Mısır coğrafyası

Mısır coğrafyası
Kıta	Afrika
Bölge	Kuzey Afrika
Koordinatlar	27°00′K 30°00′D / 27°K 30°D
Yüzölçüm	dünyada 30. sırada 1.001.450 km² Kara : 99,36 % Su : 0,63 %
Kıyılar	2.450 km
Sınırlar	Sudan 1.273 km, Libya 1.150 km, İsrail 255 km Filistin 11 km Toplam 2.689 km
En yüksek nokta	Katrina Dağı 2.642 m
En alçak nokta	Kattara Çöküntüsü -133 m
En uzun nehir	Nil
En büyük göl

Mısır, Afrika'nın kuzeydoğu ucunda kıyı ülkesi. Kabaca bir dikdörtgeni andıran 1.001.450 km²'lik bir alanı kaplar. Kuzeyden güneye yaklaşık 1.055 km boyunca uzanır; doğu-batı doğrultusunda en geniş kesimini oluşturan güney sınırında genişliği 1.250 km'ye ulaşır. Doğuda Filistin Ulusal Yönetimi'ne bağlı (fiilen Hamas) Gazze Şeridi, İsrail, Akabe Körfezi ve Kızıldeniz, güneyde Sudan, batıda Libya, kuzeyde de Akdeniz'le çevrilidir. Kıyılarının toplam uzunluğu 2.555 km'yi bulur.

Yüzey Şekilleri

Mısır topografyasının egemen öğresini oluşturan Nil Nehri, kuzeye doğru boydan boya geçtiği ülkeyi büyüklük bakımından birbirinden farklı, son derece kıraç iki bölgeye ayırır. Daha geniş bir alanı kaplayan ve Libya sınırına kadar uzanan Batı Çölü (es-Sahraü'l-Garbiye) alçak bir plato görünümündedir. Mevsimlik akarsu yataklarının bile bulunmadığı bu bölge aşırı kuraklığıyla ayırt edilir. Kireçtaşı ve kumtaşı oluşumlu Doğu Çölü (es-Sahraü'l-Şarkiye) ise güneydoğuda engebeli dağlarla kuşatılmış ve vadilerle parçalanmış bir yapı gösterir. Bölgenin kuzeydoğusundaki Sina Yarımadası da benzer özellikle taşır.

Mısır genellikle sanıldığı gibi bütünüyle düz değildir. Dağlık alanlar Batı Çölünün güneybatı ucunu, Kızıldeniz boyunca uzanan kıyı şeridini ve Sina'nın güneyini engebelendirir. Güneybatıdaki yükseltiler Mısır toprakları dışındaki Uveyna dağ kütlesinin bir parçasıdır. İtbay olarak bilinen, Kızıldeniz'e koşut dağlık alanda başta Şaibü'l-Bena Dağı (2.187 m) olmak üzere bir dizi doruk yükselir. Sina'nın güneyindeki dağların testere ağzını andıran sırtları çeşitli yerlerde 2.400 m'yi aşar. Ülkenin en yüksek noktası Katrina Dağı (2.642 m) buradadır.

Denize bakan kıyılar Nil Deltası dışında çöllük alanlar ya da dağlarla kuşatılmıştır. Dar kıyı ovası yalnızca birkaç yerde 50 km kadar içeriye sokulur.

Akarsular ve Toprak Dokusu

Mısır toprakları içinde önemli bir kol almayan Nil Nehri, genellikle 8–16 km genişliğinde, düz tabanlı ve dik uçurumlarla çevrili bir vadide akar. Kahire'yi geçtikten sonra bir yelpaze biçiminde açılarak yaklaşık 160 km uzunluğunda ve 240 km genişliğinde büyük bir delta oluşturur. Geçmişte delta alanında yedi kola ayrılmasına karşın, günümüzde suların büyük bölümünü Dimyat (doğu) ve Reşid (batı) kolları aracılığıyla Akdeniz'e boşaltır. Yaygın kanal sistemi genelde düz olan delta alanını bir ağ gibi sarar.

Nil dışında yıl boyunca akan yüzey suları Sina'nın güneyindeki dağlardan doğan az sayıda akarsuyla sınırlıdır. Yağış mevsiminde Süveyş ve Akabe körfezleriyle Kızıldeniz'e bazı sel akıntıları dökülür. Akarsulardan yoksun çöl alanlarında yeraltı su kaynaklarından yararlanılır.

Mısır çöl alanları genellikle güneyde kumtaşı, orta ve kuzeyde ise kireçtaşı katmanlarıyla kaplıdır. Dağlık alanlarda yaşlı korkayaçlara ve başkalaşım kayaçlarına rastlanır. Nil'in taşıdığı millerle oluşmuş verimli tortul katmanların kalınlığı deltanın kuzeyinde 10 m'ye yaklaşır. Yüksek kil içeriği bu toprakların işlenmesini bir ölçüde güçleştirir. Sodyum karbonat yoğunlaşması da bazen verimsiz alkali toprakların oluşmasına yol açar.

İklim

Mısır, Kuzey Afrika çöl iklimi kuşağı içinde yer alır. Bu nedenle iklim koşulları yıl boyunca süren güneşli hava, mevsimlik ve günlük sıcaklık farklılaşması ve düşük yağış miktarıyla belirlenir. Çöl alanlarında mart-haziran arasında esen hamsin adlı rüzgar yoğun kum fırtınalarına yol açar. Hamsin fırtınalarını görece serin bir hava izler.

Yıl içinde iki temel mevsim görülür. Ilık ve yumuşak kışlar kasımdan marta, sıcak yazlar ise mayıstan eylüle değin sürer. Ocak ayı ortalama sıcaklığı İskenderiye'de 9 °C-18 °C, Asvan'da 9 °C-23 °C arasında değişir. Temmuz gündüz sıcaklığı Kahire'de 33 °C'ye, Asvan'da 41 °C'ye ulaşır. Nemlilik oranı kuzeyden güneye doğru belirgin biçimde azalır. Genellikle kışın düşen yağışlar ülke düzeyinde büyük farklılıklar gösterir. İskenderiye'de 175 mm'yi bulan yıllık yağış miktarı, Kahire'de 25 mm'ye, Asvan'da 2,5 mm'ye kadar iner. Kızıldeniz kıyı ovası hemen hiç yağış almaz. Sina'nın kuzeyinde yıllık yağış miktarı 125 mm dolayındadır.

Bitki Örtüsü

Yetersiz yağışa karşın, Mısır'ın oldukça zengin ve değişken bir bitki örtüsü vardır. Doğu Çölünün yağış alan kesimlerinde ılgın, akasya, marh (ince dallı ve yapraksız bir ağaç), çeşitli dikenli çalılar, küçük etli bitkiler ve kokulu otlar yetişir. Nil ile sulama kanalları bölgesinde yetişen su bitkileri arasında nilüfer, bambu, alfa ve çeşitli sazlar sayılabilir. Papirüse ise günümüzde yalnızca botanik bahçelerinde rastlanır. Nil Vadisi ve Nil Deltasının yanı sıra vahalarda da çeşitli palmiye türleri bulunur. Ülkenin tek yerel iğneyapraklı ağaç türü Fenike ardıcıdır. 19. yüzyılda dışarıdan getirilen Casuarina (demirağacı) en önemli kereste kaynağıdır. Ülke koşullarına uyum sağlayan öteki yabancı ağaç türleri jakaranda, poinciana ve lebbek'tir.

Hayvan Varlığı

Mısır'ın eski zengin hayvan varlığı büyük ölçüde azalmıştır. Geçmişte yaygın olan timsahlara günümüzde yalnızca Asvan Barajı'nın güneyinde rastlanır. En büyük yabani hayvan Batı Çölünün güney kesiminde yaşayan dağ koyunudur. Öteki çöl hayvanlarının başında ceylan, çöl tilkisi, dağ keçisi, Mısır tavşanı ve araptavşanı gelir. Başlıca etçil memeli türleri yabani kedi ve kuyruksüren; yılan türleri ise engerek, Mısır kobrası ve benekli yılanı kapsar.

Mısır'da değişik türlerden çok sayıda yerli ve göçmen kuş yaşar. En yaygın yerli kuşlar leş kargası ve kara çaylaktır. Yırtıcı kuşlar arasında doğan, kerkenez, kara kuş ve kaya kartalı sayılabilir. Nil Nehrinde başta nil levreği olmak üzere birçok balık türü bulunur. Delta bölgesindeki göllerde ise kefali andıran bir çeşit tatlı su balığıdır.

Kaynaklar

• Bu maddenin yazılmasında Encyclopædia Britannica Fifteenth Edition'ndaki Mısır maddesinden yararlanılmıştır.