Yalvaç, Isparta

Koordinatlar: 38°17′44″K 31°10′48″D / 38.29556°K 31.18°D / 38.29556; 31.18

Yalvaç
—  İlçe  —
Isparta'nın Türkiye'deki yeri
İlin siyasi haritası
Yalvaç Müzesi
Koordinatlar: 38°17′44″K 31°10′48″D / 38.29556°K 31.18°D / 38.29556; 31.18
Ülke Türkiye
İl Isparta
Coğrafi bölge Akdeniz Bölgesi
Yönetim
 - Kaymakam Ahmet Süheyl Üçer [1]
 - Belediye başkanı Halil Hilmi Tütüncü (MHP)
Yüzölçümü
 - Toplam 1.415 km2 (546,3 mi2)
Rakım 1.150 m (3.773 ft)
Nüfus (2015)[2]
 - Toplam 47,769
 - Kır 26,889
 - Şehir 20,880
Zaman dilimi UDAZD (+3)
Posta kodu 32400
İl alan kodu 0246
İl plaka kodu 32
İnternet sitesi: http://www.yalvac.bel.tr

Yalvaç, Isparta iline bağlı bir ilçedir.

Etimoloji

Buraya Selçuklular devrinde yerleşen Oğuz Türk oymağının “Yalvaçlılar” olmasından dolayı bu dönemden sonra yerleşke "Yalvaç" olarak anılmaya başlanmıştır. "Yalvaç" kelimesi “peygamber, resul, elçi, yol gösterici” sözlük anlamı gelmektedir. Ziya Gökalp ise kelimenin eski Türkçe’de "sihir" manasına gelen "yalavı" kelimesinden, "yalavaç" sekline dönüştüğünü belirtmiştir. Yalvaç adı eski Türk kaynaklarında da kullanılmıştır. Bunlardan Orhun Abidelerinde "Yalabaç" şeklinde, "elçi ve resul" anlamında kullanılmıştır. Kutadgu Bilig' de ise kullanılan "Yalavaç" kelimesi peygamber olarak kullanıldığı gibi diplomat, devlet memuru ve elçi anlamlarında da kullanılmıştır.[3]

Yalvaç’ta Oğuz hanın altı oğlundan (Dağhan) ın birinci kabilesinin adı "Salur" ; ikinci kabilesi de "Eymir" olup günümz Yalvaç merkez ilçesinde bu iki ismi taşıyan mahalleler bulunmaktadır.

Tarihçe

Türk idaresi öncesinde Yalvaç

İlçe çok eski bir yerleşim yeridir. Yalvaç’ta yapılan araştırmalar sonucunda yerleşimin tarihi Geç Neolitik döneme ve Kalkolitik Çağ' a kadar uzanmaktadır. Antik Anadolu' da Pisidia bölgesinde bulunan yerleşim M.Ö. 546 yılında Lidya kralı Kroisos’un Pers kralı Kyros’a yenilmesinden sonra Pers idaresine girmiştir. Büyük İskender tarafından Makedonya Krallığı topraklarına katılan yerleşim onun ölümünden sonra komutanlarından I. Antigonos Monophtalmos tarafından kurulan Antigonos Hanedanı idaresindeki Makedonya Krallığı topraklarında yer aldı. İpsos Savaşı’ nda I. Antigonos Monophtalmos’ un ölmesiyle Pisidia bölgesinde yer alan Yalvaç’ ta Selevkosların egemenliğine girdi.[3]

Pisidia ile Frigya sınırlarının ortasında yer alan Yalvaç’ ta Selevkoslar tarafından M.Ö. 275 yılında Frigya’ da bulunan Galyalılara karşı ileri bir karakol olarak Antiocheia, Pisidya kenti kuruldu. III. Antiokhos döneminde Selevkoslar’ ın Romalılar’a yenilmeleri sonucu M.Ö. 188 yılında yapılan Apamea Antlaşması ile Yalvaç’ ın da bulunduğu bölge Romalılar tarafından yaptıkları yardım karşılığı olarak Bergama Krallığı’ na bırakıldı. M.Ö. 129’ da Romalılar Bergama Krallığı’ na saldırarak Yalvaç’ ın olduğu bölgeyi ele geçirmiş ve burayı Kapadokya Krallığı’ na vermiştir. Küçük krallıkların denetiminde bulunan Yalvaç M.Ö. 1. yüzyılın başlarında kesin olarak Roma egemenliğine geçti.[3]

Roma İmparatoru Augustus tarafından M.Ö. 6. yılında Pisidia’da sekiz koloni kurulmuş olup, Antiocheia, Pisidya bunların merkezi konumunda yer almıştır. Roma İmparatorluğu’nun M.S. 395 yılında bölünmesiyle Antiocheia Bizans İmparatorluğu’nun topraklarında kalmış ve eyalet ve piskoposluk merkezi olarak varlığını sürdürmüştür. Araplar M.S. 664 yılında Antiocheia’yı ele geçirmişlerdir. 713 yılında gerçekleşen Arap saldırılarında şehir tamamen yakıldı.[3]

Türkler ve Osmanlı döneminde Yalvaç

Türkler’ in Malazgirt savaşından sonra Anadolu’ da ilerleyişleri sırasında Antiocheia, Pisidya Bizans için önemli bir savunma merkezi görevi görmüştür. Miryokefalon Muharebesi’ nden sonra Yalvaç, Anadolu Selçuklu Devleti egemenliğine geçmiş ve Türk yerleşimi kalıcı olarak başlamıştır. 1243 yılında gerçekleşen Kösedağ Savaşı ile Anadolu’ da beylikler dönemi başlamış, Yalvaç Hamitoğulları Beyliği denetimine geçmiştir. Hamidoğullarının Karamanoğulları Beyliği ile yaptığı mücadelede zor durumda kalması üzerine Yalvaç’ ın da içinde bulunduğu bazı yerleşimler I. Murad tarafından parayla alınarak Osmanlı egemenliğine katılmıştır(Ilçede 1200'lü yılların başından kalma "Ulu Çınar" diye bilinen çınar ağacı vardır.Ağaç şu anda koruma altındadır). Karamanoğulları tarafından ele geçirilen yerleşim 1387 yılında yeniden Osmanlı egemenliğine geçmiştir. Yalvaç, 1402 yılındaki [[Ankara Savaşı'ndan sonra Timur tarafından Karamanoğulları beyliğine bırakılmıştır.[3]

1415 yılında Çelebi Mehmed tarafından yeniden Osmanlı egemenliğine katılmıştır. Osmanlı yönetimindeyken Hamid sancağına bağlı kaza olan yerleşim 19. yüzyılın başlarında sancağın en büyük kazası olmuştur. Yalvaç 1840 yılında Konya’ya bağlanmış olup, 1864 yılında da belediye teşkilatı kurulmuştur.[3] Yalvaç, Cumhuriyetin ilanından sonra, Isparta’ya bağlanmıştır.[4]

Coğrafya

Yalvaç, Akdeniz Bölgesi’nin batı bölümünde, Göller Yöresi’nin en kuzeyinde yer almaktadır. İl içinde Isparta merkezden sonra en büyük ve en kuzeydeki ilçesidir. Isparta’nın 105 km kuzeydoğusunda bulunmakta olup, Antalya'ya 230 km, Konya'ya 180 km. ve Akşehir'e 50 km. uzaklıktadır. 1415 km2 yüzölçümüne sahiptir. Yalvaç ilçesinin yaklaşık olarak %41' i tarım alanı, %25' i orman arazisi, %24' ü yerleşim yeri ve boş alanlar, %7' si göl alanı ve %3' ü çayır ve mera alanlarından oluşmaktadır.[5] Yalvaç İlçesi, Sultan Dağları’nın eteklerine yayılmıştır. İlçe; doğuda Akşehir, batıda Senirkent ve Afyon ilinin Çay ilçesi, kuzeyde Sultandağı, güneyde ise Şarkikaraağaç ve Gelendost ilçeleri ile komşudur. Denizden ortalama yüksekliği 1.100 m’dir. En yüksek noktası 2.531 metre ile Yalvaç-Çay sınırında bulunan Gelincik Ana tepesidir. Yalvaç, Kumdanlı Hüyüklü ve Yağcılar ovaları ilçe sınırları içinde kalan başlıca düzlükleridir. Hoyran Gölü ilçenin tek gölüdür.

Ekonomi

Yalvaç ilçesinin ekonomisi genel olarak tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Sanayi ağırlıklı olarak orta ve küçük ölçekli işletmelerden meydana gelmektedir. Dericilik, tekstil ve konfeksiyon sektörü ilçe ekonomisinde yer tutmaktadır. Madencilik faaliyetleri olarak; olivin, barit, alüminyum ile Kaşıkara beldesi ve Yarıkkaya köyü mevkisinde kömür çıkarılmaktadır. Ayrıca mermer üretim tesisleri de bulunmaktadır.[6]

Tarımsal faaliyet olarak; hububat (buğday, arpa, nohut vb), meyvecilik (elma, armut, kayısı, kiraz, vişne), sebzecilik (domates, yeşil fasulye, beyaz lahana, domates, salatalık ve ıspanak vb), bağcılık ile yem, kültür ve sanayi bitkileri üretimi yapılmaktadır. Meyve üretimi olarak, sırasıyla elma, kayısı, armut, üzüm, vişne ve kiraz önemli yer tutar. Sebze türleri olarak, domates, yeşil fasulye, beyaz lahana, domates, salatalık ve ıspanak üretimi öncelikle sayılabilir. İlçede büyükbaş ve küçükbaş hayvancılıkta önemli gelir kaynağını oluşturmaktadır. Yalvaç' ta yaklaşık olarak 20.500 büyükbaş, 52.000 küçükbaş hayvan yetiştirilmektedir. Hayvancılık faaliyetlerinde süt üreticiliği önemli yer tutmaktadır.[5]

Nüfus

1831 yılında yapılan nüfus sayımına göre Yalvaç’ın sadece erkek nüfusu ise 7930 kişidir. 1840 yılında Yalvaç’ta 1510’u kaza merkezinde, 10755’i de köylerde olmak üzere 12265 kişinin yaşadığı ve hepsinin Müslüman tespit edilmiştir. Konya vilayet salnamelerine göre 1877’de Yalvaç kazasında 22 köy ve 3674 hane bulunmakta olup, tahmini nüfusu 10300 kişi, 1882’de 11981’i erkek, 12247’si kadın olmak üzere toplam 24228 kişi, 1893 tarihinde 12919’u erkek, 12720 kadın olmak üzere toplam 25639 kişi yasamaktadır. 1907 yılında Yalvaç' ta 31000 kişi yaşamaktayken, Kurtuluş savası sonrasında 1920 yılında bu sayı 28402 kişiye düşmüştür.

İlçe bağlısı olarak merkez hariç olmak üzere ilçe merkezine bağlı; 14 belde ve 25 köy oluşmaktadır.

Yıl Toplam Şehir Kır
1965[7] 49.306 10.912 38.394
1970[8] 57.481 13.545 43.936
1975[9] 66.387 18.305 48.082
1980[10] 66.112 19.750 46.362
1985[11] 69.632 19.968 49.664
1990[12] 85.053 28.028 57.025
2000[13] 101.628 35.316 66.312
2007[14] 57.004 20.853 36.151
2008[15] 56.563 19.822 36.741
2009[16] 55.236 20.448 34.788
2010[17] 53.401 20.259 33.142
2011[18] 52.034 20.297 31.737
2012[19] 52.223 19.811 32.412
2013[20] 50.272 20.583 29.689
2014[21] 48.803 20.667 28.136
2015[22] 47.769 20.880 26.889

Yalvaçlılar

Yalvaç Nüfüsünun yaklaşık %75'i şehrin dışına 2000 yılından önce çalışmak için göç etmiştir. Çogunluğu İstanbul'da olup Ankara ve İzmir'de de asımsanmayacak Yalvaçlıya rastlamak mümkündür. 1970 yıllarında Almanya, Fransa, Hollanda ve diğer avrupa ülkelerinin iş güçü ihtiyacını büyük bir ölçüde karşılamıştır.

Kültür ve Turizm Eski Bakanı Erkan Mumcu da Yalvaç'lıdır.

Yerel mutfak

Yalvaç'ta yapılan en yaygın börek, bayramlarda ve düğünlerde ikram edilen kıymalı su böreğidir. Bunun yanında bir eve, evin damadı misafir geldiğinde muhakkak damat baklavası ikram edilir. Keşkek, yörenin en bilinen mahalli yemeği olup kaburgadan yapılan yerli pastırma ve önceden ıslatılmış keşkekliğin, toprak çömleğe konarak ateşi sönmüş mahalle fırınlarında yaklaşık 12 saat pişirilmesi ile yapılır. Ayrıca Yalvaç'ta bilinen diğer bir yöresel yemek de boranıdır. Boranı, fasulye ya da ıspanaktan yapılır.

Galeri

Kaynakça

  1. ↑ http://www.isparta.gov.tr/isparta_kaymakamlari.aspx
  2. ↑ "2014 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6WFCyufdp. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
  3. 1 2 3 4 5 6 10597 numaralı temettuat defterine göre Yalvaç Kazası'nın sosyal ve ekonomik yapısı, Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi-2008, Kamile Gül FAYDALI
  4. ↑ Isparta İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
  5. 1 2 Yalvaç İlçe Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü
  6. ↑ 2011 Yılı Ekonomik Raporu, Yalvaç Ticaret ve Sanayi Odası
  7. ↑ "1965 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BspmDF1W. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  8. ↑ "1970 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BtnL65Og. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  9. ↑ "1975 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6Btpvhd30. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  10. ↑ "1980 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BtubsZfJ. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  11. ↑ "1985 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BtwfVGNJ. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  12. ↑ "1990 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BtyIcY77. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  13. ↑ "2000 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6Bu0Q6KKJ. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  14. ↑ "2007 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6Bu1wZFeb. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  15. ↑ "2008 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6Bu3la5bx. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  16. ↑ "2009 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BuCz6fuh. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  17. ↑ "2010 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BuFZKMFD. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  18. ↑ "2011 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BuGsyecc. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
  19. ↑ "2012 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6EZxikaza. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
  20. ↑ "2013 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6NPUtzAMs. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
  21. ↑ "2014 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6WFCyufdp. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
  22. ↑ "2015 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.

Dış bağlantılar

Yalvaç beldeleri ve köyleri
Beldeler
Bağkonak • Çetince • Dedeçam • Hüyüklü • Kozluçay • Körküler • Kumdanlı • Kuyucak • Özbayat • Özgüney • Sücüllü • Tokmacık • Yukarıkaşıkara
Köyler

Akçaşar • Altıkapı • Aşağıkaşıkara • Aşağıtırtar • Ayvalı • Bağlarbaşı • Bahtiyar • Celeptaş • Çakırçal • Çamharman • Eğirler • Eyupler • Gökçeali • Hisarardı • İleği • Kırkbaş • Koruyaka • Kurusarı • Mısırlı • Sağır • Taşevi • Terziler • Yağcılar • Yarıkkaya • YukarıTırtar

Isparta'nın ilçeleri
İl merkezi
Bağlı ilçeler
This article is issued from Vikipedi - version of the 12/22/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.