II. Hasan (Haşhaşi)

Nizârî Bâtınî-İsmâ‘îl’îyye, Hurûf’îyye, Keysân’îyye ve İmâm’îyye-i İsnâ‘aşer’îyye Şîʿîliğiyle alâkalı bir dizidir. Şiilik Bâtınîlik ALEVÎLİK

Alevî inanç Allah • Peygamber Muhammed Hâkk-Muhammed-Ali • Muhammed-Ali Kur'an-ı Kerîm • İslâm Peygamberleri Nefesler • Dört Kapı Kırk Makam Şeriat • Tarikat • Hakikat • Marifet Tâkıyye • Tevella • Teberra • Nûr Vahdet-i Vücud • Keşf • Nefis • İhsan On İki İmam 1. Ali • 2. Hasan • 3. Hüseyin 4. Zeynel Abidin • 5. Muhammed el-Bakır 6. Cafer-i Sadık • 7. Musa el-Kâzım 8. Ali er-Rıza • 9. Muhammed el-Cevâd 10. Ali el-Nakî • 11. Hasan el-Askeri 12. Muhammed Mehdi Alevîlikte Önderler Hatice • Fatıma Zehra • Ali Hasan bin Ali • Hüseyin bin Ali Ehli Beyt • 14 Masum-u Pak Yediler • 17 Kemerbest • Kırklar Alevîlikte etkin kişiler Hızır • Veysel Karani • Salmân-ı Fârisî Câbir bin Hayyan • Z'ûl-Nûn el-Mısrî Ebâ Yezîd-i Bistâmî • El-Hallac • Ebu'l Vefâ Ebû’l Hasan Kharakânî • Yusuf Hemedani Muin’ed-Dîn Nâsır-ı Hüsrev Abdülkâdir Geylânî • Ahmed Yesevî Ahmed Er Rufai • Kutb'ûd-Dîn Haydar İbn Arabi • Ahi Evran • Hacı Bektaş-ı Veli Mevlâna Celâleddîn • Hacı Bayram-ı Veli Sadreddin Konevî • Tac'ed-Dîn Zahid Gilani Baba İlyas • Sarı Saltuk Baba • Barak Baba Taptuk Emre • Yunus Emre • Âşık Paşa Safiyüddin İshak • Karaca Ahmet Sadreddin Musa • Abdal Musa • Nesîmî Şah Ni'metullah Velî (Nûr'ed-Dîn Kirmanî) Şeyh Cüneyt • Şeyh Haydar • Hatai Kaygusuz Abdal • Balım Sultan • Gül Baba Pir Sultan Abdal • Fuzûlî • Kul Himmet Virani • Yedi Ulu Ozan • Nurbakşî • Galibî Alevî tarih Emevîler • Ebû Müslim El-Horasanî Babek Ayaklanması • Babek Hürremi Abbâsîler • Alavîler • Fatımîler • İlhanlılar Baba İshak ayaklanması • Baba İshak Şeyh Bedreddin • Börklüce Mustafa Osmanlı İmparatorluğu'nda Alevi zulmü Şah Kulu Baba Tekeli isyanı • Şah Kulu Çaldıran Savaşı • Yavuz Sultan Selim Celâlî ayaklanmaları • Baba Zünnun İsyanı Kalender Çelebi İsyanı • Kalender Çelebi Abaza Mehmed Paşa • Kuyucu Murat Paşa Safev’îyye • Safevîler • Avşarlar • Kaçarlar Bektâş’îyye • Vaka-i Hayriye • II. Mahmud 1830 Yezidi İsyanı • Dersim ayaklanmaları Nuri Dersimi • Koçgiri İsyanı • Seyit Rıza Dersim katliamı • Maraş katliamı Çorum katliamı • Sivas katliamı Alevî ibâdet Cem • Cemevi • Semah • Cuma Namazı Dua • Oruç • Zekât • Kurban • Adak • Mevlit Keramet • Ziyaret • Musâhip • Düşkünlük Alevî dinî günler Mevlut Kandili • Regaip Kandili Miraç Kandili • Berat Kandili Kadir Gecesi • Şeker Bayramı Kurban Bayramı • Aşure Günü • Nevruz Hıdırellez • Hızır Orucu • Muharrem orucu 26-28 Ramazan / Kadir orucu Masum-u Pak Orucu • Gadir Hum Bayramı Hacı Bektaş-ı Veli Anma Törenleri Abdal Musa Anma Törenleri Alevî tarikât TASAVVUFÎ ALEVÎ TARİKAT KÖKENLERİ A) İslâmî-Sufi/Tasavvufî Kökenliler 1) Alavîler Horasan Melametîliği Kalenderîlik Haydarîlik Nakşibendiye Mevlevîlik Yesevilik Bektâşîlik Ahilik 2) Kadiriye Nimetullahîlik Nurbakşîlik Rufailik Galibilik 3) Zahidiyye Halvetiyye Bayramiyye Halvetiye Safeviyye Kızılbaşlar Çepniler Tahtacılar B) Hürremîyye (Kızıl-Giyinenler) 1) Celâlîyye 2) Vefâîyye Babailer Baba İlyasçılar Baba İshakçılar Barak Babacılar Hurûfîyye (Dîn) Dedebabalık Ali’îyye Harabat’îyye Nûktâvîlik C) Nusayrîyye (Arap Aleviliği) (Din) 1) Haydariyye 2) Şemsiyye / Şimaliyye 3) Kameriyye / Kilaziyye 4) Gaybiyye D) Yazdânizm (Kürt Alevîliği) 1) Yâresân (Yarsanizm) 2) Yezidi (Ezidilik) (Dîn) 3) Çınarcılık (Işık Alevîliği) Hizipler ve İ'tikadî mezhepler Sünnîlik • Şiîlik • Haricîlik • Bâtınîlik Diğer etkileşim grupları Melâmîlik • Kalenderîlik • Yesevîlik Rufailik • Haydarîlik • Kadirilik Mevlevîlik • Halvetiyye • Ekberilik Bayramiye • Celvetilik • Hurûf’îyye Bektâşîlik • Âhiler • Nimetullahîlik Çepniler • Tahtacılar • Galibilik • Nurbakşîlik Vefâîlik • Bâbâîlik • İsmailîlik • Nizarîlik Safeviyye • Kızılbaş • Celâl’îyye Bâtınîlik • Dedebabalık • Ali’î • Harabat’î Nusayr’îyye • Dûrz’îyye • Bâbîlik • Bahâîlik Kürt Alevîleri • Yâresânîlik • Êzîdîlik Yezdânizm • Ghulat-i Şîʿa ve Kürt Alevîliği Zerdüşt • Mazdaizm • Zurvanizm • Kabbala Mazdekçilik • Işıkçılık • Luvî mitolojisi Mani dini • Sâbiîlik • Gnostisizm Şaman • Şamanizm • Türk mitolojisi Tengricilik • Panenteizm • Nebatiler

Hasan Ali, Ebû’l Hasan, Alâ Zikrihi’s-Selâm, Hasan-ı Sânî Alâ Zikrihi’s-Selâm, ya da (İmâm Hasan Alâ Zikrihi’s-Selâm, امام حسن علی ذکره السلام); ( Doğum: H. 539 / M. 1145 veya H. 536 / M. 1142 - Ölüm: H. 561/ M. 1166 ), II. Hasan veya bazen Hând Hasan olarak ta anılmaktadır. ( H. 557-561/ M. 1162-1166 ) yılları arasında Elemûtlar-Nizârî Devleti hükümdârı ve Nizârî Bâtınî-İsmâ‘îl’îyye Mezhebi'nin Yirmi Üçüncü İmâm-ı Zamânı.

Şahsına atfedilen şerefli ünvanlar

Hasan Ali'nin pek çok ünvanı vardı. "Kölelerin Efendisi" anlamına gelen "Melik’ûr-Rikab", "Kalplerin Efendisi" anlamına gelen "Melik’ûl-Kulûb", "Barışın Efendisi" mânasındaki "Melik’es-Selâm", "Ulû Hasan" anlamındaki "Hasan-ı Kebîr" ve "Kıyâmette Yeniden Dirilişin Efendisi" mânâsını taşıyan "Ka'im el-Kıyâmet" bunlar arasında en sıklıkla kullanılanlarıydı.

İran kaynaklarında kendisinden en çok "Hasan Alâ Zikrihi’s Selâm", Suriye kaynaklarında ise "Aka Zikrihi el-Selâm" olarak bahsedilmekteydi. Mustafa Kazvinî'nin "Tarîkh-i Gûzide" adlı eserindeyse Kazvin'de Kazvinliler tarafından çok iyi tanındığının bir delili olarak "Köylerin Efendisi" anlamına gelen "Kura Kiya" ^[1] ismiyle anıldığından bahsedilmektedir.

Nizâr’îyye mezhebince yükseltildiği peygâmberlik mertebesi

Elemûtlar-Nizârî Bâtınî-İsmâ‘îl’îyye Mezheb'inin İmâmet (Nizârî i'tikadı) gereği peygâmberlik mertebesine yükseltilmiş olan bir "İmâm-ı Zamân" olduğunun delili olarak adının sonuna "Alâ Zikrihi’s-Selâm" ibâresi konulmuştur. Nasıl ki İslâm i'tikadı gereği Peygamber Muhammed'in adı zikredildirken "Muhammed Sall’Allâh-û Âleyh-i ve Sellem" şeklinde söylenmesi gerekiyorsa, Nizâr’îyye mezhebinin Yirmi Üçüncü İmâm-ı Zamânı olan Hând Hasan’ın da adından bahsedildiğinde söyleyen ve işiten sâmimi bir Nizârî mensûbunun hemen hemen "Sall’Allâh-û Âleyhi’s Selâm" ibâresine eşdeğer bir anlam ifade eden "Alâ Zikrihi’s-Selâm" ibâresini zikrederek onun adını bir bütün olarak "Hasan Alâ Zikrihi’s-Selâm" şeklinde anması Nizârîlik'te dînî bir mükellefiyyet olarak zârûrî hâle getirilmiştir.

Ayrıca bakınız: Muhammed Sall’Allâh-û Âleyh’ûs Selâm

Kıyâm-ı Kıyâmet: İslâmî ibâdetlerin tamamının ilgâsı hâdisesi

Hicrî 559 yılının Ramazan Ayı’nın On Yedinci günü 8 Ağustos 1164 tarihinde “Kıyâm-ı Kıyâmet” adıyla anılan günde, “Hând Hasan” Alamut Kalesi’de yapılan büyük merâsimde bütün dinî tekliflerin tamamiyle ilga edildiğini ilân etti. Verdiği beyânatta:

“	Ben İmâm-ı Zamân’ım, emir ve neyh’e ait ne kadar tekâlif mevcutsa hepsini lağvettim. Halk Bâtınen hüdâya merbut kalmalı, zâhirde ise tamamen hürdür. Kur'an-ı Kerîm’de anlaşılan mâna zâhirî değil bâtınîdir.[2]	”

dedi. Böylece, “Bâtınîler” bütün dinî kayitleri ve hattâ içtimaî yükümlülükleri dahi istinasız kaldırıp atmışlardır.^[3] Bu husustaki “Melâhide-i Bâtın’îyye” i’tikatı bütün “Hurûfi–Bektâşîler” tarafından da aynen paylaşılmaktadır. Hurûfîlik’te ise sadece haftada iki rek’at Cuma Namazı farzı kabul edildikten sonra geri kalan diğer ibâdet hükümlerinin tamamı ve bütün İslâmî mevzuatlar lağvedilmiştir.^[4] Bunlar arasında, kıblenin istikâmetinin değiştirilmesi, namaz ve oruç ibâdetlerinin ilga edilmesi, ve her türlü içkinin helâl kılınması da yer almaktaydı. Zamânın Suriye Nizârî Dâ’îsi olan Râşid’ûd-Din Sinan el-İsmâi‘lî bu tâlimâtları kabul etmeyip, Suriye Nizârîleri arasında uygulanmasına müsâde etmemişti.^[5]

Ayrıca bakınız: İmâmet (Şîʿa-i Bâtın’îyye i'tikadı), İsmâ‘îl’îyye, İmâmet (İsmâ‘ilî i'tikadı), İmâmet (Nizârî i'tikadı), İmâmet (Melâhide-i Bâtın’îyye i'tikadı), İmâmet (Elemût-Bâtınîliği i'tikadı), İmâmet (Bâtınî-Babâ’îyye i'tikadı), İmâmet (Alevî-Bâtın’îyye i'tikadı), Nusayr’îyye ve Dûrz’îyye

Vefâtı

Hicrî 6 Rebiülevvel 561/ M. 9 Ocak 1166 Pazar günü yürürlüğe koyduğu yeni siyâsî uygulamalarından hoşnut olmayan kayınbiraderi "Hasan ibn-i Nâ'maver" tarafından Lammasar Kalesi'nde bıçaklanarak öldürüldü.^[6] Yerine oğlu II. Muhammed (Alâ Muhammed) Nizârî Bâtınî-İsmâ‘îl’îyye Mezhebi'nin Yirmi Dördüncü "İmâm-ı Zamân" oldu.

Ayrıca bakınız: Hasan bin Sabbah, Sabbah’îyye, Kiya Buzrug, Muhammed bin Kiya Buzrug, İmâmlar, El-Hâdî bin el-Nizâr, El-Môhtadî bin el-Hâdî, El-Kahir bin el-Môhtadî bi-Kuvvet’ûl-Lâh / bi-Ahkâmî’l-Lâh, Nûr’ed-Dîn Muhammed Sâni, Celâl’ed-Dîn Hasan-ı Sâlis, Alâ’ed-Dîn Muhammed bin Hasan-ı Sâlis, Elemût – Belde’t-ûl’İkbâl ve Rûkn’ed-Dîn Hûr-Şâh

Elemûtlar soyağacı

‘Ubeyd’Allâh'ibn‘el’Huseyn‘el’Medhî

Fâtımîler (Yedicilik)

Kâ'im

Mansûr

Mu'izz

Nizâr el-Azîz

Târik’ûl-Hâkim bi-EmrʿAllâh

Dürzîler

Ali ez-Zâhir

Ebû Temîm Mu’âdd el-Mûstensir

Nizârîlik

Mustâ‘lîlik

Pamir Alevîliği

Ebû Mansûr Nizâr el-Mustafâ li-Dîn’il-Lâh

Ebû’l-Kâsım ʿAhmed el-Mustâ‘lî

Muhammed‘bin’Mu’âddʿel’Mûstensir

El-Hâdî bin el-Nizâr

Ebû‘Ali’Mansûr‘el’Âmir’bi'Ahkâm’îl‘Lâh

ʿAbd’el-Mecîd el-Hâfız li-Dîn’il-Lâh

Elemûtlar

Et-Tâyyîb Ebû’l-Kâsım

Mecîd’îyye/Hâfız’îyye

El-Mohtedî bin el-Hâdî (I. Muhammed)

İsmâʿil ez-Zâfir li-Dîn’il-Lâh

Yusuf‘binʿAbdûlMecîdʿûl’Hâfız

El‘Kahir’bi‘Kuvvet’ûl‘Lâh/Ahkâm’îl‘Lâh’I.Hasan

İsâ el-Fâ’iz bi-Nasr’Allâh

ʿAbd Allâh el-Âzıd li-Dîn’il-Lâh

Alâ Zikrihi’s-Selâm II. Hasan

Nûr’ed-Dîn II. Muhammed

Celal’ed-Dîn III. Hasan

Alâ’ed-Dîn III. Muhammed

Rûkn’ed-Dîn Hûr-Şâh

IV. Ağa Han (Nizâr’îyye)

Dâ’îler (Mustâ‘lîyye)

Kaynakça

1. Kazvinî, Mustafa "Tarîkh-i Gûzide", Nicholson, Leiden, sahife 523, 1910 tâb'ı.
2. Tahir Harimî, Naklî İlimler Tarihi – İran Bâtınîleri.
3. Ebû Reyhan Birunî, El’âsar ül-Bakîyye. [Bâyezid Umumî Kütüphanesi, el yazması nüsha].
4. Balcıoğlu, Tahir Harimî, Mezhep Cereyanları – Hurûfîliğin esas âkaidi, Sayfa 199, Ahmet Sait Matbaası, 1940.
5. TDV, Diyânet İslâm Ansiklopedisi, cilt 34, sahife 467.
6. Encyclopedia Iranica, "ḤASAN II, ʿALĀ ḎEKREHE’L-SALĀM"

Dış bağlantılar

• HASAN ALA ZIKRIHI'S SALAM (557-561/1162-1166)