Zahid Gilani

Zahid Gilani'nin Dergahı

İbrahim Zahid Gilani (d. 1216 – ö. 1301) (Arapça: تاج الدين ابراهيم الكردي السنجاني‎; Tac'ed-Dîn İbrahim bin Ruşen Emir El-Kurdi El-Sincanî ya da Şeyh (İbrahim) Zahid Gilani), Kürt kökenli Zahidiyye tarikatının kurucusu bilgin.

Şahsiyeti

Ataları 11. yüzyılda Horasan’ı Selçuklu istilası yüzünden terk edip Gilan bölgesine yerleşmişlerdir. Şeyh Zahid Gilani, Selçuklu eğemenliğinden sonra bölgeye eğemen olan, İlhanlı Hükümdarları üzerinde dini saygınlığı dolayısıyla nüfuz sahibi olmuştur. On üçüncü yüzyılın ortasında önde gelen bir dini kişilik olan Şeyh Zahid'in, bugün İran İslam Cumhuriyeti’nin Hazar Denizi kıyısındaki Gilan Eyaletinde, Lahican’da bulunan türbesi halen ziyaret edilen ve saygı duyulan bir kutsal mekândır.

Zâhîd’îyye Tarikâtı

Şeyh Tac’ed-Dîn Geylânî'nin tarihi açıdan en önemli öğrencisi, Safevi Devleti’nin (1501-1722) isim babası olan Şeyh Safiyüddin İshak Erdebili’dir (1252-1334). Şeyh Zahid Gilani, kızı Bibi Fatıma’yı Safiyüddin İshak’a vermiştir. Safiyüddin İshak da, Tac’ed-Dîn Zâhîd Geylânî’nin ikinci büyük oğluna bir önceki evliliğinden olan kızlarından birini nikâhlayarak akrabalık bağlarını sağlamlaştırmıştır. Süregiden bu tarz evlilikler her iki soyu da neredeyse bir haline getirdi. Bunu takip eden 170 yıl boyunca Safeviye tarikatı siyasi ve askeri güç kazandı ve sonunda Safevi Hanedanlığı tesis edilerek gücünün zirvesine ulaştı.

Safev’îyye Tarikâtı'nın kuruluşu

Şeyh Tac’ed-Dîn İbrahim Zâhîd Geylânî'nin tarikâtı olan Zahidiyye, Safiyüddin İshak’ın şeyhliği döneminde getirdiği yorumlar ile artık kendi adı olan Safeviyye adıyla anılır olmuştur. Çiftin oğullarından Sadreddin Musa (1334-1391) yolu ile şeyhliğe sırasıyla Hoca Alaaddin Ali (1391-1429), Şeyh İbrahim (1429-1447), Şeyh Cüneyd (1447-1460) ve Şah İsmail’in babası Şeyh Haydar (1460-1488) geçmiştir.

Bazı tarikât silsilelerindeki yeri

Şeyh Gilani’nin Zahid’îyye Tarikâtı, öğrencileri aracılıyla, bugün Türkiye’de bilinen Bayram’îyye ve Celvet’îyye Tarikât köklerinin başlangıcı sayılabilir.

Halvetiyye-î Cemâli’îyye/Şâbân’îyye Silsilesi'ndeki yeri

  1. Muhammed
  2. Ali
  3. Hasan Basrî
  4. Habîb Acemî
  5. Dâvud et-Taî
  6. Marûf el-Kerhî
  7. Serî es-Sekatî
  8. Cüneyd Bağdâdî
  9. Mimşâd Dîneverî
  10. Muhammed el-Bekrî
  11. Kadı Vecîhüddîn Ömer el-Bekrî
  12. Ebu’n-Necib Sühreverdî
  13. Kutbeddîn el-Ebherî
  14. Rükneddîn Necaşî
  15. Şehâbeddîn Tebrîzî
  16. Hâce Cemâleddîn Şirazî
  17. Sultân-ûl Halvetî[1] Tac’ed-Dîn İbrahim Zahid el-Geylânî
  18. Ahî Muhammed el-Halvetî
  19. Pîr Umar (Ömer) el-Halvetî (Halvetiyye Tarikâtı Şeyh Ebû Abdullah Sirac’ed-Dîn Ömer bin Ekmel’ûd-Dîn-î Lahicî tarafından Herat'ta kuruldu).
  20. Ahî Mîrim el Halvetî
  21. Sadreddîn Hayyamî
  22. Pîr-î Sânî Seyyid Yahyâ-yı Şirvânî (Yetiştirdiği şeyhler aracılığıyle Halvetiyye Tarikâtını Anadolu'ya yaydı).
  23. Muhammed Bahaeddîn
  24. Çelebi Hâlife Cemâl el-Halvetî
  25. Hayreddîn Tokadî
  26. Şabân-î Veli Kastamônî

Safevîyye Silsilesi'ndeki yeri

  1. Muhammed
  2. Ali
  3. Hasan Basrî
  4. Habîb Acemî
  5. Dâvud et-Taî
  6. Marûf el-Kerhî
  7. Serî es-Sekatî
  8. Cüneyd Bağdâdî
  9. Mimşâd Dîneverî
  10. Muhammed el-Bekrî
  11. Kadı Vecîhüddîn Ömer el-Bekrî
  12. Ebu’n-Necib Sühreverdî
  13. Kutbeddîn el-Ebherî
  14. Rükneddîn Necaşî
  15. Şehâbeddîn Tebrîzî
  16. Hâce Cemâleddîn Şirazî
  17. Sultân-ûl Halvetî Tac’ed-Dîn İbrahim Zahid el-Geylânî
  18. Safî’ûd-Dîn İshak (Safev’îyye Tarikâtı'nın kurucusu)
  19. Sadr’ed-Dîn Mûsa (Zamanında Şafiîlik mezhebine bağlı gösterilsede, takkiye uygulardı, resmen Caferi mezhebine bağlılık vardı)
  20. Hoca Âlâ’ed-Dîn Âli (Safev’îyye Tarikâtı'nı Bayramiyye Tarikâtı kurucusu Hacı Bayram Veli'nin mürşidi olan “Somuncu Baba” aracılığıyla Anadolu'ya yaymaya başladı)
  21. Şeyh İbrahim (Tarikâtın malî bünyesini çok güçlendirdi)
  22. Şeyh Cüneyd (Karakoyunlu hükümdarı Cihan Şah'ın tehditleri neticesinde Şiî-Karakoyunlular'ın himayesini kabullenen Safev’îyye Tarikâtı, müridlerini silahlandırmaya ve Safev’îyye'yi Aşırı Ghulât bir Şiîliğe dönüştürmeye başladı)
  23. Şeyh Haydar
  24. Sultân Ali Mirza Sâfevî
  25. Şah İsmail Hatai (1501 yılında İsnâ‘aşer’îyye resmî ve mecburî devlet dinî olarak ilân edildi)
  26. Şah Tahmasb

Kaynakça

  1. ↑ Abdülbaki Gölpınarlı, Türkiye'de Mezhepler ve Tarikâtlar, İnkilâp Yayınevi, 1997.
This article is issued from Vikipedi - version of the 4/2/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.