İsim-fiil

Örnekler
atmak, atma, atış dokumak, dokuma, dokuyuş göndermek, gönderme, gönderiş görmek, görme, görüş,çıkmadan,

İsimden yüklem yapan ek-fiillerle karıştırılmamalıdır.

İsim-fiil, mastar^[1][2] veya eylemlik^[3], fiillerin cümlede isim görevinde kullanılan hâli. Türkçedeki üç fiilimsi grubundan biridir. Fiil kök veya gövdelerine -me, -mek veya -iş^[1][2] mastar eklerinin getirilmesiyle oluşturulur. Bu eklerde ses uyumlarına göre gerekli değişiklikler yapılır.

• Kardeşim okumayı öğrendi.
• Bu bakışından hoşlanmadım.
• Yarın okula gitmek istemiyorum.

İsim-fiil eki -me ile olumsuzluk eki -me ile karıştırılmamalıdır:

• Sabahları koşmayı severim. (isim-fiil)
• Çocuklar, koridorlarda koşmayın! (emir kipinde fiil. "-ma" olumsuzluk ekidir.)

Ancak olumsuzluk ekinin ardından isim-fiil eki gelebilir:

• Yarın sizinle gelmemeyi tercih ederim. (ilk -me olumsuzluk eki, ikincisi isim-fiil eki)

"dokuma", "görüş", "dondurma", "sarma" gibi bazı sözcükler fiil kökenli olmakla birlikte kalıcı olarak isme dönüşmüşlerdir. Ancak cümlede fiil anlamlarını yitirmeden kullanılırlarsa mastar görevindedirler.

• En sevdiğim yemek zeytinyağlı sarmadır. (isim)
• Çocuk alçalan uçurtmanın ipini çabucak sarmaya çalışıyordu. (isim-fiil)
• Kasabamızda yeni bir dokuma atölyesi açıldı. (isim)
• Yıpranmış elleriyle dokumaya devam eden yaşlı kadın, gençlere taş çıkartıyordu. (isim-fiil)

Mastar eklerinde ses uyumu

Mastar eklerinden "-me" ve "-mek"in ikişer şekli bulunur ve büyük ünlü uyumuna uyacak şekilde fiillere eklenir:

ekten önceki hecede bulunan harf	ek	örnekler
e, i, ö, ü (ince)	-me, -mek	gelme, içmek, ölmek, süzme
a, ı, o, u (kalın)	-ma, -mak	almak, ısınma, olma, duymak

"a" ve "e" ile yazılan ekler her hâlükârda küçük ünlü uyumuna uyduklarından kontrol edilmelerine gerek yoktur.

"-iş" ekinin ise dört şekli bulunur ve bunlar hem büyük hem de küçük ünlü uyumuna uyacak şekilde fiillere eklenir:

ekten önceki hecede bulunan harf	ek	örnekler
e, i (ince-düz)	-iş	geliş, gidiş
a, ı (kalın-düz)	-ış	bakış, çıkış
ö, ü (ince-yuvarlak)	-üş	öpüş, düşüş
o, u (kalın-yuvarlak)	-uş	oluş, duyuş

Kaynakça

1. "mastar." Gramer Terimleri Sözlüğü 2003. Türk Dil Kurumu. Erişim: 19 Aralık 2012
2. Yapım ekleri Türkçeciler.com. Erişim: 20 Aralık 2012.
3. "eylemlik." TDK Sözlük.