Çan Kay Şek

Çan Kay Şek
蔣介石 / 蒋介石
Milliyetçi Çin Hükümeti Başkanı
Görev süresi
10 Ekim 1928 - 15 Aralık 1931
Premier Tan Yankai
Soong Tse-ven
Yerine geldiği Gu Weijun (vekaleten)
Yerine gelen Lin Sen
Görev süresi
1 Ağustos 1943 - 20 Mayıs 1948
Premier Soong Tse-ven
Yerine geldiği Lin Sen
Yerine gelen Kendisi (Çin Cumhuriyeti Başkanı olarak)
Çin Cumhuriyeti Başkanı
Görev süresi
20 Mayıs 1948 - 21 Ocak 1949
Premier Chang Chun
Wong Wen-hao
Sun Fo
Yerine geldiği Kendisi (Milliyetçi Çin Hükümeti Başkanı olarak)
Yerine gelen Li Zongren (vekaleten)
Görev süresi
1 Mart 1950 - 5 Nisan 1975
Premier Yen Hsi-shan
Chen Cheng
Yu Hung-Chun
Chen Cheng
Yen Chia-kan
Chiang Ching-kuo
Başkan Yardımcısı Li Zongren
Chen Cheng
Yen Chia-kan
Yerine geldiği Li Zongren (vekaleten)
Yerine gelen Yen Chia-kan
Kişisel bilgiler
Doğum 31 Ekim 1887
Zhejiang, Çin
Ölüm 5 Nisan 1975 (87 yaşında)
Taipei, Tayvan, Çin Cumhuriyeti
Partisi Kuomintang (KMT)
Eşi Soong Mei-ling
İmzası
Askerî hizmeti
Takma adı "Kızıl General" veya "Generalissimo"
Bağlılığı Çin Cumhuriyeti Çin Cumhuriyeti
Hizmet yılları 1923–1975
Rütbesi Orgeneral

Çan Kay Şek (Basitleştirilmiş Çince: 蒋介石; Geleneksel Çince: 蔣介石; pinyin: Jiǎng Jièshí; Wade–Giles: Chiang Chieh-Shih; İngilizce: Chiang Kai-shek; 31 Ekim 1887 – 5 Nisan 1975), Çin doğumlu Tayvanlı asker ve siyasetçi. Asıl adı Çan Çongçeng (蔣中正 / 蒋中正 Jiǎng Zhōngzhèng); soy kütüğünde Çan Çutay (蔣周泰 Jiǎng Zhōutài), çocukluk adı: Çan Ruiyuen (蔣瑞元 Jiǎng Ruìyuán), okul adı: Çam Çıçin (蔣志清 Jiǎng Zhìqīng), Japonya'da kaldığı dönemde kullandığı Japonca soyadı ise Nakamura'dır (中村).

Çin'de Sun Yat-sen'in 1925 yılındaki ölümünden sonra Kuomintang'ın (Çin Milliyetçi Partisi: ÇMP) başına geçen askerî ve siyasi bir liderdir. Kuzey Seferi'nde komutan olarak Çin'i mahalli diktatörlere karşı birleştirerek 1928 yılında Çin Cumhuriyeti'nin lideri olmuştur. Çan, Çin-Japon Savaşı'nda Çin içerisindeki önemi zayıflamış uluslararası şöhreti ise artmıştır. Çin İç Savaşı'nda (1927–1949), Çan Çin komünistlerini kökünden yok etmek istese de bunda başarısız olup hükûmetini Tayvan'a taşımak zorunda kalmıştır. Burada hayatını Çin Cumhuriyeti'nin Başkanı ve ÇMP'nin genel direktörü olarak sürdürmüştür.

Çocukluk yılları

Kuzey Seferi döneminde (8 Temmuz 1926)
Başkomutan Çan Kay Şek, Franklin D. Roosevelt, ve Winston Churchill ile 1943'te Kahire Konferansı'nda iken.
Çan Kay Şek

Çan, Çin'de Xikou adlı bir kasabada doğdu, ama gerçek memleketi olan Heqiao adlı kasaba Çin için önemli bir yerdir.

Öğrenim hayatı

1905'de Ningbo (寧波)'daki Çiançin okulu (箭金學堂; Jiànjīn Xuétáng) ve 1906'da Şiançeng (県城)'deki Lonçin okulu (龍津學堂; lóngjīn xuétáng)'da okuduktan sonra Tokyo'ya giderek Seika Gakkō (精華学校)'ya girmeye çalıştıysa kışın Çin'e geri dönmüştür. 1907'de Baoding'deki Kara Kuvvetleri Subay Okulu (保定陸軍軍官學校; Bǎodìng lùjūn jūnguān xuéjiào)'na girerek Japonya'da okuyacak öğrenci seçilmiş ve 1908'de Japonya Harp Okulunun hazırlık okulu olan Tokyo Shinbu Kakkō (東京振武学校)'ya kaydedilmiştir. Aynı yıl Chen Qimei (陳其美) bastasıyla Tongmenghui (中國同盟會)'ne üye olmuştur. 1910'da karargâhı Takada (高田)'da bulunan Japon İmparatorluğu Kara Kuvvetleri 13. Tümen 19. Topçu Alayı (陸軍第十三師團野砲兵第十九聯隊)'na subay adayı olarak atanmıştır.

Güçlenmesi

Birinci Milliyetçi-Komünist birleşimi

20 Ocak 1924

Çan'ın liderliği

Sun Yat-sen'in 1925 yılında ölmesi ile ÇMP'de bir liderlik boşluğu oluştu. Bu boşluğu doldurmak için ÇMP'nin sağ kanadını temsil eden Çan ve Sun Yat-sen sağ kolu olan ve ÇMP'nin sol kanadını temsil eden Wang Jingwei mücadele etti. Çan, sivil hiyerarşi içerisinde Wang'a göre aşağıda olması ve Wang'ın Sun'u Milli Hükümet'in başkanı olarak seçtirme başarısına rağmen, akıllı politik manevralarında başarılı olmuştur.

Kuzey Seferi

Çan, 1925 yılında Milliyetçi Devrimci Ordu güçlerinin başına geçerek, 1 Temmuz 1926 - 29 Aralık 1928 tarihleri arası süren Kuzey Seferi'ni yönetti. Bu sefer sayesinde Çin'in kuzeyindeki mahalli diktatörler temizlenerek bütün Çin ÇMP altında birleşti.

Şanghay Darbesi

Çan Kay Şek liderliğindeki milliyetçiler, 12 Nisan 1927 tarihinde komünistleri öldürterek Çin İç Savaşı'nı başlattı. Mao Zedong önderliğindeki Komünistler ve Çan Kay Şek liderliğindeki milliyetçiler Japonya'nın Çin'i işgaline kadar geçen yaklaşık 10 yıllık sürede savaştılar.

Savaş zamanı liderliği

Şi'an olayı ve İkinci Milliyetçi-Komünist birleşimi

İşgalden sonra komünistler ve milliyetçi kanat anlaştılar. İki grup da Japonlara karşı direniş kararı aldı ve başkomutan Çan Kay Şek oldu.

Çin İç Savaşı

Japonların geri çekilmesinden sonra iki grupta iktidar için görüşmelere başladılar. Fakat, sonuç alınamayınca İç Savaş 1946'da tekrar başladı. 3 yıl süren (1946-1949) sonunda Çan Kay Şek ve yandaşları savaşı kaybederek Tayvan'a kaçtılar. Çan Kay Şek sağlam kalan kendisine bağlı birkaç bin adamıyla 1949'da Tayvan'ı işgal etti ve burada kendi yönetimini ilan etti.

Tayvan'daki başkanlık yılları

Çan hükümetini 1 Mart 1950 yılında Tayvan, Taipei'ye taşıdı. Burada Çin Cumhuriyeti Başkanlığı görevine devam etti. Başkanlığını ilki 20 Mayıs 1954 olmak üzere 1960, 1966 ve 1972 yıllarında yapılan seçimlerde seçimi kazanarak sürdürdü. Soğuk Savaşın da devam etmesi nedeniyle Çin Cumhuriyeti Başkanlığı görevi Batı ülkelerince de tanındı ve uluslararası organizasyonlara bu başkanlık sıfatıyla katılması kabul edildi. Fakat, Birleşmiş Milletler Çin'in resmi hükümeti olarak Mao Cumhurbaşkanlığındaki Çin Halk Cumhuriyeti'ni tanıdı.

Nişanları

Ulusal Nişanları

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Çan Kay Şek ile ilgili çoklu ortam kategorisi bulunur.

This article is issued from Vikipedi - version of the 12/21/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.