Gardiner 2004, s. 108
33. Pryor & Jeffreys 2006, s. 305
34. Pryor & Jeffreys 2006, ss. 307–308, 322–324
35. Pryor & Jeffreys 2006, ss. 166–169, 322–325, 449

Kaynaklar

• Ahrweiler, Hélène (1966) (French), Byzance et la mer. La Marine de Guerre, la politique et les institutions maritimes de Byzance aux VIIe–XVe siècles, Paris: Presses Universitaires de France 
• Basch, Lucien (2001), "La voile latine, son origine, son évolution et ses parentés arabes", Tzalas, H. (French), Tropis VI, 6th International Symposium on Ship Construction in Antiquity, Lamia 1996 proceedings, Athens: Hellenic Institute for the Preservation of Nautical Tradition, ss. 55–85 
• Campbell, I.C. (1995), "The Lateen Sail in World History", Journal of World History 6 (1): 1–23, http://www.uhpress.hawaii.edu/journals/jwh/jwh061p001.pdf 
• Casson, Lionel (1995), Ships and Seamanship in the Ancient World, Johns Hopkins University Press, ISBN 0-8018-5130-0 
• Christides, Vassilios (1995), "Byzantine Dromon and Arab Shini: The Development of the Average Byzantine and Arab Warships and the Problem of the Number and Function of the Oarsmen", Tropis III, 3rd International Symposium on Ship Construction in Antiquity, Athens 1989 proceedings, Hellenic Institute for the Preservation of Nautical Tradition, ss. 111–122, http://ina.tamu.edu/library/tropis/volumes/3/Tropis%20III%20Proceedings%201989.pdf 
• Delgado, James P (2011), "Ships on Land", Catsambis, Alexis; Ford, Ben; Hamilton, Donny L., The Oxford Handbook of Maritime Archaeology, Oxford University Press, ss. 182–191, ISBN 978-0-19-537517-6 
• Dolley, R. H. (1948), "The Warships of the Later Roman Empire", The Journal of Roman Studies (Society for the Promotion of Roman Studies) 38: 47–53, DOI:10.2307/298170, JSTOR 298170 
• Gardiner, Robert, ed. (2004), The Age of the Galley: Mediterranean Oared Vessels since pre-Classical Times, Conway Maritime Press, ISBN 978-0-85177-955-3 
• Haldon, John F. (1999), Warfare, State and Society in the Byzantine world, 565–1204, Routledge, ISBN 1-85728-494-1 
• Makrypoulias, Christos G. (1995), "The Navy in the Works of Constantine Porphyrogenitus", Graeco-Arabica (Athens) (6): 152–171 
• Pomey, Patrice (2006), "The Kelenderis Ship: A Lateen Sail", The International Journal of Nautical Archaeology 35 (2): 326–329, DOI:10.1111/j.1095-9270.2006.00111.x 
• Pryor, John H. (2003), "Byzantium and the Sea: Byzantine Fleets and the History of the Empire in the Age of the Macedonian Emperors, c. 900–1025 CE", Hattendorf, John B.; Unger, Richard W., War at Sea in the Middle Ages and the Renaissance, Boydell Press, ss. 83–104, ISBN 0-85115-903-6 
• Pryor, John H.; Jeffreys, Elizabeth M. (2006), The Age of the ΔΡΟΜΩΝ: The Byzantine Navy ca. 500–1204, Brill Academic Publishers, ISBN 978-90-04-15197-0