Zarf-fiil

Zarf-fiil, bağ-fiil, ulaç veya gerundium^[1]; bir fiilin cümlede zarf (belirteç) görevinde kullanılan hâli. Türkçedeki üç fiilimsi grubundan biridir. Fiillere -esiye, -ip, -meden, -ince, -ken, -eli, -dikçe, -erek, -ir ... -mez, -diğinde^[1][2], -e ... -e, -meksizin, -cesine eklerinin getirilmesiyle oluşturulur. Bu ekler, Türkçedeki ses uyumlarına veya ağızlara bağlı olarak, değişiklik gösterebilir.

Zarf-fiiller, fiil kök ve gövdelerine getirilen eklerle geçici olarak zarf oluşturur^[3] ve çekim eki almaz.^[4] Çoğunlukla yükleme yöneltilen "nasıl" veya "ne zaman" sorularının yanıtıdır.

• Bu mülâkat için ölesiye hazırlandım.
• Önce eve uğrayıp daha sonra bize gelecekmiş.
• Ancak çok çalışarak başarılı olabilirsin.
• Yemeğimi bitirir bitirmez gelirim.
• Görüşmeyeli nasılsın?
• Geçerken bizim eve mutlaka uğra.
• Kağnı ite kaka ilerliyordu.
• Sınavdan hemen sonra güle oynaya evine gitti.
• Yorgunluktan yığılıncaya dek koştum.
• Ödevin bitince parkta buluşalım.
• Yemek vakti gelmeden ödevini bitir.
• Arkadaşın gelince misafir odasında çalışın.
• Polisler olay yerine vardığında suçlular çoktan kaçmıştı.
• Yaz gelende çıkam yayla başına. (Faruk Kaleli)
• Futbolcular, mola almaksızın antrenman yapıyorlar.
• Misafirin bardağı boşaldıkça çayını tazelemek yaygın bir gelenektir.

Bazı zarf-fiil eklerinden önce kip ekleri gelir:

• Çocuk uçarcasına koşuyordu. ("uçar" geniş zaman kipi)
• Oraya kadar gitmişken teyzeni de ziyaret et. ("gitmiş" öğrenilen geçmiş zaman kipi)

Yaygın olarak kullanılan bazı zarf-fiiller kalıcı olarak zarfa dönüşür:

• Yumurtaları bakkaldan veresiye satın aldım.
• Ailece gittiğimiz piknikte doyasıya eğlendik.

Bileşik fiiller

Bazı zarf-fiiller önüne geldikleri fiillerle kalıplaşarak, kalıcı olarak bileşik fiil oluşturur. Bunlara ikili bileşik fiil denir:

• donup kalmak, sürüp gitmek, dolup taşmak, silip süpürmek

Kaynakça

1. Ergin, Muharrem. Üniversiteler İçin Türk Dili. s. 310. İstanbul: Bayrak Yayım, 2009.
2. Mehmet Hengirmen. Yabancılar İçin Türkçe Dilbilgisi s. 198. 1999
3. Gülsevin, Gürer. "Türkiye Türkçesinde Birleşik Zarf Fiiller". Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi: 126-144. http://www.sosbil.aku.edu.tr/dergi/II2/11-Gurer-gulsevin.pdf. Erişim tarihi: 28-04-2010. 
4. Yıldız, Osman (Mayıs 2007). "Dâsitân-ı Sultân Mahmûd Mesnevisi'nde Fiiller". Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi: 129-150. http://www.sosbil.aku.edu.tr/dergi/II2/11-Gurer-gulsevin.pdf. Erişim tarihi: 28-04-2010.