III. Ağa Han

Koordinatlar: 24°05′18″K 32°52′43″D / 24.088254°K 32.878722°D

11 Şubat 1907'de III. Ağa Han Şikago'da iken.

III. Ağa Han, asıl adı Sultan Sır Muhammed Şah (2 Kasım 1877-11 Temmuz 1957), Şiiliğin Nizari İsmaili tarikatının imamı, II. Ağa Han'ın tek oğlu olan III. Ağa Han 1885'te babasının yerine geçmiştir.

Kişiliği ve yaşamı

Prens III. Ağa Han'ın bir karikatürü.

Büyük Britanya-Hindistanı'nın toprağı olan Karaçi'de II. Ağa Han ile onun Üçüncü hanımı ve Kaçar Hanedanı'ndan Feth Ali Şah Kaçar'ın torunu olan Newab A'liye Şemsül-Mülük'ün evlâdı olarak dünyaya geldi.^[1] İran Kaçar Hanedanı şah sülalesinden gelen annesinin gözetimi altında, sadece İslâm Dînî ve Doğu tarzı bir eğitim almakla yetinmeyen III. Ağa Han, babasının almasına müsaade edilmeyen kuvvetli bir Avrupaî tarzı Batı eğitimi alma olanağına da erişti. Ayrıca, Eton College ile Cambridge Üniversitesi'ne de devam etti.^[2]

Kendi cemaatinin sorunlarıyla yakından ilgilenen III. Ağa Han, aynı zamanda tüm Hindistan Müslümanlarının önderi haline geldi. Hindistan'daki Müslüman azınlığın çıkarlarının korunup durumlarının iyileştirilmesi amacıyla 1906'da genel vali Lord Minto'yu ziyaret eden Müslüman temsilcilere başkanlık etti. 1909'daki Morley-Minto reformları Hint Müslümanlarına ayrı seçim hakkı getirdi. Tüm Hint Müslümanları Birliği'nin ilk yıllarında başkanlığını yürüten III. Ağa Han,^[3] Aligarh'daki Müslüman okulunun üniversiteye dönüştürülmesi için bir fon kurulmasına önayak oldu; bu amacı 1920'de gerçekleşti.

I. Dünya savaşındaki tutumu

I. Dünya Savaşı'nda İtilaf Devletleri'ni destekledi. Ama savaşı izleyen barış konferansında Osmanlı Devleti'ne karşı insaflı davranılması gerektiğini savundu. Hindistan anayasa reformuyla ilgili olarak 1930-1932 arasında Londra'da yapılan yuvarlak masa toplantılarında önemli bir rol oynadı.

III. Ağa Han'ın Pune-Hindistan'daki sarayının girişi.

Alevî-Bâtınîliğin mutlak temsilcisi sıfatıyla Nizârî İsmâilîleri'nin İmâm-ı Â'zâmı III. Ağa Han'ın Hilâfetin ilgasıyla alâkalı görüşleri^[4]

Alevî-Bâtınîliğin yeryüzündeki mutlak temsilcisi Kırk Sekizinci Nizâr’îyye İsmâilîyye İmâmı "III. Ağa Han", 3 Mart, 1924'te İsmet İnönü'ye gönderdiği mektubunda hilâfetin kaldırılmasının Dünya'daki İslâm birliğinini sarsacağını ve bu nedenle muhafaza edilmesi gerektiğine işâret etmişti. Görüşleri "The Times" (Londra) dergisinde yayınlanmıştı.

Ayrıca bakınız: Halifeliğin kaldırılması

Hindistan Hilâfet Hareketi

III. Ağa Han'ın Sarayı, Pune-Hindistan.

Muhammed Şah III. Ağa Han'ın Nil Nehri kenarında Asvan'daki Mozolesi.

"III. Ağa Han" 1923 yılında Hindistan'da "Hilâfet Hareketi" adı verilen bir teşkilât oluşturdu. Tüm dünyadaki Alevî-Bâtınîlerinin mukaddes Dâ’î-i Â'zamlığı makâmının sahibi olması nedeniyle, şimdi boşalmış olan bu "Siyâsî-Hilâfet" makâmın geleceği ile de yakınen ilgilenmeğe başlamıştı. Maksadı Hilâfeti savunmak olan bu teşkilat Londra'da birçok girişimlerde bulunmuş ve Hilâfet'in bir şekilde devam etmesini savunmuştu. Ayrıca, Hilâfet taraftarı fikirlerini İsmet Paşa'ya gönderdiği bir mektubunda dile getirmiş ve Hilâfet'in kaldırılmasının İslâm birliğini zedeleyeceği yönündeki fikirlerini açarak İsmet Paşa'yı Hilâfet'in devam ettirilmesi hususunda iknâ etmeğe uğraşmıştı. O zamana kadar hep "Batı" taraftarı olarak tanınan "III. Ağa Han" ortaya koymuş olduğu bu tavrıyla ortaya çıkan bir "İslâm-Batı" çekişmesi/sürtüşmesi sürecinde ilk defa "Batılıları" memnûn etmeyen bir tavır içine girmiş oldu.

Muhammed Şah III. Ağa Han'ın Nil Nehri kenarında Asvan'daki Mozolesi.

Ayrıca bakınız: Nizârî-İsmâilî Net

Nedenleri

III. Ağa Han'ın Asvan'daki mezarı.

"III. Ağa Han", hem Alevî-Nizârî Hindistan Müslümanlarının "Sahib-i Â'zamı" olması, hem de Fâtımîler Hâlifeliği Hanedânı soyundan gelmesi fırsatını değerlendirerek Alevî-Nizârî Hindistan Müslümanları Hilâfet Hareketi'nin önderliğini de üstlenerek, kendi temsil ettiği Nizârî İsmâilîyye mezhebine bağlı olan Müslümanlar nezdindeki konumunu güçlendirmişti.

Ayrıca bakınız: Alevî, İsmâilîyye, Nizâr’îyye, Fâtımîler Hâlifeliği, İmâmet (İsmâ‘ilî i'tikadı), İmâmet (Nizârî i'tikadı), İmâmet (Şîʿa i'tikadı), İmâmet (Şîʿa-i Bâtın’îyye i'tikadı) ve İmâmet (Melâhide-i Bâtın’îyye i'tikadı)

Muhammed III. Ağa Han'ın Nil Nehri kenarındaki türbesi.

Milletler Cemiyeti temsilciliği

1932'de hem Cenevre Dünya Silahsızlanma Konferansı'nda, hem de Milletler Cemiyeti Kurulu'nda Hindistan'ı temsil etti. 1934-1937 arasında Milletler Cemiyeti'nde ülkesini temsil etmeyi sürdürdü. 1937'de Cemiyet'in başkanlığına seçildi. II. Dünya Savaşı sırasında İsviçre'ye yerleşerek siyasal yaşamdan çekildi.

Özel zevkleri

Ağa Han, Salkanot cinsi yarış atları yetiştirmekle de ün yapmıştı.

Ölümü

11 Temmuz 1957'de vefat ettiğinde Versoix, Geneve'de bulunan yakınlarına bir noter aracılığıyla ulaştırdığı mektubunda Nizâr’îyye-İsmâ‘îlî İmâmı olarak, öz oğlu ve ünlü sinema oyuncusu Rita Hayworth'un Üçüncü kocası^[5][6] Aly Salamon Han'ın oğlu, Şah Kerîm el-Hüseyinî Han'ı Nizârî İmâmı tâyin ettiğini açıkladı.

Kaynakça

1. Defteri, Ferhad (1990). The Ismā‘īlīs: Their History and Doctrines. Cambridge: Cambridge University Press. s. 518. ISBN 0-521-42974-9. 
2. "Aga Khan, Fashionable Londoner, Holds Enormous Power in Islam", The New York Times,8 July 1923, p. XX5.
3. John Keay (2001). India: A History. Grove Press. s. 468. http://books.google.com/books?id=3aeQqmcXBhoC&pg=PA468. 
4. Khilafat Movement
5. "Rita Hayworth Files Divorce Action in Reno," Los Angeles Times, 2 Eylül, 1951.
6. Prince Aly Khan (İngilizce)