Edat

Edat veya ilgeç; farklı tür ve görevdeki sözcükler ve kavramlar arasında anlam ilgisi kurmaya yarayan yardımcı sözcük. Edatların tek başına anlamı yoktur; diğer sözcüklerle birlikte, cümle içinde görev kazanır.[1]

Bazı kaynaklarda ünlemler ve bağlaçlar da edat kabul edilir.[1][2] Bu yazıda ünlemler ve bağlaçlar ele alınmayacak, sadece bahsi geçen kaynaklarda son çekim edatları olarak adlandırılan edatlar ele alınacaktır. Türkçede kullanılan başlıca edatlar şunlardır:

  • ancak[NOT 1]
  • başka
  • beri
  • bir
  • bir tek
  • dair
  • doğru
  • değil

  • değin
  • denli
  • dek
  • dolayı
  • diye
  • evvel
  • gayri
  • gibi

  • göre
  • için
  • ile[NOT 2]
  • kadar
  • karşı
  • karşın
  • önce
  • ötürü

  • öte
  • rağmen
  • sadece
  • sanki
  • sonra
  • sıra
  • üzere
  • yalnız

Edatlardan önce gelen hâl ekleri

Edatlar iliştirildikleri isimlerin yalın hâlleriyle veya ismin diğer hâlleri ile birlikte kullanılabilir. Bu kullanımlardan bazıları ekli hâlleri ile Türkçeye yerleşmiştir ve bazı edatlar her zaman ilgili hâl ekinin ardından kullanılır. Bunlara örnek olarak "-den ötürü", "-e dek", "-den öte", "-e doğru" verilebilir:

İşlevlerine göre edatlar

Vasıta ve beraberlik edatı

İle sözcüğüdür.[3] İle edatı -le şeklinde ek biçiminde de yazılabilir. Birkaç farklı kullanımı vardır.

İşin, eylemin, hangi araçla (vasıtayla) yapılacağını, yapıldığını bildirir:

İşin, eylemin kimle yapıldığını, yapılacağını bildirir:

İşin, eylemin nasıl yapıldığını, yapılacağını bildirerek durum zarfı oluşturabilir:

İşin, eylemin nedenini bildirerek edat tümleci olabilir:

İle edatı, bağlaç olan "ile" sözcüğüyle karıştırılmamalıdır. Bağlaç olan "ile", "ve" anlamına gelir:

Türkçenin bazı ağızlarında "birle" sözcüğü "ile" anlamında kullanılır ve vasıta edadıdır:[3]

Sebep edatı

İçin, üzere, dolayı, ötürü, nâşi, diye gibi sebep bildirmede kullanılan edatlardır.[3]

Benzerlik edatı

Gibi benzerlik bildiren edattır.[3]

Başkalık edatı

Başka, gayrı, özge gibi[3] başkalık bildiren edatlardır.

Hâl edatı

Göre, nazaran, dâir, rağmen gibi edatlardır.[3]

Miktar edatı

Kadar sözcüğüdür.[3] Yer ve yön edatı olan "kadar" ile karıştırılmamalıdır.

Zaman edatı

Beri, önce, evvel, sonra gibi zaman bildiren edatlardır.[3]

Yer ve yön edatları

Kadar, değin, dek, karşı, doğru, yan gibi yer veya yön bildiren edatlardır.[3]

Edatların cümlede diğer görevlerde kullanımı

Edat olarak kullanılan bazı sözcükler cümlede başka görevlerde de kullanılabilirler:

Cümledeki diğer sözcüklerle birlikte sıfat veya zarf öbeği oluşturabilirler:

Başka sözcüklerle birlikte özne veya yüklem görevinde de kullanılabilirler:

Diğer dillerde

Türkî dillerde

"artınçı" , Tuva Türkçesi

"tatak", Çuvaş Türkçesi

"şılav", Kazak Türkçesi.

Notlar

  1. "Ama, fakat, lakin" anlamında kullanıldığında bağlaçtır.
  2. "Ve" anlamında kullanıldığında bağlaçtır.

Kaynakça

  1. 1 2 Ergin 313
  2. Edatlar Türkçeciler.com
  3. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Ergin 319
This article is issued from Vikipedi - version of the 12/18/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.