Katepano

1025 yılıda Bizans İmparatorluğu idari haritası. Doğu bölgesi komutası, farklı olarak doukes ya da katepano altında, toplanmıştır. Güney İtalya, İtalya katepano idaresi altındayken, Bulgaristan, Sırbistan ve Paristrion sıklıkla tek katepano idaresi altındaydı.

Katepánō (Yunanca: κατεπάνω, kelime anlamı "Tepede yer alan [kişi]", ya da "en üstteki") Kıdemli Bizans İmparatorluğu rütbesi. Kelime Batı dillerine capetanus/catepan şeklinde geçmiştir, anlamı İtalyanca "capitaneus" (Latince baş anlamına gelen "caput" kelimesinden türemiştir) ile birleşmiş gibi görünmektedir. Bu hibrid terim İngilizcede captain ve diğer dillerde benzer terimlere (Capitan, Kapitan, Kapitän, El Capitan, Il Capitano, Kaptanpaşa v.b.) dönüşmüştür.

Tarih

Katepáno ilk defa 9. yüzyılda ortaya çıkmıştır, o dönem "görevli kişi" genel anlamında iki memur için kullanılıyordu: düşük seviye saray görevlileri olan basilikoi anthrōpoi ("imparatorluk adamları") başı ve Küçük Asya'nın güneyinde bulunan Bizans deniz theması olan Kibirreoton'nın Merdei deniz piyadesi müfrezelerinin başı.^[1] 960ların büyük doğu fetihlerinin uyanışında, unvan daha belirli bir anlam kazandı.

Yeni elde edilmiş bölgeler thematalara bölünmüş ve bir arada daha büyük bir bölge olarak doux ("duke") ya da katepanō tarafından yönetiliyorlardı.^[2] Bu ducate/katepanate^[3] bölgeleri: (1) Antakya, Kuzey Suriye'de güney doğu sınırını; (2) Mezopotamya Fırat'ın doğusunu; (3) Haldiya kuzey doğuyu içeriyordu.^[4] II. Basileios (976-1025 arası hükümdar) hükümdarlığı döneminde doğu sınırı daha da ileri götürüldü ve 1022 yılında İberya kuruldu. Batıda, en ünlü katepanate, Güney İtalya'da olandı, yaklaşık 971-975 yıllarında derlenen makamların listesini içeren Escorial Taktikon'de geçmektedir, Bizans-Bulgar Savaşlarının başarıyla nihayetlenmesinden sonra, Bulgaristan katepanō kurulmuştur.^[4] Ayrıca Sırbistan katepanate kurulmuş, "Ras katepano" olarak bilinmektedir.^[5]

11. yüzyılda yıkıcı toprak kayıpları sırasında, bütün askeri komutanlık anlamında makam ortadan kalkmıştır fakat daha yerel bir seviyede devam etmiştir: Komnenos Hanedanı ve Paleologos Hanedanı dönemlerinde, katepanikion terimi hen Küçük Asya (Trabzon İmparatorluğu dahil) hem de Avrupa'da düşük seviye idari alanlara işaret eder hale gelmiştir.^[1]

Bunlar, önceki themata'nın daha küçük bölümleriydi ve tahkim edilmiş başkentten (kastron) ve etrafındaki topraklardan biraz büyük bir alanı içeriyordu. Paleologos dönemi, katepanikion, yönetim alanında en yüksek sivil ve askeri yetkili olan kephalē (Greek: κεφαλή, "baş") tarafından yönetiliyordu.^[6] Diğer Bizans kurumları gibi, İkinci Bulgar İmparatorluğu'nda katepanikion'da idari bir bölüm olarak uyarlamıştır.

Kaynakça

1. Kazhdan 1991, s. 1115.
2. Haldon 1999, ss. 84–85.
3. Note that the original Byzantine term for a territory ruled by a katepanō was katepanikion. The term katepanate/catepanate, used in modern scholarship, is of recent origin. (Kazhdan 1991, s. 1115.)
4. Holmes 2005, ss. 301–302.
5. Krsmanović, Kolias & Maksimović 2008, ss. 186, 189.
6. Bartusis 1997, ss. 33–34, 189–190, 236.

Kaynaklar

• Bartusis, Mark C. (1997). The Late Byzantine Army: Arms and Society 1204–1453. Philadelphia, Pennsylvania: University of Pennsylvania Press. ISBN 0-8122-1620-2. http://books.google.com/books?id=rUs-hHd89xAC. 
• Haldon, John F. (1999). Warfare, State and Society in the Byzantine World, 565-1204. London, United Kingdom: University College London Press (Taylor & Francis Group). ISBN 1-85728-495-X. http://books.google.com/books?id=5G1rV7tS79sC. 
• Holmes, Catherine (2005). Basil II and the Governance of Empire (976–1025). Oxford, United Kingdom: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-927968-5. http://books.google.com/books?id=_h3_c0U1jVoC. 
• Kazhdan, Alexander Petrovich, ed. (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium. New York, New York and Oxford, United Kingdom: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-504652-6. http://books.google.com/books?id=Q3u5RAAACAAJ. 
• Krsmanović, Bojana; Kolias, Taxiarchis G.; Maksimović, Ljubomir (2008). The Byzantine Province in Change: On the Threshold between the 10th and the 11th Century. Belgrade, Serbia; Athens, Greece: Institute for Byzantine Studies, Serbian Academy of Sciences and Arts; Institute for Byzantine Research, National Hellenic Research Foundation. ISBN 978-8-68-388311-0. http://books.google.com/books?id=kjsjAQAAIAAJ. 

İleri okuma

• Glykatzi-Ahrweiler, Hélène (1960). "Recherches sur l'administration de l'empire byzantin aux IX-XIème siècles" (French). Bulletin de correspondance hellénique 84 (1): 1–111. DOI:10.3406/bch.1960.1551.